و كانَ منِ اقْتِدارِ جَبَروتِهِ و بَديعِ لطَائفِ صَنْعَتِه أنْ جَعلَ مِن ماءِ البَحرِ الزّاخِرِ المُتَراكِمِ المُتَقاصِفِ يَبَسا جامِدا ، ثُمَّ فَطَرَ مِنهُ أطْباقا فَفَتقَها سَبْعَ سَماواتٍ .

از نشانه هاى توانايى و سلطنت خداوند و شگفتى آفرينشهاى ظريف او اين است كه از آب درياى ژرفِ بر هم ريخته پُر موج ، [ زمين ] خشك و جامد را آفريد ، آن گاه طبقاتى از آن خلق كرد و پس از پيوستگى، آنها را از هم باز كرد و هفت آسمان را پديد آورد .

( نهج البلاغة: الخطبة۲۱۱ )

بحار الأنوار ـ به نقل از حبّه عرنى ـ :

سَمِعْتُ عليّا عليه السلام ذاتَ يَومٍ يَحْلِفُ : و الّذي خَلقَ السّماءَ مِن دُخَانٍ و ماءٍ .
يك روز شنيدم كه على عليه السلام چنين سوگند مى خورد : سوگند به آن كه آسمان را از نوعى دود و آب آفريد .

( بحار الأنوار : ۵۸/۱۰۴/۳۵ )

امام باقر عليه السلام :

كانَ كلُّ شيءٍ ماءً و كانَ عَرشُهُ على الماءِ ، فأمرَ اللّه ُ عزّ ذِكرُهُ الماءَ فاضْطَرَمَ نارا ، ثُمَّ أمرَ النّارَ فخَمَدَتْ ، فارْتَفَع مِن خُمودِها دُخانٌ ، فخَلقَ اللّه ُ عزّ و جلّ السّماواتِ مِن ذلكَ الدُّخَانِ ، و خَلقَ اللّه ُ عزّ و جلّ الأرضَ مِن الرَّمادِ
همه چيز آب بود، و عرش خدا بر آب بود . پس خداوند ـ عزّ ذكره ـ آب را فرمان داد ، و آن آتشى شعله ور شد. سپس فرمان داد آتش خاموش شد و از آن دودى برخاست . پس خداوند عزّ و جلّ آسمانها را از آن دود بيافريد و خداوند عزّ و جلّ زمين را از خاكستر [ آن آتش ] خلق كرد .

( الكافي : ۸/۱۵۳/۱۴۲ )

نخستين آفريده خداوند سبحان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ أوَّلَ شَيْءٍ خَلقَهُ اللّه ُ القَلَمُ ، فأمَرهُ فكَتَبَ كُلَّ شَيْءٍ يَكونُ .
نخستين چيزى كه خدا آفريد، قلم بود و آن گاه به آن فرمان داد و قلم هر آنچه را كه بايد خلق مى شد، نوشت .

( كنز العمّال : ۱۵۱۱۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ أوَّلَ ما خَلقَ اللّه ُ القَلَمُ ، فقالَ لَهُ : اكْتُبْ ، قالَ : يا رَبِّ ، و ما ذا أكتُبُ ؟ قالَ : اكْتُبْ مَقادِيرَ كلِّ شيءٍ حتّى تَقومَ السّاعةُ .
نخستين چيزى كه خدا آفريد، قلم بود و به آن فرمود : بنويس . گفت: پروردگارا! چه بنويسم ؟ فرمود : مقدّرات (اندازه هاى) هر آنچه را تا روز قيامت پديد خواهد آمد ، بنويس .

( كنز العمّال : ۱۵۱۱۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أوَّلُ ما خَلَقَ اللّه ُ العقَلُ .
نخستين چيزى كه خدا آفريد، عقل بود .

( بحار الأنوار : ۱/۹۷/۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أوَّلُ ما خَلقَ اللّه ُ نُوري .
نخستين چيزى كه خدا بيافريد، نور من بود .

( بحار الأنوار : ۱/۹۷/۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ أوَّلَ ما خَلقَ اللّه ُ عزّ و جلّ أرْواحُنا ، فأنْطَقَها بتَوحيدِهِ و تَمْجيدِهِ ، ثُمَّ خَلقَ المَلائكَةَ .
نخستين موجودى كه خداوند عزّ و جلّ بيافريد، ارواح ما بود ، و آن گاه آنها را به توحيد و تمجيد خود گويا كرد ، سپس فرشتگان را خلق فرمود.

( عيون أخبار الرِّضا : ۱/۲۶۲/۲۲ )

امام على عليه السلام ـ وقتى از ايشان درباره نخستين آفريده خدا سؤال شد ـ فرمود :

خَلقَ النُّورَ .
نور را آفريد.

( بحار الأنوار : ۵۷/۷۳/۴۹ )

أوَّلُ شَيءٍ خَلقَهُ مِن خَلْقِهِ الشّيءُ الّذي جَميعُ الأشياءِ مِنهُ ، و هُو الماءُ .
نخستين چيزى كه خدا آفريد و همه چيزهاى ديگر از او به وجود آمد، آب بود .

( التوحيد : ۶۷/۲۰ )

امام باقر عليه السلام ـ

ـ لَمّا جاءَ إلَيهِ رجُلٌ مِن عُلَماءِ أهلِ الشّامِ فقالَ : ··· إنّي أسألُكَ عَن أوَّلِ ما خَلقَ اللّه ُ مِن خَلْقِهِ ، فإنَّ بَعضَ مَن سألتُهُ قالَ : القَدَرُ ، و قالَ بَعضُهُمُ : القَلَمُ ، و قالَ بَعْضُهُم : الرُّوحُ ـ : ما قالوا شَيئا ··· لَو كانَ أوّلُ ما خَلقَ مِن خَلقِهِ الشّيءَ مِن الشّيءِ إذا لَم يَكُنْ لَهُ انْقِطاعٌ أبدَا ، و لَم يَزَلِ اللّه ُ إذا و مَعهُ شيءٌ لَيس هُو يَتَقدّمُهُ . و لكنّهُ كانَ إذْ لا شيءَ غَيرُهُ ، و خَلقَ الشَّيءَ الّذي جَميعُ الأشياءِ مِنهُ ، و هُو الماءُ الّذي خَلقَ الأشياءَ مِنهُ ، فجَعَلَ نَسبَ كلِّ شيءٍ إلى الماءِ ، و لم يَجْعَلْ للماءِ نَسَبا يُضافُ إلَيهِ .
وقتى يكى از علماى شام خدمت ايشان رسيد و عرض كرد: ··· من از شما درباره نخستين آفريده خدا مى پرسم ؛ زيرا اين سؤال را از ديگران نيز پرسيده ام ؛ يكى گفته : تقدير ؛ ديگرى پاسخ داده : قلم ؛ و بعضى هم گفته اند : روح ـ فرمود : جوابى در خور نداده اند ··· اگر نخستين مخلوقى كه خدا آفريد، از شى ء [نه لا شى ء ]آفريده شده باشد، در اين صورت خداوند هرگز منقطع [ از موجودات ] نبوده و همواره با او چيزى بوده كه خدا بر او تقدّم نداشته است (همواره موجودى قديم به قدمت خدا وجود داشته است) در حالى كه خدا بود و هيچ چيز با او نبود و سپس چيزى را آفريد كه منشأ همه موجودات شد و آن آب است، كه ديگر چيزها را از آن بيافريد . پس هر چيزى را به آب منسوب كرد و آب را به چيزى نسبت نداد .

( الكافي : ۸/۹۴/۶۷ )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ اللّه َ جَلَّ ثَناؤهُ خَلقَ العَقلَ ، و هُو أوَّلُ خَلْقٍ خَلَقهُ مِن الرُّوحانِيّينَ .
خداوند ـ جلّ ثناؤه ـ عقل را بيافريد و آن، نخستين موجود روحانى ( مجرّدى ) است كه خدا آفريد .

( مشكاة الأنوار : ۴۴۱/۱۴۸۵ )

آفرينش جهان

امام على عليه السلام :

خَلقَ الخَلْقَ على غَيرِ تَمْثيلٍ و لا مَشُورَةِ مُشيرٍ ، و لا مَعُونَةِ مُعينٍ ، فتَمَّ خَلْقُهُ بأمْرِهِ ، و أذْعَنَ لطاعَتِهِ فأجابَ .
خداوند موجودات را بدون در دست داشتن هيچ نمونه اى و بدون مشورت با هيچ مشاورى و بدون كمك گرفتن از هيچ ياورى، آفريد و خلقت به فرمان او تمام و كامل شد و همگى به طاعتش اقرار كردند .

( نهج البلاغة: الخطبة ۱۵۵ )

امام على عليه السلام :

لَم يَخْلُقِ الأشياءَ مِن اُصولٍ أزَليَّةٍ ، و لا مِن أوائلَ أبَدِيَّةٍ ، بَل خَلقَ ما خَلقَ فأقامَ حَدَّهُ ، و صَوّرَ ما صَوّرَ فأحْسَنَ صُورَتَهُ .
اشياء را از موادّى ازلى يا نمونه هايى ابدى نيافريد، بلكه آفريد آنچه آفريد و اندازه اش را تعيين كرد و صورتى داد به آنچه داد و آن صورت را به نيكوترين شكل نگاشت

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۶۳ )

امام على عليه السلام :

خَلقَ الخَلائِقَ على غَيرِ مِثالٍ خَلا مِن غَيـرِهِ ، و لَـم يَسْتَعِـنْ علـى خَلْقِهـا بأحَدٍ مِن خَلْقِهِ .
موجودات را بدون نمونه اى كه از غير او صادر شده باشد، خلق كرد و در آفريدن آنها از هيچ يك از مخلوقاتش كمك نگرفت.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۸۶ )

امام على عليه السلام :

مُبْتَدِعُ الخَلائقِ بعِلْمِهِ ، و مُنْشِئُهُم بحُكْمِهِ ، بلا اقْتِداءٍ و لا تَعليمٍ ، و لا احْتِذاءٍ لمِثالِ صانِعٍ حَكيمٍ ، و لا إصابَةِ خَطأٍ ، و لا حَضْرَةِ مَلأٍ .
[اوست] آفريننده آفريدگان به علم خويش و پديد آورنده بدون تقليد و پيروى و آموختن و يا الگو قرار دادن از نمونه سازنده اى حكيم و يا به خطا رفتن و يا جماعتى را [ براى يارى و مشورت ] گرد آوردن .

( نهج البلاغة: الخطبة ۱۹۱ )

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه «آيا كافران نينديشيدند كه آسمانها و زمين درهم بسته بود و ما آن دو را گشوديم» ـ فرمود :

كانتِ السّماءُ رَتْقا لا تُنْزِلُ القَطْرَ ، و كانَتِ الأرضُ رَتْقا لا تُخْرِجُ النّباتَ ، ففَتَقَ اللّه ُ السّمَاءَ بالقَطْرِ ، و فَتَقَ الأرضَ بالنَّباتِ .
آسمان فرو بسته بود و باران نمى باريد و زمين فرو بسته بود و گياهى نمى روياند ، پس، خداوند با باران، آسمان را گشود و زمين را با روياندن گياه باز كرد .

( الأنبياء : ۳۰ - الاحتجاج : ۲/۱۸۱/۲۰۷ )

امام باقر عليه السلام :

إنَّ اللّه َ تباركَ و تعالى ··· خَلقَ الأشياءَ لا مِن شَيءٍ ، و مَن زَعَمَ أنَّ اللّه َ تعالى خَلقَ الأشياءَ مِن شَيءٍ فَقد كَفرَ ؛ لأنَّهُ لَو كانَ ذلكَ الشَّيءُ الّذي خَلقَ مِنهُ الأشْياءَ قَديما مَعهُ في أزَليَّتِهِ و هُوِيَّتِهِ كانَ ذلكَ الشّيءُ أزَلِيّا
خداوند تبارك و تعالى ··· موجودات را بيافريد اما نه از چيزى، و هر كس بگويد كه خداوند متعال موجودات را از چيزى آفريده كافر است ؛ زيرا اگر آن چيز كه اشياء را از آن آفريده، قديم به قدمت و ازليت خدا باشد، پس آن چيز هم ازلى خواهد بود .

( علل الشرائع : ۶۰۷ / ۸۱ )

آفرينش آسمانها

امام على عليه السلام :

فمِن شَواهِدِ خَلْقِهِ خَلقُ السّماواتِ مُوَطَّداتٍ بلا عَمَدٍ ، قائماتٍ بلا سَنَدٍ . دَعاهُنَّ فأجَبْنَ طائِعاتٍ مُذْعِناتٍ ، غَيرَ مُتَلَكّئاتٍ و لا مُبْطِئاتٍ . و لَو لا إقْرارُهُنَّ لَهُ بالرُّبوبِيَّةِ و إذْعانُهُنَّ بالطَّواعِيَةِ لَما جَعَلَهُنَّ مَوضِعا لعَرشِهِ ، و لا مَسْكَنا لمَلائكَتِهِ ، و لا مَصْعَدا للكَلِمِ الطَّيِّبِ و العَمَلِ الصّالحِ مِن خَلْقِهِ . جَعلَ نُجومَها أعْلاما يَسْتَدِلُّ بها الحَيْرانُ في مُخْتَلِفِ فِجاجِ الأقْطارِ . لم يَمنعْ ضَوءَ نُورِها ادْلِهْمامُ سُجُفِ اللّيلِ المُظْلِمِ ، و لا اسْتَطاعَتْ جَلابِيبُ سَوادِ الحَنادِسِ أنْ تَرُدَّ ما شاعَ في السّماواتِ مِن تَلَأْلُؤِ نُورِ القَمَرِ .
و از نشانه هاى آفرينش او پديد آوردن آسمانهاى استوار و ايستاىِ بدون ستون و تكيه گاه است . خداوند اراده ايجاد آنها را فرمود و آنها با اطاعت و رغبت و بى هيچ درنگ و كُندى اجابتش كردند. اگر اقرار آنها بر خداوندى او و اعتراف آنها به طاعت و بندگيش نبود، آنها را جايگاه عرش خويش و مكان فرشتگان و محل فرا بردن گفتار نيكو و كردار شايسته بندگانش قرار نمى داد . ستارگان آسمان را نشانه هايى ساخت تا افراد سرگردان در آمد و شدِ راههاى زمين به وسيله آنها مسير خويش را بيابند . پرده هاى شب تار، پرتو نور آنها را نپوشانده و رداى سياه شبهاى تاريك، توانايى محو درخشش نور پراكنده ماه در آسمان را ندارد.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۸۲ )

امام على عليه السلام :

و نَظَمَ بِلا تَعْليقٍ رَهَواتِ فُرَجِها ، و لاحَمَ صُدوعَ انْفِراجِها ، و وَشَّجَ بَيْنها و بينَ أزْواجِها ، و ذَلّلَ للهابِطينَ بأمْرِهِ، و الصّاعِدينَ بأعْمالِ خَلقِهِ ، حُزُونَةَ مِعراجِها ، و ناداها بعدَ إذْ هِي دُخَانٌ فالْتَحَمَتْ (فالْتَجَمَتْ) عُرى أشْراجِها ، و فَتَقَ بَعدَ الارْتِتاقِ صَوامِتَ أبْوابِها ، و أقامَ رَصَدا مِنَ الشُّهُبِ الثَّواقِبِ على نِقابِها ، و أمْسَكَها مِن أنْ تَمورَ في خَرْقِ الهَواءِ بأيْدِهِ ، و أمَرَها أنْ تَقِفَ مُسْتسلِمةً لأمرِهِو جَعلَ شَمْسَها آيةً مُبْصِرةً لِنَهارِها ، و قَمَرَها آيةً مَمْحُوَّةً مِن لَيلِها ، و أجْراهُما في مَناقِلِ مَجْراهُما ، و قدَّرَ سَيْرَهُما (مَسيرَهُما) في مَدارِجِ دَرَجِهِما ، لِيُميَّزَ بينَ اللّيلِ و النَّهارِ بِهِما ، و لِيُعْلَمَ عدَدُ السِّنِينَ و الحِسابُ بمَقادِيرِهِماثُمَّ عَلَّقَ في جَوِّها فَلَكَها ، و ناطَ بها زِينَتَها ، مِن خَفِيّاتِ دَرارِيِّها ، و مَصابِيحِ كَواكِبِها ، و رمَى مُسْتَرِقِي السَّمعِ بثَواقِبِ شُهُبِها ، و أجْراها على أذْلالِ تَسْخيرِها مِن ثَباتِ ثابِتِها ، و مَسيرِ سائرِها ، و هُبوطِها و صُعودِها (معودها) و نُحوسِها و سُعودِها .
راههاى گشاده آسمانها را، بى آن كه به جايى پيوسته باشد، منظم ساخت و شكافهاى وسيعش را به هم پيوست و هر آسمانى را با آسمانهاى ديگر مرتبط كرد و دشوارى [آمد و شد ]آن را براى فرود آيندگان به فرمان او، و بالا روندگانى كه اعمال و كردار بندگان را مى برند، آسان نمود و چون آسمانها از دود و بخار بودند، ندا داد تا قطعه هاى پراكنده آن به هم پيوستند و گرد آمدند و پس از جمع شدن و گرد آمدن، درهاى بسته آنها را گشود و از ستاره هاى درخشان، بر راههاىِ آسمان نگهبان گماشت و با قدرت خويش از به جنبش درآمدن آنها در فضاى باز، جلوگيرى كرد و بفرمود تا در جاى خويش بايستند و به امر او تسليم باشند
خورشيد آسمان را نشانه اى روشنگر براى روز، و ماه آن را كه نورش محو مى شود، آيتى براى شب قرار داد و آنها را در مسيرشان روانه ساخت و حركت آنها را در منازل و راههايى كه بايد طى كنند تعيين نمود، تا با سير آنها، شب و روز مشخص و شمار سالها و حساب كارها دانسته شودسپس ، فلك را در فضا معلّق نگه داشت و زينتهايش را به آن آويخت كه عبارتند از: ستارگانى نهان چونان دُرّ سفيد و ستارگانى همانند چراغِ روشن و نيز شهابهاى تابان كه شيطانهايى را كه گوش ايستادند ( استراق سمع مى كردند ) براند و جاى ستارگان ثابت و مسير ستارگان سيّار و فرود (غروب) و صعود ( طلوع ) و سعد و نحس هر يك را به تسخير خويش در آورد.

( نهج البلاغة : الخطبة ۹۱ )

هفت آسمان

امام رضا عليه السلام ـ وقتى دست چپ خود را باز كرد و دست راستش را روى آن گذاشت ـ فرمود :

و قد بَسطَ كَفَّهُ اليُسْرى ثُمَّ وَضَعَ اليُمْنى علَيها ـ : هذهِ أرضُ الدُّنيا ، و السَّماءُ الدُّنيا علَيها فَوقَها قُبَّةٌ ، و الأرضُ الثّانِيةُ فَوقَ السَّماءِ الدُّنيا و السَّماءُ الثّانِيةُ فَوقَها قُبَّةٌ ـ و هكذا ساقَ الحديثَ إلى أنْ قالَ : ـ و السَّماءُ السّابعَةُ فَوقَها قُبّةٌ ، و عَرشُ الرّحمنِ تباركَ و تعالى فَوقَ السّماءِ السّابِعَةِ ، و هُو قَولُ اللّه ِ: «الّذي خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ ···» .
اين زمين دنياست و آسمان فرودين (اوّل) همان گنبد روى آن است و زمين دوم روى آسمان پايين است و آسمان دوم گنبد روى آن است و همين گونه يكى يكى برشمرد و در پايان فرمود : آسمان هفتم گنبد روى آن (زمين هفتم) است و عرش خداوند متعال بر فراز آسمان هفتم جاى دارد . اين است معناى سخن خداوند كه فرمود: «خدايى كه هفت آسمان را بيافريد ···» .

( الطلاق : ۱۲ - بحار الأنوار : ۶۰/۷۹/۴ )

آفرينش آسمانها و زمين درشش روز

امام رضا عليه السلام ـ درباره آيه « و او كسى است كه آسمانها و زمين را در شش روز بيافريد و عرشش بر آب بود » ـ فرمود :

إنَّ اللّه َ تباركَ و تعالى خَلقَ العَرشَ و الماءَ و المَلائكَةَ قَبلَ خَلقِ السّماواتِ و الأرضِ ، و كانَتِ الملائكَةُ تَسْتَدِلُّ بأنْفُسِها و بالعَرشِ و الماءِ على اللّه ِ عزّ و جلّ ، ثُمَّ جَعلَ عَرشَهُ على الماءِ ليُظْهِرَ بذلكَ قُدْرَتَهُ للملائكةِ ، فَيَعلَمُوا أنَّهُ على كُلِّ شيءٍ قديرٌ ، ثُمَّ ··· خَلقَ السّماواتِ و الأرضَ في سِتَّةِ أيّامٍ و هُو مُسْتَولٍ على عَرشِهِ ، و كانَ قادِرا على أنْ يَخْلُقَها في طَرْفَةِ عَينٍ ، و لكنَّهُ عزّ و جلّ خَلقَها في سِتَّةِ أيّامٍ ليُظْهِرَ للملائكةِ ما يَخْلُقُهُ مِنها شَيئا بَعدَ شَيءٍ ، و تَسْتَدِلَّ بحُدوثِ ما يَحْدُثُ على اللّه ِ تعالى مَرّةً بعدَ مرّةٍ .
خداوند تبارك و تعالى ، پيش از آفريدن آسمانها و زمين ، عرش و آب و فرشتگان را بيافريد و فرشتگان از وجود خود و عرش و آب به وجود خداوند عزّ و جلّ راه مى بردند . سپس عرش خود را بر روى آب قرار داد تا بدين گونه قدرت خويش را بر فرشتگان آشكار سازد و آنها بدانند كه او بر هر كارى تواناست؛ آن گاه··· در حالى كه بر عرش خويش استيلا داشت آسمانها و زمين را در شش روز خلق كرد . او مى توانست آنها را در يك چشم به هم زدن بيافريند، اما در شش روز آفريد، تا آنچه را از آسمان و زمين به تدريج مى آفريند بر فرشتگان آشكار كند، تا از طريق پديد آمدن پديده ها، اندك اندك به وجود خداوند متعال پى برند.

( هود : ۷ - التوحيد : ۳۲۰/۲ )

آسمان دنيا

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به سؤال مردى كه پرسيد: اى رسول خدا! اين آسمان چيست؟ ـ فرمود :

هذا مَوجٌ مَكْفوفٌ عَنكُم .
آن موجى است كه از شما باز داشته شده است .

( بحار الأنوار : ۵۸/۱۰۳/۲۹ )

امام على عليه السلام ـ نيز در پاسخ به اين سؤال كه آسمان دنيا از چه درست شده است ـ فرمود :

مِن مَوجٍ مَكْفوفٍ .
از موجى مهار شده.

( بحار الأنوار : ۵۸/ ۸۸/۱ )

ستون آسمان

امام صادق عليه السلام :

فنَظَرَتِ العَينُ إلى خَلْقٍ مُخْتَلِفٍ مُتَّصِلٍ بَعْضُهُ ببَعضٍ ، و دَلَّها القَلبُ على أنّ لذلكَ خالِقا ؛ و ذلكَ أنَّهُ فَكّرَ حيثُ دَلّتْهُ العَينُ على ما عايَنَتْ مِن عِظَم السَّماءِ و ارْتِفاعِها في الهواءِ بغَيرِ عَمَدٍ و لا دِعامَةٍ تُمْسِكُها ، و أنَّها لا تَتَأخّرُ فتَنْكَشِطَ ، و لا تَتَقدّمُ فتَزولَ ، و لا تَهْبِطُ مَرّةً فتَدْنوَ ، و لا تَرْتَفِعُ فلا تُرى .
چشم [انسان]، آفريده هاى گوناگون پيوسته و وابسته به هم را ديد و دل، او را به اين نكته رهنمون شد كه آنها را آفريدگارى است ؛ چه ، دل در آنچه ديدگان ديد ، انديشيد، از شكوه آسمان و برافراشته شدن آن در فضا، بى آن كه ستون و تكيه گاهى نگهش داشته باشد و بى آن كه پس رود و محو شود ، يا پيش آيد و زوال گيرد ، و نه يكباره فرو افتد و نزديك شود و نه بالا رود و ناپديد گردد .

( تفسير نور الثقلين : ۴/۱۹۵/۱۶ )

تفسير القمّى : حسين بن خالد : از امام رضا عليه السلام درباره آيه « سوگند به آسمانِ مشبَّك » پرسيدم ، حضرت انگشتان دو دستش را درهم فرو برد و فرمود :

قلت له : أخبرني عن قَولِ اللّه ِ: «و السَّماءِ ذاتِ الحُبُكِ» .حديث فقال : هِي مَحْبوكَةٌ إلى الأرضِ ، و شَبَكَ بَينَ أصابِعِهِ ، فقلتُ : كيفَ تكونُ مَحْبوكَةً إلى الأرضِ و اللّه ُ يقولُ : « رَفَعَ السَّماواتِ بغَيرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها » ؟! فقالَ : سُبحانَ اللّه ِ ! أ ليسَ اللّه ُ يقولُ : «بغَيرِ عَمَدٍ تَرَونَها» ؟! فقلتُ : بَلى ، فقالَ : ثَمَّ عَمَدٌ و لكنْ لا تَرَونَها .
آسمان به زمين محكم بسته شده استعرض كردم : چگونه به زمين بسته است در حالى كه خداوند مى فرمايد : « آسمان را بدون ستونى كه ببينيد برافراشت » ؟حضرت فرمود : سبحان اللّه ! مگر نه اين كه خداوند مى فرمايد : «بدون ستونى كه ببينيد»؟! عرض كردم : چرا . فرمود : ستونى وجود دارد، ولى شما آن را نمى بينيد .

( الذاريات : ۷ - الرعد : تفسير القمّي : ۲/۳۲۸ )

عرش و كرسى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما السّماواتُ السَّبْعُ في الكُرْسِيِّ إلاّ كحَلْقَةٍ مُلْقاةٍ في أرضٍ فَلاةٍ ، و فَضلُ العَرشِ على الكُرْسِيِّ كفَضْلِ الفَلاةِ على تلكَ الحَلْقَةِ .
هفت آسمان در برابر [عظمت ] كرسى، همچون حلقه اى است فتاده در يك بيابان و برترى عرش بر كرسى، همانند برترى آن بيابان است بر آن حلقه .

( الخصال : ۵۲۴/۱۳ )

امام صادق عليه السلام :

العَرشُ في وَجْهٍ هُو جُملَةُ الخَلقِ ، و الكُرْسِيُّ وعاؤهُ .

و في وَجْهٍ آخرَ العَرشُ هُو العِلْمُ الّذي أطْلَعَ اللّه ُ علَيهِ أنبياءَهُ و رسُلَهُ و حُجَجَهُ .

و الكُرْسِيُّ هو العِلمُ الّذي لَم يُطْلِعِ (اللّه ُ) علَيهِ أحَدا مِن أنبيائهِ و رسولِهِ و حُجَجِهِ عليهم السلام .

عرش ، به يك معنا ، مجموعه آفرينش است و كرسى ، ظرف آن .

به معنايى ديگر ، عرش، آن علمى است كه خداوند پيامبران و رسولان و حجّتهاى خويش را بر آن آگاه كرد

و كرسى، آن علمى است كه خداوند هيچ يك از پيامبران و رسولان و حجّتهاى خويش را بر آن آگاه نكرد .

( معاني الأخبار : ۲۹/۱ )

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه « كرسى او آسمانها و زمين را در بر دارد » ـ فرمود :

عِلمُهُ .
مقصود، علم اوست .

( البقرة : ۲۵۵ - بحار الأنوار : ۵۸/۲۸/۴۶ )

عظمت آفرينشِ پنهان از ديد ما

امام على عليه السلام :

سُبحانَكَ ما أعْظَمَ ما نَرى مِن خَلْقِكَ ! و ما أصْغَرَ كُلَّ عَظيمةٍ في جَنْبِ قُدْرَتِكَ ! و ما أهْوَلَ ما نَرى مِن مَلَكوتِكَ ! و ما أحْقَرَ ذلكَ فيما غابَ عَنّا مِن سُلطانِكَ ! و ما أسْبَغَ نِعَمَكَ في الدُّنيا ! و ما أصْغَرَها في نِعَمِ الآخِرَةِ !
اى خداوند سبحان ! چه عظيم و پر شكوه است آنچه از آفرينش تو مى بينيم! و چه خُرد است هر بزرگى در برابر قدرت تو ! و چه هول انگيز است آنچه ما از ملكوت تو مى بينيم! و چه حقير است آنچه ما مى بينيم در برابر قدرت و سلطنت نا پيداى تو از ديدگان ما! چه بسيار است نعمتهاى تو در اين دنيا ! و چه اندك است اين نعمتها در برابر نعمتهاى آخرت!

( نهج البلاغة: الخطبة ۱۰۹ )

امام على عليه السلام :

و ما الّذي نَرى مِن خَلْقِكَ و نَعْجَبُ لَهُ مِن قُدْرَتِكَ و نَصِفُهُ مِن عَظيمِ سُلطانِكَ ! و ما تَغَيّبَ عنّا مِنهُ ، و قَصُرَتْ أبْصارُنا عَنهُ ، و انْتَهَتْ عُقولُنا دُونَهُ ، و حالَتْ سُتورُ الغُيوبِ بَينَنا و بَينَهُ أعْظَمُ !
چه بزرگ است آنچه ما از آفرينش تو مى بينيم و از قدرت تو در پديد آوردن آن به شگفت مى آييم و آن را به عنوان نشانه بزرگى و قدرت تو وصف مى كنيم ! و چه بزرگتر از اينهاست، آنچه از ما پنهان است و ديدگان ما از ديدن آنها قاصر است و خِردهاى ما را به آنها دسترس نيست و پرده هاى غيب، ميان ما و آنها حايل شده است!

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۶۰ )

خصوصيت عالم برين

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از عالم بالا ـ فرمود :

صُورٌ عارِيَةٌ عنِ المَوادِّ ، عالِيَةٌ عنِ القُوَّةِ و الاسْتِعدادِ، تَجلّى لَها فأشْرَقَتْ، و طالَعَها فتلَأْلأَت، و ألْقى في هُوِيَّتِها مِثَالهُ فأظْهَرَ عَنها أفْعالَهُ .
صورتهايى است برهنه از مواد، فراتر از قوّه و استعداد ؛ خداوند بر آن صورتها تجلّى كرد و آنها، نورِ وجود يافتند و به آنها نگريست و درخشان شدند ، مثال و شبيه خود را در ماهيّت آنها افكند پس افعال خود را از آنها پديدار ساخت .

( غرر الحكم : ۵۸۸۵ )

عالَمها

امام باقر عليه السلام :

لَعلّكَ تَرى أنَّ اللّه َ إنّما خَلقَ هذا العالَمَ الواحِدَ ، و تَرى أنَّ اللّه َ لَم يَخْلُقْ بَشَرا غَيرَكُم ! بلى و اللّه ِ ، لَقد خَلقَ اللّه ُ ألفَ ألفِ عالَمٍ ، و ألْفَ ألفِ آدمَ ، أنتَ في آخِرِ تِلكَ العوالِمِ و اُولئكَ الآدَمِيّينَ .
شايد فكر مى كنى كه خداوند فقط همين يك عالم را آفريده و بشرى جز شما خلق نكرده است ؛ به خدا سوگند كه خداوند هزار هزار عالم و هزار هزار آدم بيافريده كه تو در آخرين آن عالمها و آن آدميان هستى .

( التوحيد : ۲۷۷/۲ )

امام باقر عليه السلام :

لَقد خَلَق اللّه ُ عزّ و جلّ في الأرضِ مُنذُ خَلَقَها سَبْعَةَ عالَمينَ لَيس هُم مِن وُلدِ آدَمَ .
خداوند عزّ و جلّ از آن گاه كه زمين را آفريد، هفت عالم بيافريد، كه از فرزندان آدم نيستند .

( الخصال : ۳۵۹/۴۵ )

امام صادق عليه السلام :

إنّ للّه ِ عزّ و جلّ اثْنَي عَشَر ألفَ عالَمٍ ، كلُّ عالَمٍ مِنهُم أكْبَرُ مِن سَبْعِ سَماواتٍ و سَبْعِ أرَضينَ .
خداوند عزّ و جلّ را دوازده هزار عالم است كه هر كدام آنها از هفت آسمان و هفت زمين بزرگتر است .

( الخصال : ۶۳۹/۱۴ )

زيبايى آفرينش

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ درباره آيه «همه چيز را خوب آفريد» ـ فرمود :

أمَا إنّ اسْتَ القِرَدَةِ ليسَتْ بحَسَنةٍ ، و لكنَّهُ أحْكَمَ خَلْقَها .
البته نشيمنگاه بوزينه زيبا نيست، اما خلقتش استوار است .

( السجدة : ۷ - الدرّ المنثور : ۶/۵۳۹ )

الدرّ المنثور ـ به نقل از شريد بن سويد ـ :

أبصَرَ النبيُّ صلى الله عليه و آله رجُلاً قد أسْبَلَ إزارَهُ، فَقَال له : ارْفَعْ إزارَكَ ، فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ، إنّي أحْنَفُ تَصْطكُّ رُكْبَتايَ . قالَ : ارْفَعْ إزارَكَ ، كُلُّ خَلْقِ اللّه ِ حَسَنٌ .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به مردى كه اِزارش .حديث را روى زمين مى كشيد فرمود : اِزارت را بالا بزن . عرض كرد : اى پيامبر خدا ! من كج پا هستم و زانوهايم به هم مى خورد. پيامبر فرمود: اِزارت را بالا بزن، همه آفريده هاى خدا خوب است .

( الدرّ المنثور : ۶/۵۴۰ )

الدرّ المنثور ـ به نقل از ابو امامه ـ :

بَينما نحنُ مَع رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله إذْ لَحِقَنا عَمرُو بنُ زُرارةَ الأنصاريّ في حُلّةٍ قد أسْبَلَ ، فأخَذَ النّبيُّ صلى الله عليه و آله بناحِيَةِ ثَوبِهِ فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ، إنّي أخْمَشُ السّاقَينِ ، فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : يا عَمْرَو بنَ زُرارَةَ ، إنَّ اللّه َ أحْسَنَ كُلَّ شَيءٍ خَلقَهُ . يا عَمرو بن زُرارةَ ، إنَّ اللّه َ لا يُحِبُّ المُسبِلينَ .
ما در خدمت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بوديم كه عمرو بن زراره انصارى با جامه اى فرو افتاده تا روى زمين از راه رسيد . پيامبر كنار لباس او را گرفت . عمرو عرض كرد : اى پيامبر خدا ! ساقهاى پاى من كج است . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اى عمرو بن زراره ! خدا هر چه آفريده ، خوب آفريده است. اى عمرو بن زراره ! خداوند كسانى را كه دامنه پيراهن خود را تا روى زمين رها كنند، دوست ندارد .

( الدرّ المنثور : ۶/۵۳۹ )

میزان الحکمه،جلد سوم.