شیطنت کودکان و چگونگی برخورد با آن

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1- تا چه حد باید جلو شیطنت کودکان را بگیریم؟

پاسخ:
به جز کارهایی که ضرر قابل توجه و خطر دارد، کودکان را در بقیه‏‌ی کارها آزاد بگذارید. در وجود کودک نیروهای نهفته‏‌ای وجود دارد که باید رها شود، و اگر رها نشود، در آینده مشکل‏‌ساز خواهد بود. شیطنت کودکان، سبب شادابی آنان می‏‌شود و چون در کودکی بچگی کرده‏‌اند، در بزرگی بچگی نخواهند کرد.رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «شیطنت کودک در کودکی، سبب افزایش عقل او در بزرگی خواهد بود».

سؤال 2ـ پسر 6 ساله ام بسیار شیطنت می کند. با او چگونه برخورد کنم؟رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «عرامة الصبی فی صغره زیادة فی عقله فی کبره». [1] شیطنت کودک در کودکی، سبب افزایش عقل او در بزرگی خواهد بود.
امام کاظم (علیه السلام) می فرمایند: «تستحبّ عرامة الصبی فی صغره لیکون حلیما فی کبره». [2] شیطنت کودک در کودکی نیکو است؛ چرا که سبب بردباری او در بزرگی خواهد شد.
بسیاری از شیطنت‏‌های کودکان، اقتضای سن آن‏‌ها است و اگر پدر و مادر به این نکته توجه داشته باشند، بسیاری از رفتارهای شیطنت‏‌آمیز کودکان لذت‏‌بخش می‏‌شود.
توصیه می‏‌کنم از رفتارهایی چون سر و صدای زیاد (در صورتی که سبب آزار دیگران نمی‏‌شود)؛ دویدن و تحرک فراوان (در صورتی که خطری برایش ندارد)؛ پریدن از ارتفاعات کم روی تشک و جاهای نرم، بازی روی مبل و صندلی‏‌ها و... کودک را منع نکنید.

پاسخ:
شیطنت کودکان تا حدودی طبیعی و مقتضای سن آنان است و شیطنت فراوان در موارد بسیاری به سبب حساسیت والدین است که نیاز کودکان به جلب توجه، آنان را به این عمل وا می دارد؛ پس توصیه می کنم در مقابل شیطنت هایی که خطرساز نیست و ضرر جدی به شما نمی زند، حساسیت چندانی نشان ندهید.
کودکان دارای این روحیه، به مراقبت بیشتری نیاز دارند تا خطر یا ضرری جدی را متوجه خود و دیگران نکنند؛ البته توجه داشته باشید که مراقبت از او، شدید و غیرمتعارف نباشد؛ زیرا مراقبت شدید، اضطراب می آورد و اعتماد به نفس او را می گیرد.

چند توصیه:
1. زمینه های خطر را با دور کردن وسایل الکتریکی و خطرساز از بین ببرید؛ البته این وسایل را هنگام شیطنت کودک از او دور نکنید؛ زیرا حریص تر می شود: «الانسان حریصٌ علی ما مُنعَ» [3] انسان بر آنچه منع می شود، حریص تر است.
در صورت احتمال خطر جدی، ابتدا از شیوه «حواس پرت کردن» استفاده کنید و اگر مؤثر نبود، به شکل فیزیکی و بدون کلام، وسیله خطرساز را از او بگیرید.
2. هنگام شیطنت، او را تنبیه و تهدید نکنید. داد و فریاد و نهی های پیاپی نیز مؤثر نیست؛ بلکه او را بین دو انتخاب منطقی مخیر سازید تا یکی را برگزیند؛ برای مثال به او بگویید: یا از شیطنت دست بردار یا از اتاق برو بیرون. یا به وسایل برقی دست نزن یا از اتاق برو بیرون.
این گونه برخورد، افزون بر این که روحیه همکاری را در او می پروراند، از شیطنت او نیز می کاهد؛ زیرا به فرزند خود حق انتخاب داده اید. توجه داشته باشید که دو طرف انتخاب باید منطقی باشد؛ بنابراین، از او نخواهید که یا از شیطنت دست بردارد یا بخوابد؛ چون او گزینه دوم را برنمی گزیند و به شیطنت خود ادامه خواهد داد.
__________________________
پی نوشت:
[1] ـ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 14، ص 379.
[2] ـ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 15، ص 198.
[3] ـ تفسیر شریف لاهیجی، ج1، ص 292 .

منبع:
نسیم مهر جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی