نکاتی پیرامون خواب کودکان

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1ـ چه لزومی دارد کودکان، تنها بخوابند؟

پاسخ:
برخی خانواده‏‌ها معتقدند که اگر فرزندشان کنار آن‏‌ها بخوابد، آرامش خواهد داشت و اگر نیمه شب ترسید، با لمس پدر یا مادر، احساس امنیت می‏‌کند، و اگر کابوس دید یا دچار مشکل شد، راحت‏‌تر می‏‌توان به او رسید و او را آرام کرد. دکتر ویلیام سیرز نیز به «شراکت در خواب» معتقد است و همین شیوه را پیشنهاد می‏‌کند. [1]
ما به چند دلیل معتقدیم که بهتر است محل خواب کودک جدا باشد:
1. روابط زناشویی زن و مرد:
در صورت خواب اشتراکی، روابط زناشویی زن و مرد در حضور کودک انجام می‏‌شود و آثار مخربی بر او خواهد داشت؛ زیرا ممکن است در آینده، با بلوغ زودرس، دچار انحرافات جنسی شود.
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: «سوگند به کسی که جانم در دست او است، اگر مردی با همسر خود بیامیزد و در خانه، کودکی بیدار باشد و ببیند یا سخن و صدای نفس کشیدن آن‏‌ها را بشنود، هرگز رستگار نخواهد شد و سرانجام به زنا آلوده خواهد شد». [2]
امام باقر (علیه السلام) می‏‌فرماید: «از آمیزش در جایی که کودکی تو را ببیند بپرهیز؛ کودکی که می‏‌تواند آن عمل را به خوبی برای دیگران وصف کند». [3]
اگر کودک در سنی باشد که این پدیده را درک نکند، به جهت همین عدم درک، اضطراب، او را فرا خواهد گرفت.
2. وابستگی به والدین:
کودکانی که در اتاق والدین می‏‌خوابند، وابستگی بیشتری به آنان دارند و ممکن است در آینده، به استقلال آن‏‌ها لطمه وارد شود.

سؤال 2ـ مناسب‏‌ترین سن برای جدا کردن اتاق کودک از والدین چه زمانی است؟

پاسخ:
مطلوب است کودک از والدین خود جدا باشد و در اتاقی مستقل بخوابد.
بهترین زمان جدایی، 12 تا 18 ماهگی است؛ چرا که تا این سن، هنوز به والدین وابسته نشده و مهم‏‌تر از آن، ترس از تاریکی برایش مفهوم نیافته است.
پس از این سن، کودک توان مراقبت از خود را دارد؛ اما پیش از آن، توان مراقبت از خود را ندارد و ممکن است دچار آسیب (خفگی) شود. گذشته از این، گرمای وجود مادر و صدای ضربان قلب او در آرامش و رشد عاطفی او بسیار مؤثر است. تماس بدنی کودک با مادر، سبب افزایش ترشح هورمون پرولاکتین در شیر مادر می‏‌شود و افزون بر این، مادر می‏‌تواند در مرحله‏‌ی آسیب‏‌پذیری خواب کودک به او کمک کند و برای انتقال کودک از خواب سبک به عمیق و برعکس، به او یاری برساند.
خواب کودک، دو مرحله دارد: مرحله‏‌ی سبک و عمیق. در مرحله‏‌ی سبک، چشم، حرکت (رم) دارد، و نیمه بسته است؛ بدن پیچ و تاب می‏‌خورد و حرکات تنفسی کودک نامنظم است. در مرحله‏‌ی عمیق، بدن آرام، و تنفس منظم است و دست‏‌ها و پاها در دو طرف بدن رها می‏‌شود.
80 درصد خواب نوزادان سبک است و تا 3 سالگی، 80 درصد خواب، عمیق می‏‌شود، و این پدیده از الطاف الاهی است تا کودک در خواب سبک بتواند در برابر سرما، گرسنگی، گرفتگی بینی و قطع تنفس، عکس العمل نشان دهد.
کودکان، دائم از مرحله‏‌ی خواب سبک به عمیق و برعکس در حال تغییرند و این تغییر دائم، دفعات بیداری و در نتیجه دفعات زمان آسیب‏‌پذیری را بیشتر می‏‌کند. وجود مادر کنار کودک می‏‌تواند انتقال از خواب سبک به عمیق را با شیردهی یا نوازش و لالایی راحت‏‌تر کند و در صورت عدم حضور مادر، انتقال، به راحتی انجام نمی‏‌شود و کودک گریه‏‌های عصبی سر خواهد داد.
در مدتی که فرزند شما کنارتان می‏‌خوابد، در شیردهی نیمه شب و شیردهی‏‌های موقت، مراقب تنفس او باشید.

سؤال 3ـ چه لزومی دارد کودکان در تاریکی بخوابند؟

پاسخ:
به دو دلیل توصیه می‏‌شود کودکان در تاریکی بخوابند:
1. اسراف:
روشن گذاشتن چراغ روشنایی تا صبح اسراف است و خوب است فرزندان ما از همان سنین کودکی با ارزش‏‌های دینی آشنا شوند.
2. عادت به تاریکی:
مطلوب این است که ترس کودک از تاریکی از بین برود. اگر شما در خانه‏‌ی خود، چراغ را روشن بگذارید، ترس او به طور موقت از بین می‏‌رود؛ ولی در موقعیت‏‌های دیگر، مانند کوچه و خیابان، کوه و دشت، منزل دوستان و نزدیکان و... خواهد ترسید.

سؤال 4ـ کودک 26 ماهه‏‌ای دارم که شب‏‌ها چند بار از خواب بیدار می‏‌شود و گریه می‏‌کند و مرا به اتاق خوابش می‏‌کشد. برای از بین بردن این مشکل چه کنم؟

پاسخ:
بیدار شدن کودک در شب، طبیعی است و تا زمانی که به صورت عادت در نیامده، اشکالی ندارد؛ اما اگر عادت شده، باید از بین برود.
پیش از هر اقدامی، زمینه‏‌های این رفتار را از بین ببرید:
1. مکان خاصی را برای خواب کودک اختصاص دهید؛
2. به دمای مناسب محل خواب و لباس راحت کودک توجه داشته باشید؛
3. ساعت معینی را برای خواب او در نظر بگیرید و آداب یکسانی را اجرا کنید؛
4. هنگام خواب کودک، طبیعی رفتار کنید. راه رفتن روی نوک انگشتان و آهسته سخن گفتن، مطلوب نیست؛
5. بین ساعت 10 و نیمه شب به او غذا بدهید؛
6. او را با روز و شب آشنا کنید. برای فهم این مطلب، او را روزها در اتاق خودش و گهواره یا تخت مخصوص شب نخوابانید.
برای از بین بردن این مشکل، این گونه عمل کنید:
ابتدا تا 5 دقیقه تحمل کنید. به احتمال فراوان، گریه‏‌اش قطع می‏‌شود. در صورت استمرار گریه، تا 15 الی 20 دقیقه به او توجه نکنید (البته در صورتی که گریه‏‌هایش چونان شب‏‌های پیشین عادی و برای جلب توجه باشد، و اگر گریه‏‌های عصبی غیر عادی سر می‏‌دهد، سراغش بروید؛ زیرا ممکن است مشکلی داشته باشد).
اگر گریه‏‌ی کودک پس از 15 الی 20 دقیقه قطع نشد، سراغش بروید تا به مشکل احتمالی جسمی، گرسنگی و خیس بودن او برسید. پس از رسیدگی، با لحنی قاطعانه از او بخواهید که بخوابد. توجه داشته باشید او را از بستر بیرون نیاورید و در آغوش نفشارید (نوازش و مالیدن پشت او اشکال ندارد).
اگر به این پیشنهاد عمل کنید، شب اول سه بار (بار اول 20 دقیقه، بار دوم 20 دقیقه و بار سوم 15 دقیقه) گریه می‏‌کند. شب دوم یک بار (20 دقیقه)؛ شب سوم دو بار (10 دقیقه) گریه خواهد کرد و شب چهارم، دیگر صدای گریه کودک را نخواهید شنید و خواب راحتی خواهید کرد.

سؤال 5ـ اگر پسر 5 ساله ام بعد از ظهرها نخوابد، آیا دچار مشکل جسمی و روحی خواهد شد؟

پاسخ:
کودکان تا 2 سالگی، به خواب بعدازظهر نیاز دارند؛ ولی از 2 سالگی به بعد، در صورت نخوابیدن، مشکل جسمی و روحی برایشان ایجاد نمی شود. کودکان در این مسأله متفاوتند. برخی اصلاً احساس نیاز نمی کنند. عده ای، برخی روزها می خوابند، و بعضی با توجه به میزان فعالیت صبحگاهی احساس نیاز می کنند؛ بنابراین، فرزند خود را به خواب بعد از ظهر وادار نکنید.
اگر بیدار بودن او مزاحم استراحت شما می شود، به او بیاموزید در تخت یا بستر خود دراز بکشد یا آرام بازی کند یا با صدای کم، نوار قصه گوش دهد. با این طرح، اگر خسته باشد و به خواب نیاز داشته باشد، می خوابد؛ وگرنه مزاحم استراحت شما نخواهد شد.
برای این که بداند زمان سکوت او محدود خواهد بود، ساعتی را کوک کنید و به او بگویید هرگاه صدای زنگ ساعت بلند شد می تواند سکوت خود را بشکند و رفتار عادی داشته باشد.
____________________________
پی نوشت:
[1] ـ ویلیام سیرز، کلیدهای آرام کردن کودک ناآرام، ص 105.
[2] ـ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 20، ص 134.
[3] ـ همان.

منبع:
نسیم مهر جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی