شب ادراری کودکان و درمان آن

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1ـ كودك 5 ساله من گاهى رختخواب خود را خیس مى‏‌كند. آیا به او شب ادرار گفته مى‏‌شود؟

جواب:
شب ادرارى با بى‏‌اختیارى ادرار (ENURESIS)، به معناى ناتوانى در كنترل ادرار، و نوع ویژه‏‌اى از مشكلات خواب كودكان است كه شرایط خاصى دارد. خیس كردن‏‌هاى اتفاقى، شب ادرارى نیست؛ حتى كودكان بزرگ‏‌تر از فرزند شما هم ممكن است به ندرت رختخواب خود را خیس كنند.
ما در صورتى كودك را شب ادرار مى‏‌دانیم كه دو بار در هفته و دست كم سه ماه پیاپى رختخواب خود را خیس كند و حداقل سه سال سن یا سطح رشد معادل سه سال داشته باشد؛ بنابراین، به كودكان زیر سه سال حتى با وجود این شرایط، شب ادرار اطلاق نمى‏‌شود.
كودكان شب ادرار به طور معمول، همزمان و همراه با این مشكل، نشانه‏‌هاى دیگرى نیز دارند: آنان عصبى و تحریك‏‌پذیرند و آستانه تحمل پایینى دارند؛ از تاریكى مى‏‌ترسند و به سختى مى‏‌خوابند؛ گاهى در خواب سخن مى‏‌گویند؛ احساس حقارت و ناامنى مى‏‌كنند؛ عملكرد ذهنى آنان اندك است و افت تحصیلى دارند؛ ناخن مى‏‌جوند و گاهى انگشت مى‏‌مكند.

سؤال 2ـ فرزند 2 ساله‏‌ام را از پوشك گرفته‏‌ام؛ اما همچنان شب‏‌ها بستر خود را خیس مى‏‌كند. كودكان از چه سنى توان كنترل ادرار در شب را دارند؟

جواب:
در نوزادان، بازتابى به نام «عكس العمل تخلیه مثانه» وجود دارد؛ یعنى زمانى كه مثانه از ادرار پر مى‏‌شود، ماهیچه‏‌ها منقبض مى‏‌شوند و بر مثانه فشار مى‏‌آورند و ادرار به طور خودكار خارج مى‏‌شود. كودكان زیر 2 سال، پر شدن مثانه و خارج شدن ادرار را حس مى‏‌كنند؛ اما نمى‏‌توانند از ریزش آن جلوگیرى كنند و این مسأله در حدود نیمى از كودكان تا 3 سالگى هم ادامه مى‏‌یابد؛ بنابراین، تعداد كمى از كودكان تا پیش از 3 سالگى مى‏‌توانند شب‏‌ها ادرار (عملكرد مثانه) خود را كنترل كنند و حتى پس از این سن هم كنترل در كودكان متفاوت است و احتمال دارد تا 6 سالگى نیز ادامه یابد؛ پس نگران نباشید. در این سن (2 سالگى) به كودك شما شب ادرار اطلاق نمى‏‌شود.
در صورتى كه پس از 6 سالگى این كنترل ایجاد نشد یا 6 تا 12 ماه خود را كنترل كرد و پس از این زمان، شب ادرارى دوباره آغاز شد (شب ادرارى عود كننده) باید به فرزندتان كمك كنید.

سؤال 3ـ با این كه 12 سال از عمر پسرم مى‏‌گذرد، هنوز مسأله شب ادرارى او حل نشده است. این مشكل تا چه سنى ادامه خواهد داشت؟

جواب:
شب ادرارى كودكان، مشكلى است كه با افزایش سن، خود به خود از بین مى‏‌رود، مگر این كه منشأ جسمى (پزشكى) داشته باشد (حدود 5 درصد) كه در این صورت، كودك شب ادرار باید تحت درمان قرار گیرد. [1] در 10 سالگى حدود 3 درصد گزارش شده است.
فرزند شما اكنون وارد دوره نوجوانى (12 تا 18 سالگى) شده كه در این سن، حدود 5/1 درصد گزارش شده كه در نهایت تا مرحله بلوغ جنسى (حدود 14 سالگى) ادامه مى‏‌یابد؛ به ویژه اگر شب ادرارى در خانواده شما ارثى باشد.
این مشكل به ندرت (1 درصد) در بزرگسالى ادامه مى‏‌یابد؛ پس نگران دانشگاه و ازدواج فرزندتان نباشید و مطمئن باشید كه این مسأله به زودى حل خواهد شد.

سؤال 4ـ علل جسمى و پزشكى شب ادرارى كودكان چیست و در این صورت چه باید كرد؟

جواب:
حدود 5 درصد (و بنا بر پژوهش‏‌هاى دیگر، 2 و 10 درصد) از شب ادرارى‏‌هاى كودكان به علت مشكلات جسمى و ضایعات عضوى است كه پیش از هر گونه بررسى، باید این مشكلات احتمالى رد، و از نبودن مشكل عضوى اطمینان حاصل شود.
مهم‏‌ترین نشانه این نوع شب ادرارى این است كه هیچ شبى ترك نمى‏‌شود. گاهى ممكن است علل پزشكى و غیر پزشكى با هم وجود داشته باشند كه نباید از این علل چند گانه غفلت كرد.
مهم‏‌ترین و شایع‏‌ترین علت جسمى شب ادرارى كودكان، عفونت مجراى ادرار است كه در دختران زیر 5 سال بیشتر دیده مى‏‌شود و علت عفونت، سرایت میكروب از مقعد به مجراى ادرار به جهت شست و شوى دختر از جلو به عقب است. [2] علت دیگر ابتلاى افزون‏‌تر دختران از پسران، كوتاه‏‌تر بودن «میزراه» (مجراى ادرار) آنان در مقایسه با پسران است.
در صورتى كه كودك، شب ادرارى نداشته یا پیش‏‌تر داشته و مدتى (6 تا 12 ماه) قطع بوده و دوباره آغاز شده است نیز احتمال عفونت مجراى ادرار زیاد است.
از نشانه‏‌هاى دیگر این علت، احساس سوزش هنگام دفع ادرار، تكرر فزاینده دفع ادرار به میزان كم، درد در قسمت پایین كمر یا یك طرف شكم، ادرار به رنگ قرمز، صورتى یا دودى در اثر وجود خون، و تب است.
در صورت وجود چنین نشانه‏‌هایى، پس از آزمایش كامل و كشت ادرار، براى رفع مشكل، آنتى‏‌بیوتیك مناسب تجویز مى‏‌شود.
علت مهم دیگر، تأخیر در رشد سامانه عصبى ـ عضلانى كنترل كننده دفع ادرار است كه باعث ضعف عضلات مثانه (عضلات اسفنكتر) مى‏‌شود و كودك نمى‏‌تواند ادرار خود را در شب كنترل كند یا این كه مثانه او كوچك است. از نشانه‏‌هاى این علت، آن است كه كودك در طول روز، بیشتر از كودكان دیگر به دستشویى مى‏‌رود.
این دو مشكل (ضعف عضلات و كوچكى مثانه) را مى‏‌توان با تمرین «كشش مثانه» به تدریج از بین برد.
یكى از نشانه‏‌هاى علل پیشین (عفونت مجراى ادرار، ضعف عضلات و كوچكى مثانه) این است كه كودك، روز ادرارى هم دارد؛ یعنى در طول روز هم نمى‏‌تواند ادرار خود را كنترل كند.
عفونت مثانه یا ورم و یا سنگ مثانه هم در ردیف علل پیشین است.
علت جسمى دیگر براى شب ادرارى، دیابت قندى است كه باعث تكرر ادرار و گاهى سبب شب ادرارى كودكانى مى‏‌شود كه پیش‏‌تر كنترل ادرار داشته‏‌اند.
علت دیگر پزشكى، دیابت بى‏‌مزه (دیابت انسى پید) است. علت دیابت بى‏‌مزه، اختلال هورمونى است و از ناتوانى غده هیپوفیز در ترشح هورمون ضد ادرار«ADH» ناشى مى‏‌شود.
نشانه‏‌هاى دیابت بى‏‌مزه عبارتد از: دفع مكرر ادرار در شب به مقدار زیاد، كمرنگ و رقیق بودن ادرار، تشنگى بسیار، و لاغرى به جهت كاهش وزن.
در صورت وجود دیابت بى‏‌مزه، متخصص، دارویى به نام «دسموپرسین» تجویز مى‏‌كند كه نوعى هورمون ضد ادرار مصنوعى است تا ناتوانى غده هیپوفیز در ترشح این هورمون را جبران كند. این دارو به شكل اسپرى بینى استفاده مى‏‌شود و به صورت قرص نیز موجود است. دسموپرسین در مقایسه با داروهاى دیگر، عوارض كمترى دارد. احتمال تورم مجارى بینى، خونریزى بینى، سردرد، و دل درد از عوارض این دارو است.
افزون بر این علل، علل پزشكى دیگرى نیز احتمال دارد: ضایعات مغزى (آسیب به مركز كنترل ادرار در مغز)، عقب ماندگی ذهنی، صرع، نارسایی کلیه ها، ضربه های وارد شده به ستون فقرات و نخاع، شکستگی لگن، کم خونی و کمبود کلسیم خون، التهاب ناحیه تناسلی و انحراف در دستگاه تناسلی که با ختنه شدن کودک حل می شود، و در موارد نادر، نقص مادر زادی در مجرای ادرار و گاهی بیماری در بقیه دستگاه های بدن.

سؤال 5ـ پسر 8 ساله‏‌ام هیچ مشكل جسمى ندارد؛ اما شب‏‌ها رختخواب خود را خیس مى‏‌كند. علت چیست و چه باید كرد؟

جواب:
در صورت منتفى بودن علت جسمانى (پزشكى) شب ادرارى، علت آن مى‏‌تواند اضطراب ناشى از فشار روحى دراز مدت باشد كه بیش از چند ماه طول كشیده است.
علل اضطراب كودك ممكن است فشارهاى روحى ناشى از مرگ یكى از اعضاى خانواده، جدایى والدین، اختلاف والدین، توجه بسیار آنان به برادر یا خواهر كوچك‏‌تر، تنبیه بدنى، تبعیض بین فرزندان و مقایسه آنان، كمبود محبت، [3] نقص عضو، آزار همكلاسى، آزار قلدر محله یا برادر و خواهر بزرگ‏‌تر و احساس حقارت ناشى از ضعف اعتماد به نفس باشد.
شما باید براى رفع مشكل شب ادرارى فرزندتان، اولا زمینه‏‌ها و علل اضطراب او را از بین ببرید و ثانیا از برخوردهایى كه باعث تشدید اضطراب و در نتیجه شب ادرارى افزون‏‌تر او مى‏‌شود بپرهیزید:
1. او را تنبیه بدنى نكنید و حتى از تهدید به كتك نیز بپرهیزید.
2. مسأله را بزرگ نكنید. جمله‏‌هایى مثل «ما از خجالت نمى‏‌توانیم سرمان را بلند كنیم»، مسأله را بزرگ و مشكل او را دو چندان مى‏‌كند. به گونه‏‌اى برخورد كنید كه احساس كند از این مسأله نگران نیستید و به او اطمینان دهید كه این مشكل موقتى است و از بین مى‏‌رود.
اگر شما یا عضو دیگرى از خانواده، در كودكى به شب ادرارى دچار بوده‏‌اید، آن را به كودك خود بگویید. این مطلب به طور جدى از بار فشار روحى او مى‏‌كاهد. اگر كودك بداند كه برخى از همكلاسى‏‌هایش یا كودكان برخى از نزدیكان نیز چنین مشكلى دارند، خاطرش آسوده‏‌تر مى‏‌شود.
3. از تحقیر و سرزنش او بپرهیزید. جمله‏‌هایى چون «تو مایه ننگ خانواده ما هستى» و «تو آبروى خانواده را برده‏‌اى» بسیار ناروا است.
4. او را هرگز به رسوا كردن و آبروریزى نزد دیگران تهدید نكنید.
5. او را به بى‏‌قیدى و تنبلى و بى‏‌حالى متهم نسازید.
6. مراقب خواهر یا برادرش باشید كه او را به جهت بوى نامطبوع تشك یا بدنش مسخره نكنند.
7. او را با همسالانش مقایسه نكنید و شب ادرارى نداشتن آنان را به رخش نكشید.
8. هر شب در حمام، سبدى با شلوارى خشك قرار دهید و به او بیاموزید كه خودش پس از تطهیر بدن، شلوارش را تعویض كند. تعویض شلوار او به وسیله شما، باعث احساس حقارتش و در نتیجه فشار روحى بیشتر خواهد شد و....
9. او را نیمه شب به حمام نبرید؛ اعصابش را به هم مى‏‌ریزد.
10. اگر براى روى تشك او از روكش پلاستیكى استفاده مى‏‌كنید، حتما از نوح نرم و بى‏‌صداى آن باشد.
11. در مهمانى‏‌ها بهتر است شب را در منزل میزبان نمانید و براى خواب به منزل خود بروید و در صورت ضرورت یا در مسافرت‏‌ها، سعى كنید كسى متوجه مشكل او نشود.
توجه داشته باشید كه تمام موارد پیش گفته، فشار روحى او را بیشتر مى‏‌كند و اگر گمان مى‏‌كنید با این گونه رفتارها مشكل او حل خواهد شد، به طور قطع اشتباه مى‏‌كنید. شب ادرارى فرزند شما، اختلال یا عادتى عصبى است و عادت عصبى با این رفتارها درمان نمى‏‌شود.
این رفتارها دقیقا مثل این است كه جایى آتش گرفته باشد و شما به جاى آب، روى آن بنزین بریزید.
در صورتى كه با راهكارهاى پیش گفته، اضطراب و فشارهاى روحى فرزندتان از بین نرفت، روان‏‌شناس مى‏‌تواند با روش ایجاد آرامش یعنى شل كردن عضلات و كشش‏‌هاى عضلانى، و روش اشباع یعنى خارج كردن ذهن از ابهام مطلب به كمك تكرار و روشنگرى، و روان پزشك با درمان دارویى به فرزند شما كمك كند.

سؤال 6ـ در صورتى كه منشأ شب ادرارى كودك، فشار روحى باشد، آیا مى‏‌توان با مراجعه به روان‏‌پزشك و مصرف دارو مشكل را حل كرد؟

جواب:
منشأ شب ادرارى فرزند شما هر چه باشد، مى‏‌توانید به روان‏‌پزشك مراجعه كنید؛ اما در صورتى كه علت آن، فشارهاى روحى (اضطراب) باشد، زمانى مراجعه به روان‏‌پزشك مطلوب و لازم است كه شب ادرارى، باعث اختلالات رفتارى (ناخن جویدن، انگشت مكیدن، تیك و...) و افت تحصیلى شده باشد؛ در غیر این صورت، توصیه مى‏‌شود با از بین رفتن زمینه‏‌هاى فشار روحى او مشكل فرزندتان را حل كنید.
خوشبختانه بیشتر كودكان مبتلا به شب ادرارى با منشأ پیش گفته، به ویژه در سنین پایین‏‌تر، بدون مراجعه به روان‏‌پزشك و بدون مصرف دارو و مشكلشان حل مى‏‌شود؛ البته اگر والدین، شرط پیشین (از بین بردن زمینه‏‌هاى فشار روحى) را رعایت كنند.
در هر صورت اگر مایلید به روان‏‌پزشك مراجعه كنید، براى كودكان زیر 6 سال توصیه نمى‏‌شود.
روان‏‌پزشك به طور معمول، «ایمى پرامین» را براساس وزن كودك یا نوجوان تجویز مى‏‌كند كه بر عضله‏‌هاى اطراف مثانه اثر مى‏‌گذارد و كودك مى‏‌تواند در طول خواب، ادرار خود را نگه دارد. این دارو حدود 20 درصد سبب قطع كامل و 80 درصد باعث كاهش شب ادرارى مى‏‌شود. متأسفانه با قطع ایمى پرامین، شب ادرارى در بیش از نیمى از كودكان باز مى‏‌گردد.
توجه داشته باشید كه ایمى پرامین، عوارض جانبى (بى‏‌خوابى، خواب‏‌آلودگى، بى‏‌قرارى، كاهش اشتها، سردرد و عوارض كبدى) نیز دارد.
روان‏‌پزشك، افزون بر این دارو، دیگر داروهاى ضد افسردگى مانند ترى سیكلیك (TRICYCLIC) و آمفتامین (AMPHETAMINE) را نیز تجویز مى‏‌كند. متخصص اعصاب و روان، گاهى از هیپنوتیزم نیز ممكن است براى این مشكل استفاده كند. فایده هیپنوتیزم این است كه كودك را بر مسلط شدن بر مشكل توانا مى‏‌سازد.

سؤال 7ـ پسرى 6 ساله دارم كه پس از تولد خواهرش دچار شب ادرارى شده است. علت چیست و چگونه مى‏‌توان مشكل را حل كرد؟

جواب:
علت شب ادرارى فرزند شما، حسادت به دختر تازه متولد شده است. حسادت باعث فشار روحى و فشار روحى سبب اضطراب مى‏‌شود.
او شب هنگام خواب مى‏‌بیند كه دیگر مورد توجه نیست و این كابوس، او را دچار مشكل شب ادرارى مى‏‌كند.
فرزند اول شما تاكنون سید و سرور و در متن زندگى بوده و اكنون با تولد فرزند جدید به حاشیه رفته و دیگر مانند قبل مورد توجه شما و دیگر نزدیكان (پدربزرگ، مادربزرگ، عمو، دایى، خاله و...) نیست و تحمل این حالت برایش بسیار سخت است.
اگر مى‏‌خواهید مشكل او از بین برود، توجهتان را از فرزند دوم كمتر و به او بیشتر توجه كنید.
جالب است بدانید كه فرزند اول شما، گاهى در بیدارى و به عمد رختخواب خود را خیس مى‏‌كند؛ زیرا مى‏‌بیند كه وقتى خواهر كوچكش پوشك خود را خیس مى‏‌كند، مادر هنگام تعویض او، با مهربانى برایش شعر مى‏‌خواند و او را غرق در بوسه مى‏‌كند. او نیز با امید به چنین رفتارى از سوى مادر، تشك خود را خیس مى‏‌كند كه البته صبح هنگام با برخورد غیر منتظره مادر شگفت‏‌زده مى‏‌شود.
توجه داشته باشید كه این گونه رفتارها، «واپس روى» است و اگر برخورد شما با پدیده فرزند دوم، حساب شده و درست باشد، دوامى نخواهد یافت.

سؤال 8ـ پسر 7 ساله‏‌ام مشكل جسمى و فشار روحى (اضطراب) ندارد؛ اما شب‏‌ها رختخواب خود را خیس مى‏‌كند. علت چیست و چگونه باید مشكل را از بین ببریم؟

جواب:
شب ادرارى، افزون بر مشكل جسمى و فشار روحى، علل دیگرى هم دارد:
1. عمیق بودن خواب:
وقتى مثانه از ادرار پر مى‏‌شود، به مغز پیام مى‏‌دهد كه بیدار شود و اگر خواب فرزند شما عمیق باشد كه به طور معمول ارثى است، مغز این پیام را دریافت نمى‏‌كند؛ در نتیجه بیدار نمى‏‌شود و رختخواب خود را خیس مى‏‌كند؛ بنابراین، شما باید او را بیدار كنید. دوبار بیدار كردن با نرمى و عطوفت (دو ساعت بعد از خواب و دو ساعت قبل از بیدار شدن او) كافى است. [4]
2. حساسیت كلیه‏‌ها:
مى‏‌دانید كه كلیه‏‌ها به سرما حساسند و وقتى در معرض سرما قرار مى‏‌گیرند، ادرار سازى آن‏‌ها بیشتر مى‏‌شود و این ادرارها را به سمت مثانه هدایت مى‏‌كنند و مثانه زودتر از حد معمول پر مى‏‌شود؛ بنابراین، در فصل‏‌هاى سرد سال باید دماى اتاق مناسب باشد؛ زیرا ممكن است كودك، پتو را كنار بزند. بهترین كار، پوشش مناسب است كه در صورت كم شدن دماى اتاق یا كنار زدن پتو، مشكلى برایش پیش نیاید.
3. ترس از توالت:
برخى كودكان، هنگام پر شدن مثانه بیدار مى‏‌شوند؛ اما به جهت ترس از توالت، به دستشویى نمى‏‌روند. توصیه مى‏‌كنم با مهربانى به فرزند خود بگویید كه هر وقت از خواب بیدار شد و احساس كرد ادرار دارد، شما را هم بیدار كند تا به اتفاق هم به دستشویى بروید.
مهتابى یا چراغ كم نورى در مسیر اتاق به دستشویى یا چراغ قوه، از ترس او مى‏‌كاهد. اگر هیچ یك از این راهكارها نتیجه نداد، ناگزیر مى‏‌توانید (به ویژه در صورت دور بودن توالت) تا مدتى از لگن در گوشه حمام یا اتاقش استفاده كنید.
4. تنبلى:
گاهى كودك از خواب بیدار مى‏‌شود؛ اما براى رفتن به دستشویى، از بستر خود بیرون نمى‏‌آید. براى رفع این مشكل، اولا رخوت و سستى بدن او را از بین ببرید و ثانیا براى دستشویى رفتن به او كمك كنید تا از بستر خود بیرون آید.
تكان خوردن‏‌ها و شانه به شانه شدن‏‌هاى او نشانه خوبى است كه بیدار شده و به دستشویى نیاز دارد.
5. انتقامجویى:
كودك ممكن است براى انتقال خشم خود به والدین به جهت اعمال فشار آنان براى انضباط شدید یا عدم تفاهم آنان با هم، بستر خود را خیس كند.
6. وراثت:
این مسأله در برخى خانواده‏‌ها ارثى است و توجه به وضعیت پدر و مادر یا برادر و خواهر بزرگ‏‌تر در كودكى، این را نشان مى‏‌دهد. براساس پژوهش‏‌ها اگر پدر و مادر، هر دو در كودكى به شب ادرارى مبتلا بوده‏‌اند، احتمال دچار شدن كودك هفتاد درصد، و اگر یكى از آن دو دچار بوده، احتمال شب ادرارى كودك، سى درصد بیشتر از دیگر كودكان خواهد بود.

سؤال 9ـ پسر 6 ساله من هر چند ماه یك بار، دو یا سه شب پیاپى رختخواب خود را خیس مى‏‌كند. آیا او شب ادرار است؟ علت چیست؟

جواب:
ما به خیس كردن‏‌هاى موردى شب ادرارى اطلاق نمى‏‌كنیم؛ زیرا شب ادرارى شرایط ویژه‏‌اى دارد؛ بنابراین، فرزند شما شب ادرار نیست. دلیل این رفتار، عواملى مقطعى و گذرا است كه او را دچار هیجان مى‏‌كنند؛ حتى ممكن است این هیجان، ناشى از رویدادى جالب مانند جشن سالروز تولد باشد.
عوامل هیجان‏‌انگیز عبارتند از:
1. تصادف؛ 2. ترس شدید مقطعى از والدین؛ 3. تأخیر والدین به ویژه پدر در توبیخ (اگر فرزند شما مرتكب خطایى مى‏‌شود كه لازم است او را توبیخ كنید، آن را به تأخیر نیندازید و برایش خط و نشان نكشید. خوابیدن با دلهره ناشى از این تهدید، او را دچار مشكل مى‏‌كند؛ 4. ترس بیمارگونه از مدرسه 84. اضطراب امتحان؛ 6. كابوس ناشى از دیدن فیلمى عاطفى یا ترسناك و یا دیدن سیرك؛ 7. مراجعات مكرر به بیمارستان جهت درمان؛ 8. بسترى شدن در بیمارستان (براى كودكان 2 تا 4 ساله)؛ 9. عمل جراحى؛ 10. ترس از تزریق آمپول؛ 11. جدایى مقطعى از مادر (1 ماه یا بیشتر)؛ 12. تغییر منزل یا مهاجرت؛ 13. مسافرت و جدایى از منزل و كسانى كه با آنان رابطه عاطفى دارد. این دلتنگى در كنترل مثانه اختلال ایجاد مى‏‌كند (سرگرم كردن كودك در مسافرت و فراهم ساختن زمینه لذت بیشتر از وضعیت جدید، مانع از این مشكل مى‏‌شود)؛ 14. رقابت‏‌هاى شدید؛ 15. برخى داروهاى شیمیایى كه در افزایش ادرار مؤثرند.

سؤال 10ـ آیا افزون بر درمان پزشكى و مراجعه به روان‏‌شناس، راهكارهایى براى تعدیل شب ادرارى كودكان وجود دارد؟

جواب:
بله، براى تعدیل شب ادرارى كودك مى‏‌توانید نكات ذیل را به كار بندید:
1. عدم فشار به كودك براى ترك شب ادرارى؛
2. آگاهى دادن:
فرزند شب ادرار، نگران دانشگاه و خوابگاه دانشجویى، و ازدواج و زندگى زناشویى است. به او آگاهى و اطمینان دهید كه مشكلش مقطعى است و از بین خواهد رفت؛
3. تصحیح بینش كودك:
كودك مبتلا به شب ادرارى، نرفتن به اردو، مسافرت جمعى، و محرومیت از خوابیدن در منزل دوستان و نزدیكان را محرومیت‏‌هاى بزرگى مى‏‌داند. شما مى‏‌توانید بینش او را تصحیح كنید و بگویید كه افراد بسیارى شب ادرارى ندارند؛ اما به اردو و مسافرت هم نمى‏‌روند و شب را در منزل دوستان و نزدیكان نمى‏‌خوابند؛
4. محدود كردن میوه‏‌هاى ادرارزا
مثل هندوانه و مایعات مثل چایى و آبمیوه پس از شام (نوشیدن آب، و یك استكان چایى، دو ساعت قبل از خواب اشكالى ندارد)؛
5. محدود كردن غذاها
از جمله غذاهای پر ادویه، سرخ كردنى‏‌ها، كالباس و سوسیس، رب، ترشى‏‌ها، پفك، سس، غذاهاى خیلى شیرین، رنگ‏‌هاى مصنوعى موجود در غذا، و خوراكى‏‌هاى كافئین‏‌دار (چایى پر رنگ، نوشابه، شكلات كاكائویى، قهوه، نسكافه و...) [5] و در برخى كودكان، محدودیت در مصرف لبنیات به جهت حساسیت آن‏‌ها به مواد لبنى. توجه داشته باشید كه محدود كردن این خوراكى‏‌ها نباید با زور و اهرم فشار باشد. سعى كنید رژیم غذایى مطلوب را بین همه اعضاى خانواده فرهنگ كنید؛
6. خوردن غذاهاى جامد و كم نمك در شب؛
7. پرهیز از هیجانات پیش از خواب:
در شب (به ویژه دو ساعت قبل از خواب) از بازى‏‌هاى خشن و هیجانى كه آمیخته‏‌اى از ترس و لذت را در او بر مى‏‌انگیزد بپرهیزید؛
8. تخلیه مثانه قبل از خواب: كودك را تشویق كنید تا یك بار قبل از ورود به بستر، و یك بار پیش از خواب افتادن به دستشویى برود و مثانه را تخلیه كند؛
9. بیدار كردن در طول شب:
او را در طول شب، دو بار از خواب بیدار كنید تا به دستشویى برود (دو ساعت بعد از خواب و دو ساعت پیش از بیدار شدن، زمان‏‌هاى مناسبى هستند). از بیدار كردن‏‌هاى مكرر در طول شب بپرهیزید. براى كودك بالاى 8 سال مى‏‌توانید در همین دو زمان، ساعت كوك كنید (البته با صداى آرام) تا با صداى آن بیدار شود. در این صورت، پس از 1 تا 2 ماه شرطى مى‏‌شود و مى‏‌تواند همان زمان‏‌ها بدون زنگ ساعت بیدار شود
10. تقویت عضلات مثانه:
كودك را تشویق كنید تا در طول روز، آب و مایعات بیشتر بنوشد و ادرار خود را تا 30 دقیقه نگه دارد. این كار كه به آن، تمرین «كشش مثانه» مى‏‌گویند، ظرفیت مثانه را افزایش مى‏‌دهد و عضلات آن را تقویت مى‏‌كند و براى كودكانى كه مثانه آن‏‌ها كوچك است یا ماهیچه‏‌هاى «اسفنكتر» (ماهیچه‏‌هایى در بخش انتهایى مثانه) كه جلو خروج ادرار از مثانه را مى‏‌گیرند، ضعیف هستند، مفید خواهد بود.
این عمل باعث مى‏‌شود كه در حالت خواب نیز مقاومت مثانه بیشتر شود و به مجرد كمى فشار به ماهیچه‏‌ها، باز نشود (این تمرین را حدود 6 ماه ادامه دهید). همچنین به او بیاموزید كه هنگام ادرار در دستشویى، بر آغاز و اتمام ادرارش كنترل داشته باشد؛ یعنى آن را چند بار قطع و وصل كند.
_____________________________
پی نوشت:
[1] ـ دكتر حسین برهانى (روان پزشك)، كودكان بیش فعال، ص 59.
در این زمینه، پژوهش‏‌هاى متعددى انجام، و آمارهاى متفاوتى داده شده است كه به برخى از آن‏‌ها اشاره مى‏‌شود: كودكان 3 ساله 33 درصد، 4 ساله 25 درصد، 5 ساله 20 درصد، و 5 / 8 ساله 10 درصد (ریتا ویكس نلسون، والن سى‏‌ایزرائل، اختلال‏‌هاى رفتارى كودكان، ص 254). كودكان 3 ساله 50 درصد، 4 ساله 31 درصد، 8 ساله 12 درصد (یو. داگلاس، اصلاح رفتار كودكان، ص 142). پسران 6 ساله 22 درصد، دختران 6 ساله 18 درصد، پسران سفیدپوست 11 ساله 13 درصد، پسران سیاه‏‌پوست 11 ساله 22 درصد، دختران سفیدپوست 11 ساله 9 درصد، دختران سیاه‏‌پوست 11 ساله 12 درصد، در 18 سالگى 3 درصد (سوزان، اى‏‌گاتلیب، كلیدهاى برخورد با مشكلات خواب كودكان، ص 168.
[2] ـ گاهى میكروب‏‌ها از طریق جریان خون به مجراى ادرار سرایت مى‏‌كنند.
[3] ـ برخى از كودكان شب ادرار، شب‏‌هایى كه از محیط خانه خود دورند، بستر خود را خیس نمى‏‌كنند. این مسأله نشان مى‏‌دهد كه محیط خانه براى آنان آرام و امن نیست.
[4] ـ براى مشكل عمیق بودن خواب فرزندتان مى‏‌توانید به پزشك مراجعه كنید. این مشكل با دارو قابل حل است.
[5] ـ استفاده از خوردنى‏‌هاى مقوى مثل شیر، عسل، خرما، گوشت قرمز و سفید و انواع میوه، در تعدیل شب ادرارى مؤثر است.

منبع:
نسیم مهر جلد 3، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی