ویژگی های پیامبران الهی

 

---

پيامبران الهى، ويژگى‏ها و برترى‏هايى بر ديگر انسان‏ها دارند كه در اين جا به برخى از آن‏ها اشاره مى ‏شود:

 

همه انسان‏ها از ادراك حسى و عقلى برخوردارند و آگاهى خود را درباره حقايق جهان هستى، از اين دو راه به دست مى‏آورند، امّا پيامبران افزون بر برخوردارى از اين دو نيروى ادراكى، به نيرويى ديگر به نام وحى نيز مجهزند كه هيچ‏گونه خطا و اشتباهى در آن راه ندارد. علم آنان از مبدأ هستىِ محيط بر تمام كاينات افاضه مى‏گردد، به گونه‏اى كه پيامبر درس نخوانده، با نزول وحى، از والاترين معارف و قوانين براى رشد و تكامل و اداره جامعه بشرى آگاه مى‏شود. تفاوت پيامبران با نوابغ در همين جا است. نوابغ، از نيروى ادراكى حسى و عقلى بسيارى برخوردارند و مى‏توانند مجهولاتى از جهان هستى را كشف كنند و ناشناخته‏هايى را بازشناسند. پس، نبوغ نوابغ، مربوط به نيروى تفكر و انديشه بشرى است، ولى ويژگى پيامبران در نيرويى ديگر به‏نام وحى و اتصال به مبدأ هستى است. از اين رو، مقايسه اين دو گروه با يكديگر نادرست است.

از ديگر ويژگى‏هاى پيامبران، عصمت است. اين ويژگى، شايستگى اعتماد را به تمام و كمال بدانان مى‏بخشد؛ زيرا عصمت به‏معناى دورى از هرگونه گناه عمدى و سهوى و اشتباه است. البته، آنان انسان‏هايى مختار و در انتخاب كار خوب يا بد، آزادند، ولى در همان حال به هيچ گناهى آلوده نيستند. پيامبران كسانى هستند كه به اوج بندگى رسيده و خداوند آنان را برگزيده و از آغاز آفرينش انسان، كه شيطان در پى گمراه كردن فرزندان آدم برآمد، از گمراهى او به دور بوده‏اند: «قالَ فَبِعِزَّتِكَ لَاغْوِيَنَّهُمْ اجْمَعينَ الَّا عِبادَكَ مِنْهُمُ الُمخْلَصينَ» «ص/83و84» شيطان گفت: قسم به عزت تو، بى‏گمان همه بندگانت را گمراه مى‏كنم جز بندگان مخلَصِ تو.

آنان چنانند كه حتى ابليس، خود مى‏داند كه نمى‏تواند آنان را بفريبد. عصمت پيامبران، به بينش و درجه يقين و ايمانشان مربوط است؛ زيرا كسى كه گناه مى‏كند، زشتى آن را به خوبى درنمى‏يابد و يا مغلوب هواهاى نفسانى مى‏شود. اگر درجه ايمان و بينش كسى به‏حدّى برسد كه خود را هنگام گناه كردن چون كسى ببيند كه مى‏خواهد خود را از كوه پرتاب كند و يا زهر كشنده‏اى را بنوشد، هرگز به سوى گناه نمى‏رود و چنين حالى را عصمت از گناه مى‏ناميم. پس، عصمت آنان، ناشى از كمال ايمان و شدّت تقواست كه عوامل گناه را در وجود آنان از ميان مى ‏برد.

از ويژگى‏هاى ديگر پيامبران، رهبرى بى‏مانند و تاريخ‏ساز آنان است. پيامبران براى برپايى قسط و عدالت و هدايت انسان‏ها به‏توحيد و خداپرستى و مبارزه با طاغوت به‏پا مى‏خيزند و با بيدار كردن نيروهاى خفته و شكوفا نمودن استعدادها و گسيختن غلّ و زنجير از دست و پاى مردم ستمديده، چنان دگرگونى و تحوّل در جامعه پديد مى‏آورند كه آثار كوشش‏هاى آنان، براى هميشه بر جاى مى‏ماند؛ چنان كه بيشتر قهرمانان حماسه‏هاى قرآنى را پيامبران تشكيل مى‏دهند و قرآن با بازگو كردن حماسه رهبرى و دعوت پيامبران به توحيد و مبارزه با ظلم، آنان را به‏عنوان نمونه‏هايى آرمانى، به مرد م معرفى مى‏ كند و در سوره انعام، پس از نام بردن از هيجده پيامبر، می ‏فرمايد: «اولئِكَ الَّذينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُديهُمُ اقْتَدِهْ» «انعام/90» آنان كسانى‏اند كه خداوند هدايتشان كرده، پس به هدايت آنان اقتدا كن. و بايد گفت كه سامان بخشيدن و به حركت درآوردن نيروهاى خفته در نهان انسان در جهت رضاى خدا و صلاح بشريّت، تنها از عهده پيامبران الهى برمى‏آيد.

از ديدگاه اسلام ارزش هر كارى، در گرو خلوص آن كار براى خداست و هر كارى، حتى عبادت، اگر تنها براى به‏دست آوردن مال دنيا يا شهرت و برترى در جامعه و يا هر انگيزه غير الهى ديگر انجام گيرد، بى‏ارزش محسوب مى‏شود و انجام دهنده آن، منزلتى نزد خداوند نمى‏يابد. پيامبران از آن جا كه از سوى خدا برانگيخته مى‏شوند و رسالت الهى بر دوش دارند، در كار خود انگيزه و هدفى جز تحصيل رضاى خداوند ندارند.از اين رو، چنان استقامت و پايمردى‏اى از خود نشان مى‏دهند كه در تاريخ بى‏نظير است و اين جز از گذر خلوص نيّت و پشتوانه الهى صورت نمى‏پذيرد. در تاريخ، پيامبرى نبوده كه مردم را هدايت كند و مشكلات آنان را از ميان بردارد مگر اين كه گفته است: من از شما اجر و مزدى نمى‏خواهم و اين سخنى است كه قرآن از پيامبران نقل كرده است: «وَ ما اسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ اجْرٍ انْ اجْرِىَ الَّا عَلى‏ رَبِّ الْعالَمينَ» «شعراء/109» من در برابر كارم مزدى از شما نمى‏خواهم. مزد من جز بر پروردگار جهانيان نيست. قاطعيت و استوارى پيامبران، معلول همين خلوص نيّت و الهى بودن هدف است. همين خلوص نيّت است كه به موسى و برادرش هارون توانى مى‏دهد كه بتوانند با يك عصاى چوبين به دربار طاغوت قدرتمندى چون فرعون وارد شوند و او را به توحيد دعوت كنند.

            

از آن جا كه پيامبران با هدف اصلاح جامعه و گسستن غل و زنجير از دست و پاى مردم مبعوث شده‏اند، با هرگونه شرك، خرافه و ظلم مبارزه مى‏كنند. قرآن كريم در وصف پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله مى ‏فرمايد: «يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ وَ يَضَعُ عَنْهُمْ اصْرَهُمْ وَالْأَغْلالَ الَّتى‏ كانَتْ عَلَيْهِمْ» «اعراف/157» آنان را به نيكى امر مى‏كند و از زشتى بازمى‏دارد و پاكيزه‏ها را بر آنان حلال و پليدى‏ها را بر آنان حرام مى‏كند و قيد و زنجيرشان را برمى‏دارد.

محال است پيامبرى از سوى خدا برگزيده شود و در پيامش چيزى يافت شود كه بوى شرك و خرافه دهد و يا به كمك ستمگرى بشتابد و بى‏عدالتى را تأييد كند. توحيد و عدل از اصول دعوت همه پيامبران است و اگر كسى مدعى پيامبرى شود و در پيامش چيزى ناسازگار با توحيد و عدل يافت شود، بى‏گمان او در ادعايش دروغگوست.

جنبه بشرى‏ پيامبران الهى با همه ويژگى‏هايى كه برشمرديم از جنس بشرند و مانند ديگران مى‏خورند، مى‏آشامند و ... آنان چون ديگران مكلّفند و تكاليفى كه به مردم ابلاغ مى‏كنند، شامل خود آنان نيز هست و حتى گاهى تكاليف آنان سخت‏تر است؛ مانند شب زنده‏دارى كه بر پيامبر اسلام واجب بود. پيامبران هرگز خود را از تكاليف استثنا نمى‏كنند. آنان مانند ديگران و بيش از آنان از خدا مى‏ترسند، بيشتر خدا را عبادت مى‏كنند، نماز مى‏خوانند، روزه مى‏گيرند، جهاد مى‏كنند، زكات مى‏دهند و براى زندگى خود و ديگران مى‏كوشند و اين همه از آن روست كه پيامبران نيز مانند ديگران بشرند:  «وَ ما جَعَلْناهُمْ جَسَداً لا يَأْكُلُونَ الطَّعامَ وَ ما كانُوا خالِدينَ» «انبیاء/8» ما پيامبران را چونان قرار نداديم كه غذا نخورند و آنان داراى عمر جاودانه نبودند.

تفاوت پيامبران با ديگر مردم، تنها در وحى است و آن نيز پيامبران را از بشر بودن خارج نمى‏سازد؛ بلكه آنان را نمونه انسان كامل و الگوى ديگران مى‏سازد: «قُلْ انَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحى‏ الَىَّ» «2» بگو: جز اين نيست كه من بشرى چون شمايم كه بر من وحى مى‏شود.

 

---

منبع: مبدء و معاد, جمعی از نویسندگان, مجموعه آثار پژوهشکده تحقیقات اسلامی, نرم افزار زمزم 5