دوراندیشی از نظر احادیث

دور انديشى

امام على عليه السلام :

الحَزْم كِياسَةٌ .
 دور انديشى، زيركى است .

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۳۹/۸ )

امام على عليه السلام :

الحَزمُ صِناعَةٌ ، ثَمَرةُ الحَزمِ السَّلامَةُ ، مَن لَم يُقَدِّمْهُ الحَزمُ أخَّرَهُ العَجْزُ .
دور انديشى يك هنر است ، ثمره دور انديشى سالم ماندن [از آسيبها ]است ، كسى كه دور انديشى او را پيش نبرد ، ناتوانى او را عقب اندازد.

( غرر الحكم : ۱۱۷ ، ۴۵۹۰ ، ۸۲۰۸ )

امام على عليه السلام :

 مَن أخَذَ بالحَزمِ اسْتَظْهَرَ ، مَن أضاعَ الحَزمَ تَهوَّرَ .
آن كه دور انديش باشد، احتياط كند و آن كه دور انديشى را رها كند بى باك شود .

( غرر الحكم : ۷۹۱۳ ، ۷۹۱۴ )

امام صادق عليه السلام :

 الحَزمُ مِشْكاةُ الظَّنِّ .
 دور انديشى، چراغدان گمانه زنى است .

( تحف العقول : ۳۵۶ )

امام هادى عليه السلام :

 اُذْكُرْ حَسَراتِ التَّفريطِ تَأخُذْ بقَديمِ الحَزمِ .

افسوسهاى ناشى از كوتاهى كردن را به ياد آر، دور انديشى ديرين را فرا چنگ مى دارى .

( أعلام الدين : ۳۱۱ )

عاقبت انديشى

امام على عليه السلام :

مَن تَورَّطَ في الاُمورِ بغَيرِ نَظَرٍ في العَواقِبِ فَقد تَعرَّضَ للنَّوائبِ .
هر كس بدون عاقبت انديشى در كارها دست به كارى زند، خود را گرفتار سختيها و مصائب كند .

( تحف العقول : ۹۰ )

امام على عليه السلام :

 مَن تَورَّطَ في الاُمورِ غَيرَ ناظِرٍ في العَواقِبِ فَقد تَعرَّضَ لمَدْرَجاتِ النَّوائبِ .
هر كس دست به كارى زند، بى آن كه در عواقب آن بينديشد ، خود را در معرض انواع گرفتاريها اندازد.

( كنز الفوائد : ۱/۲۸۰ )

امام على عليه السلام :

 التَّدْبيرُ قَبلَ العَملِ يُؤْمِنُكَ مِن النَّدَمِ .
انديشيدن پيش از كار، تو را از پشيمانى ايمن مى دارد .

( عيون أخبار الرِّضا : ۲/۵۴/۲۰۴ )

امام على عليه السلام :

 مَن نَظرَ في العَواقِبِ سَلِمَ مِن النَّوائبِ ، مَن فَكَّر في العَواقبِ أمِنَ المَعاطِبَ .
هركه در عواقب امور بنگرد، از گرفتاريها در سلامت ماند ؛ هركه در عواقب امور بينديشد، از مهلكه ها در امان ماند .

( غرر الحكم : ۸۰۳۹ ، ۸۵۴۰ )

امام على عليه السلام :

إذا لَوّحْتَ الفِكْرَ في أفْعالِكَ ، حَسُنَتْ عَواقِبُكَ في كُلِّ أمْرٍ .
هرگاه در كارهايت بينديشى ، در هر كارى، نيك فرجام شوى .

( مستدرك الوسائل : ۱۱/۳۰۸/۱۳۱۱۵ )

امام على عليه السلام :

 رَوِّ قَبلَ الفِعْلِ ، كَي لا تُعابَ بما تَفْعَلُ .
امام على عليه السلام : پيش از كار بينديش، تا به سبب كارى كه مى كنى سرزنش نشوى .

( مستدرك الوسائل : ۱۱/۳۰۸/۱۳۱۱۵ )

امام على عليه السلام :

أعْقَلُ النّاسِ أنْظَرُهُم في العَواقِبِ .
 خردمندترين مردم، عاقبت انديش ترين آنهاست .

( غرر الحكم : ۳۳۶۷ )

بحار الأنوار :

فيما أوصى بهِ آدمُ ابنَه شِيثَ عليهما السلام: إذا عَزَمْتُم على أمرٍ فانْظُروا إلى عَواقِبِهِ ، فإنّي لَو نَظَرْتُ في عاقِبَةِ أمْري لَم يُصِبْني ما أصابنَي .
در سفارشهاى آدم عليه السلام به فرزندش شيث عليه السلام آمده است: هرگاه عزم كارى كرديد در عاقبت آن بينديشيد ؛ زيرا كه من اگر در عاقبت كار خود مى انديشيدم، آنچه به سرم آمد، نمى آمد.

(  بحار الأنوار : ۷۸/۴۵۲/۱۹)

امام صادق عليه السلام :

إنَّ رجُلاً أتى رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ، أوْصِني . فقالَ لَهُ: فهَل أنتَ مُسْتَوْصٍ إنْ أوْصَيْتُكَ ؟ حتّى قالَ ذلكَ ثَلاثا، في كُلِّها يقولُ الرّجُلُ : نَعَم يا رسولَ اللّه ِ. فقالَ لَهُ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : فإنّي اُوصيكَ إذا أنتَ هَمَمْتَ بأمْرٍ فتَدبَّرْ عاقِبَتَهُ ، فإنْ يَكُنْ رُشْدا فأمْضِهِ ، و إنْ يَكُنْ غَيّا فانْتَهِ عَنهُ .
مردى خدمت پيغمبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد: اى رسول خدا! به من سفارشى كن ؛ پيامبر فرمود : اگر به تو سفارشى كنم به آن عمل مى كنى ؟ پيامبر سه بار اين سخن را فرمود و آن مرد هر سه بار جواب داد : آرى ، اى رسول خدا . پس رسول خدا صلى الله عليه و آله به او فرمود : به تو سفارش مى كنم كه هرگاه خواستى كارى كنى، در عاقبت آن بينديش ؛ اگر كار درستى بود، آن را انجام ده و اگر نادرست و گمراه كننده بود از آن خوددارى كن .

( قرب الإسناد : ۶۵/۲۰۸ ، الكافي : ۸/۱۵۰/۱۳۰  )

امام صادق عليه السلام :

النَّظَرُ في العَواقِبِ تَلْقيحُ القُلوبِ .
 عاقبت انديشى بارور كننده دلهاست .

( الأمالي للطوسي : ۳۰۱/۵۹۵ )

امام جواد عليه السلام :

 مَن لَم يَعْرِفِ المَوارِدَ أعْيَتْهُ المَصادِرُ .
هر كس نداند كارى را از كجا آغاز كند، از به سرانجام رساندن آن درماند.

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۴۰/۱۳ )

دور انديشى و تصميم گيرى

امام على عليه السلام :

رَوِّ تَحْزِمْ ، فإذا اسْتَوْضَحْتَ فاجْزِمْ .
 فكر كن، تا دور انديش شوى و چون همه جوانب كار برايت روشن شد، آن گاه تصميم قطعى بگير .

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۴۱/۱۵ )

امام على عليه السلام :

اعْلَمْ أنّ مِن الحَزمِ العَزْمَ .

 بدان كه تصميم و اراده از دور انديشى است .

( مطالب السؤول : ۵۶ )

امام على عليه السلام :

الظَّفَرُ بالحَزْمِ و الجَزْمِ
پيروزى، با دور انديشى و اراده پايدار به دست مى آيد .

( عوالي اللآلي : ۱/۲۹۲/۱۶۴ )

امام على عليه السلام :

 مِن الحَزمِ صِحَّةُ العَزْمِ ، مِن الحَزْمِ قُوّةُ العَزْمِ .
 تصميم درست، از دور انديشى است ؛ تصميم استوار، از دور انديشى است .

( غرر الحكم : ۹۳۹۹ ـ ۹۲۶۳ )

امام على عليه السلام :

مَن قَلَّ حَزمُهُ ضَعُفَ عَزمُهُ .
هر كه دور انديشى اش كم باشد، تصميم و عزمش سست است .

( غرر الحكم : ۷۹۸۱ )

امام على عليه السلام :

 مَن أظْهَرَ عَزْمَهُ بَطَلَ حَزْمُهُ .
هر كه تصميم خود را آشكار سازد، دور انديشى اش باطل و بى اثر گردد .

( غرر الحكم : ۷۹۸۰  )

امام على عليه السلام :

 لا خَيرَ في عَزمٍ بلا حَزمٍ .
در تصميمى كه با دور انديشى همراه نباشد خيرى نيست .

( غرر الحكم : ۱۰۶۸۲ )

تفسير دور انديشى

امام على عليه السلام :

الحَزمُ حِفْظُ ما كُلِّفْتَ ، و تَرْكُ ما كُفِيتَ .
 دور انديشى اين است كه به آنچه مكلّف شده اى مواظبت كنى و آنچه را از دوش تو برداشته شده است وا گذارى .

( غرر الحكم : ۱۴۸۹ )

امام على عليه السلام :

 الحَزمُ حِفظُ التّجرِبةِ .
 دور انديشى، نگهدارى تجربه است .

( غرر الحكم : ۹۶۱ )

امام على عليه السلام :

 الحَزمُ النَّظَرُ في العَواقِبِ ، و مُشاوَرَةُ ذَوي العُقولِ .
دور انديشى، عاقبت نگرى است و رايزنى با خردمندان .

( غرر الحكم : ۱۹۱۵ )

امام على عليه السلام :

إنَّما الحَزمُ طاعَةُ اللّه ِ و مَعْصيَةُ النَّفْسِ .

 دور انديشى، فرمان بردن از خداست و نافرمانى كردن نفس .

( غرر الحكم : ۳۸۶۰  )

امام على عليه السلام :

 أصْلُ الحَزمِ الوُقوفُ عِندَ الشُّبْهَةِ .
 ريشه دور انديشى باز ايستادن در هنگام شبهه است .

( تحف العقول : ۲۱۴ )

امام على عليه السلام

الظَّفَرُ بالحَزمِ ، و الحَزمُ بإجالَةِ الرَّأْيِ ، و الرَّأْيُ بتَحْصينِ الأسْرارِ .
پيروزى با دور انديشى به دست آيد و دور انديشى با به كار انداختن انديشه و انديشه با راز دارى .

( نهج البلاغة : الحكمة ۴۸ )

امام على عليه السلام :

 إنَّ مِن الحَزمِ أنْ تَتَّقوا اللّه َ ، و إنَّ مِن العِصْمَةِ ألاّ تَغْتَرّوا باللّه ِ .
از دور انديشى است كه از خدا تقوى داشته باشيد و از جمله مصونيت از گناه آن است كه به خدا غرّه نشويد.

( تحف العقول : ۱۵۰ )

امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به پدر بزرگوارش كه پرسيد: دور انديشى چيست؟ ـ فرمود :

ما الحَزمُ ؟ ـ : أنْ تَنْتَظِرَ فُرْصَتَكَ ، و تُعاجِلَ ما أمْكَنَكَ .
 اين كه منتظر رسيدن فرصت خود باشى و چون فرصت دست داد، بشتابى .

( معاني الأخبار : ۴۰۱/۶۲ )

امام حسن عليه السلام :

 الاحْتِراسُ مِن النّاسِ بسُوءِ الظَّنِّ هُو الحَزمُ .
با بدبينى خود را از مردم حفظ كردن، همان دور انديشى و احتياط است .

( بحار الأنوار : ۷۸/۱۱۵/۱۰ )

امام باقر عليه السلام : به پيامبر خدا صلى الله عليه و آله عرض شد : دورانديشى چيست ؟ فرمود :

قيلَ لرسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : ما الحَزمُ ؟ قالَ : مُشاوَرَةُ ذَوي الرّأيِ و اتِّباعُهُم .
 مشورت كردن با صاحب نظران و پيروى كردن از نظر آنها .

( المحاسن : ۲/۴۳۵/۲۵۰۸ )

امام عسكرى عليه السلام :

إنّ ··· للحَزمِ مِقْدارا ، فإنْ زادَ علَيهِ فهُو جُبْنٌ
همانا ··· دور انديشى و احتياط اندازه اى دارد كه اگر از آن فراتر رود، بزدلى است .

( بحار الأنوار : ۷۸/۳۷۷/۳ ، و في المصدر : «الجزم» )

 

دور انديش

امام على عليه السلام :

الحازِمُ مَن لَم يَشْغَلْهُ غُرورُ دُنْياهُ عنِ العَمَلِ لاُخْراهُ .
دور انديش كسى است كه فريبندگى دنيا او را از كار براى آخرتش باز ندارد .

( غرر الحكم : ۱۹۸۴ )

امام على عليه السلام :

الحازِمُ مَن تَخيَّرَ لخُلَّتِهِ ؛ فإنَّ المَرْءَ يُوزَنُ بخَليلِهِ .
دور انديش كسى است كه دوست خوب برگزيند ؛ زيرا آدمى به دوست خود سنجيده مى شود .

( غرر الحكم : ۲۰۲۶ )

امام على عليه السلام :

 الحازِمُ لا يَسْتَبِدُّ برَأيهِ .
 دور انديش، خود رأى نيست .

( بحار الأنوار : ۷۸/۱۳/۷۰ ، و في المصدر : «الجازم» )

امام على عليه السلام :

 الحازِمُ مَن حَنَّكَتْهُ التَّجارِبُ ، و هَذَّبَتْهُ النَّوائبُ
دور انديش كسى است كه تجربه ها او را آبديده و دشواريهاى زمانه وى را وارسته كرده باشد .

( غرر الحكم : ۲۰۲۸ )

امام على عليه السلام :

 إنَّ الحازِمَ مَن شَغَلَ نَفْسَه بجِهادِ نَفْسِهِ فأصْلَحَها ، و حَبَسها عَن أهْوِيَتِها و لَذّاتِها فمَلَكَها .
دور انديش كسى است كه خود را به جهاد با نفسش مشغول دارد و آن را اصلاح گرداند و نفس را از خواهشها و لذّتهايش باز بدارد و زمام آن را در اختيار گيرد .

( غرر الحكم : ۳۵۶۸ )

امام على عليه السلام :

 إنَّما الحازِمُ منَ كانَ بنَفْسِهِ كُلُّ شُغْلِهِ ، و لدِينهِ كُلُّ هَمِّهِ ، و لآخِرَتهِ كُلُّ جِدِّهِ .
 دور انديش كسى است كه همواره سرگرم جهاد با نفس خويش باشد و همه همّتش صرف دينش شود و همه تلاشش براى آخرتش باشد .

( غرر الحكم : ۳۸۹۷ )

امام على عليه السلام :

للحازِمِ في كُلِّ فِعلٍ فَضْلٌ .
براى دور انديش در هر كار فضيلت و افتخارى است .

( غرر الحكم : ۷۳۳۵ )

امام على عليه السلام :

للحازِم مِن عَقلِهِ عَن كُلِّ دَنيّةٍ زاجِرٌ .
 خرد دور انديش او را از هر گونه پستى باز مى دارد .

( غرر الحكم : ۷۳۵۰ )

امام على عليه السلام :

 لا يَصبِرُ على الحَقِّ إلاّ الحازِمُ الأريبُ .
در راه حقّ، كسى جز دور انديشِ خردمند، پايدارى نورزد .

( غرر الحكم : ۱۰۶۱۰ )

امام على عليه السلام :

 لا يَدْهَشُ عِند البَلاءِ الحازِمُ .
دور انديش، در گرفتاريها سرگردان نمى شود .

( غرر الحكم : ۱۰۶۹۶ )

امام على عليه السلام :

 الحازِمُ مَن كَفَّ أذاهُ
 دور انديش كسى است كه آزار نرساند .

( غرر الحكم : ۱۲۶۳ )

امام على عليه السلام :

 الحازِمُ منِ اطَّرَحَ المُؤَنَ و الكُلَفَ .
 دور انديش كسى است كه بارهاى گران و رنج آور را از خود دور كند.

( غرر الحكم : ۱۳۹۲ )

امام على عليه السلام :

 الحازِمُ مَن دارى زَمانَهُ .
 دور انديش كسى است كه با روزگار خود مدارا كند .

( غرر الحكم : ۱۵۹۲ )

امام على عليه السلام :

 الحازِمُ مَن تَركَ الدُّنيا للآخِرَةِ .
دور انديش كسى است كه دنيا را از بهر آخرت رها كند .

( غرر الحكم : ۱۴۸۷ )

امام على عليه السلام :

الحازِمُ مَن تَجَنّبَ التّبذيرَ و عافَ السَّرَفَ .
 دور انديش كسى است كه از اسراف و تبذير دورى كند .

( غرر الحكم : ۱۵۰۶ )

امام على عليه السلام :

الحازِمُ مَن لا يَشْغَلُهُ النِّعْمَةُ عنِ العَملِ للعاقِبَةِ .
دور انديش كسى است كه برخوردارى از نعمت و ثروت او را از كار براى آخرت باز ندارد .

( غرر الحكم : ۱۸۷۸ )

امام على عليه السلام :

 الحازِمُ مَن شَكرَ النِّعْمَةَ مُقْبِلَةً ، و صَبَرَ عَنها و سَلاها مُوَلِّيةً مُدْبِرةً .
 دور انديش كسى است كه چون نعمتى به او رو كند، شكرش را به جاى آورد و هرگاه نعمتى از او روى گرداند و بازگردد، شكيبايى ورزد و در فكر و خيال آن نباشد.

( غرر الحكم : ۲۱۱۴ )

امام على عليه السلام :

 الحازِمُ مَن يُؤَخِّرُ العُقوبَةَ في سُلطانِ الغَضَبِ ، و يُعَجِّلُ مُكافَأةَ الإحْسانِ اغْتِناما لفُرْصَةِ الإمْكانِ .
دور انديش كسى است كه در هنگام بر افروخته شدن آتش خشم، كيفر دادن را به تأخير اندازد و به محض دست دادن فرصت ممكن، براى جبران كردن احسان بشتابد .

( غرر الحكم : ۲۱۷۹ )

امام على عليه السلام :

 الحازِمُ مَن جادَ بما في يَدِهِ ، و لَم يُؤَخِّرْ عَملَ يَومِهِ إلى غَدِهِ .
 دور انديش كسى است كه آنچه در دست دارد ببخشد و كار امروزش را به فردا نيفكند .

( غرر الحكم : ۱۹۲۱ )

دور انديش ترين مردم

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أحْزَمُ النّاسِ أكْظَمُهُمْ للغَيْظِ .
دور انديش ترين مردم كسى است كه بيش از هر كس بر خشم خويش چيره آيد .

(الأمالي للصدوق : ۷۳/۴۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إنَّ أكْيَسَكُم أكْثَرُكُم ذِكْرا للمَوتِ ، و إنَّ أحْزَمَكُم أحْسَنُكُمُ اسْتِعْدادا لَهُ .
 زيركترين شما كسى است كه بيشتر از ديگران به ياد مرگ باشد، و دور انديش ترين شما آماده ترينتان براى آن است .

( أعلام الدين : ۳۳۳ )

امام على عليه السلام :

 أحْزَمُكُم أزْهَدُكُم .
دور انديش ترين شما، زاهدترين شماست .

( غرر الحكم : ۲۸۳۲ )

امام على عليه السلام :

أحْزَمُ النّاسِ مَنِ اسْتَهانَ بأمرِ دُنياهُ .
دور انديش ترين مردم كسى است كه كار دنياى خود را به چيزى نگيرد .

( غرر الحكم : ۳۰۹۲ )

امام على عليه السلام :

 أحْزَمُ النّاسِ مَن تَوهَّمَ العَجْزَ لفَرْطِ اسْتِظْهارِهِ .
 دور انديش ترين مردم كسى است كه از كثرت يار گيرى، خود را ناتوان پندارد .

( غرر الحكم : ۳۲۷۴ )

امام على عليه السلام :

 أحْزَمُ النّاسِ مَن كانَ الصّبرُ و النَّظَرُ في العواقِبِ شِعارَهُ و دِثارَهُ .
دور انديش ترين مردمان كسى است كه شكيبايى و عاقبت انديشى، جامه زيرين و زبرين او باشد .

( غرر الحكم : ۳۲۷۵ )

امام على عليه السلام :

 أحْزَمُ النّاسِ رَأيا مَن أنْجَزَ وَعْدَهُ ، و لَم يُؤَخِّرْ عَملَ يَومِهِ لغَدِهِ .
دور انديش ترين مردم كسى است كه به وعده خود عمل كند و كار امروزش را به فردا نيفكند .

( غرر الحكم : ۳۳۴۱ )

امام على عليه السلام :

كَمالُ الحَزمِ اسْتِصْلاحُ الأضْدادِ و مدُاجاةُ الأعْداءِ .
صلح جويى با مخالفان و مدارا با دشمنان، كمال دور انديشى است .

( غرر الحكم : ۷۲۳۲ )

امام على عليه السلام :

غايَةُ الحَزمِ الاسْتِظْهارُ .
 يار گرفتن، نهايت دورانديشى است .

( غرر الحكم : ۶۳۶۲ )

امام على عليه السلام :

 أفْضلُ الحَزمِ الاسْتِظْهارُ .
 يار گرفتن، برترين دورانديشى است.

( غرر الحكم : ۳۲۷۳ )

امام على عليه السلام :

مِن أفْضَلِ الحَزمِ الصّبرُ على النَّوائبِ .

شكيبايى در برابر دشواريها از برترين دور انديشيهاست .

( غرر الحكم : ۹۳۱۴ )

گوناگون

امام على عليه السلام :

الطُّمَأنينَةُ قَبلَ الخُبْرَةِ خِلافُ الحَزمِ .
اعتماد كردن پيش از آزمودن، خلاف دور انديشى است .

( غرر الحكم : ۱۵۱۴ )

امام على عليه السلام :

آفَةُ الحَزمِ فَوتُ الأمرِ .
 آفت دور انديشى، از دست دادن كار [و فرصت ]است .

( غرر الحكم : ۳۹۶۱ )

امام على عليه السلام :

بإصابَةِ الرّأيِ يَقْوى الحَزمُ
 با درست انديشى دور انديشى قوّت مى گيرد .

( غرر الحكم : ۴۲۹۰ )

امام على عليه السلام :

 مَن يُجَرِّبْ يَزْدَدْ حَزما .
آن كه تجربه كند، دور انديش تر شود .

( غرر الحكم : ۷۹۸۶ )

امام على عليه السلام :

 طاعَةُ دَواعي الشُّرورِ تُفْسِدُ عَواقِبَ الاُمورِ
 پيروى از انگيزه هاى زشت كارى فرجام كارها را تباه مى كند .

( غرر الحكم : ۶۰۰۱ )

امام رضا عليه السلام :

مَنِ اسْتَحْزَمَ و لَم يَحْذَرْ فقدِ اسْتَهْزأ بنَفسِهِ .
 كسى كه بخواهد دور انديشى كند، اما محتاط و برحذر نباشد خود را مسخره كرده است .

( بحار الأنوار : ۷۸/۳۵۶/۱۱ )

میزان الحکمه،جلد سوم.
 

 برای مشاهده گزیده ای از احادیث و روایات با موضوع  دوراندیشی  در قاب تصویری به (مجموعه حدیث تصویری دوراندیشی) مراجعه کنید.