شرح زیارت اربعین: فراز چهاردهم / «وَ جَعَلْتَهُ حُجَّهً عَلَی خَلْقِکَ مِنَ الْأَوْصِیَاء»

«حجّت» در لغت به معنی غلبه، قصد، برهان و دلیل آمده است، راغب گوید، «حجّت» دلیلی است که مقصود را روشن می کند. در زیارت جامعه کبیره می خوانیم: «وَ حُجَجِ اللَّهِ عَلَی أَهْلِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ وَ الْأُولَی وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ» (و درود بر شما ای حجّت های خدا بر اهل دنیا و آخرت و پیشنیان و رحمت خدا و برکات خدا بر شما باد). و همچنین در همین زیارت می خوانیم: «وَ رَضِیَکُمْ خُلَفَاءَ فِی أَرْضِهِ وَ حُجَجاً عَلَی بَرِیَّتِهِ وَ أَنْصَاراً لِدِینِهِ» (پسندید خدا شما را که جانشینانش در زمین باشید و حجّت های خدا بر مردم باشید و انصار و یاران دینش باشید). ائمه اطهار علیهم السلام حجّت و راهنما بر همه خلق اعم از ملائکه و انس و جن هستند. امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«الْأَوْصِیَاءُ هُمْ أَبْوَابُ اللَّهِ عزّوجل الَّتِی یُؤْتَی مِنْهَا وَ لَوْلَاهُمْ مَا عُرِفَ اللَّهُ عزّوجل وَ بِهِمُ احْتَجَّ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی خَلْقِهِ»(۱)

(اوصیاء پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم همان ابواب خداوند عزّوجل باشند که از ناحیه آنها به حضرت او توجّه شود، اگر آنها نبودند، خدا عزّوجل شناخته نمی شد، و خدا بوسیله آنها بر خلق خود اتمام حجّت کرده است). در حدیث دیگری امام باقر علیه السلام فرمودند:

«بِنَا عُبِدَ اللَّهُ، وَ بِنَا عُرِفَ اللَّهُ، وَ بِنَا وُحِّدَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالی»(۳)
(۴)(بوسیله ما خدا پرستیده شد و بوسیله ما خدا شناخته شد و بوسیله ما خداوند تبارک و تعالی به یگانگی دانسته شد). و در حدیث دیگر امام صادق علیه السلام فرمودند: «... وَ لَوْلَا نَحْنُ مَا عُبِدَ اللهِ»(4)

(اگر ما نبودیم خدا عبادت نمی شد). و نیز امام علی بن موسی الرضا علیهما السلام می فرمایند:

: «الْامام أَمِینُ اللَّهِ فِی خَلْقِهِ، وَ حُجَّتُهُ عَلی عِبَادِهِ، وَ خَلِیفَتُهُ فِی بِلَادِهِ، وَ الدَّاعِی إِلَی اللَّهِ، وَ الذَّابُّ عَنْ حُرَمِ اللَّه»(۵)
(امام امین خدای عزّوجل است در میان خلقش و حجّت او است بر بندگانش و خلیفه او است در بلادش و دعوت کننده به سوی خدای عزّوجل است و دفاع کننده از حقوق خدای جلّ جلاله است).

رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرمایند:

(۶) حَدَّثَنِی جَبْرَئِیلُ عَنْ رَبِّ الْعِزَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ أَنَّهُ قَالَ مَنْ عَلِمَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدِی وَ رَسُولِی وَ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ خَلِیفَتِی وَ أَنَّ الْأَئِمَّهَ مِنْ وُلْدِهِ حُجَجِی أَدْخَلْتُهُ جَنَّتِی بِرَحْمَتِی وَ نَجَّیْتُهُ مِنَ النَّارِ بِعَفْوِی وَ أَبَحْتُ لَهُ جِوَارِی وَ أَوْجَبْتُ لَهُ کَرَامَتِی وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْهِ نِعْمَتِی وَ جَعلّتهُ مِنْ خَاصَّتِی وَ خَالِصَتِی إِنْ نَادَانِی لَبَّیْتُهُ وَ إِنْ دَعَانِی أَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُهُ وَ إِنْ سَکَتَ ابْتَدَأْتُهُ وَ إِنْ أَسَاءَ رَحِمَتِهِ وَ إِنْ فَرَّ مِنِّی دَعْوَتُهُ وَ إِنْ رَجَعَ إِلَیَّ قَبِلْتُهُ وَ إِنْ قَرَعَ بَابِی فَتَحْتُهُ وَ مَنْ لَمْ یَشْهَدْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی أَوْ شَهِدَ بِذَلِکَ وَ لَمْ یَشْهَدْ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدِی وَ رَسُولِی أَوْ شَهِدَ بِذَلِکَ وَ لَمْ یَشْهَدْ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ خَلِیفَتِی أَوْ شَهِدَ بِذَلِکَ وَ لَمْ یَشْهَدْ أَنَّ الْأَئِمَّهَ مِنْ وُلْدِهِ حُجَجِی فَقَدْ جَحَدَ نِعْمَتِی وَ صَغَّرَ عَظَمَتِی وَ کَفَرَ بِآیَاتِی وَ کُتُبِی وَ رُسُلِی إِنْ قَصَدَنِی حَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِی حَرَمْتُهُ وَ إِنْ نَادَانِیَ لَمْ أَسْمَعْ نِدَاءَهُ وَ إِنْ دَعَانِی لَمْ أَسْتَجِبْ دُعَاءَهُ وَ إِنْ رَجَانِی خَیَّبْتُهُ وَ ذَلِکَ جَزَاؤُهُ مِنِّی(۶)

(جبرئیل علیه السلام مرا از سوی پروردگار عزوّجل حدیث فرمود: هر کس بداند اینکه شایسته پرستشی جز من نیست و نیز بداند که محمّد صلی الله علیه و آله وسلم بنده من و فرستاده من است، و علی بن ابی طالب علیه السلام خلیفه من و امامانی که از نژاد اویند حجّتهای من هستند، او را به رحمت خود وارد بهشت می سازم و با گذشت خود از آتش دوزخ نجاتش دهم و همسایگی خود را بر او روا دارم، و کرامتم را بر او واجب و نعمتم را بر او تمام نمایم و او را از خاصّان و خالصان خویش قرار دهم، اگر مرا صدا زند پاسخ گویم، و اگر بخواند اجابت کنم، و اگر سؤال کند عطا نمایم، و اگر خاموش باشد بدو آغاز کنم، و اگر بد کند به او مهر ورزم، و اگر از من گریزد او را بخوانم، و اگر بازگردد بپذیرم و اگر درب خانه ام را کوبد، باز نمایم. و امّا کسی که بخدائی من و اینکه غیر از من شایسته پرستشی نیست گواهی ندهد یا خدائی مرا بپذیرد ولی به بندگی و رسالت محمّد صلی الله علیه و آله وسلم اعتراف ننماید یا اینکه او را هم اقرار کند ولی خلافت علی بن ابی طالب علیه السلام را قبول نکند یا به آن هم گواهی دهد، ولی امامانی را که از نژاد و فرزندان اویند حجّت من نداند نعمت مرا انکار کرده، و آیات و کتابهای مرا کافر شده، اگر آهنگ من کُند، پرده آویزم و اگر از من سؤال کند محرومش نمایم، و اگر مرا صدا زند ندایش را نشنوم، و اگر مرا بخواند دعایش را گوش ندهم، و اگر به من امیدوار شود، ناامیدش سازم، و این کیفری است که از من می بیند، و من به بندگانم ستم نمی کنم).

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«الْحُجَّهُ قَبْلَ الْخَلْقِ، وَ مَعَ الْخَلْقِ، وَ بَعْدَ الْخَلْق»(۸)
(حجّت خدا پیش از خلق بوده و با خلق باشد و بعد از خلق هم باشد).

امام علی علیه السلام فرمود:

«اللَّهُمَّ إِنَّکَ لَا تُخْلِی أَرْضَکَ مِنْ حُجَّهٍ لَکَ عَلَی خَلْقِک»(۹) (بار خدایا به راستی تو زمین را از حجّت خود بر خلقت خالی نگذاری).

امام باقر علیه السلام فرمودند:

«لَوْ أَنَّ الْامام رُفِعَ مِنَ الْأَرْضِ سَاعَهً لَمَاجَتْ بِأَهْلِهَا کَمَا یَمُوجُ الْبَحْرُ بِأَهْلِهِ»(۱۰)
(اگر به فرض محال امام علیه السلام یک ساعت از زمین برداشته شود، زمین بر اهل خود موج بردارد، بالا و پائین شود، چنانچه دریا با اهل خود موج بردارد).

۱. بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلی الله علیه و آله وسلم ، ج 1، ص۱۹۳.

۲. الکافی، ج1، ص145.

۳.الکافی، ج1، ص145.

۴.البرهان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص294.

۵. الکافی، ج1، ص200.

۶. بحارالأنوار، ج27، ص119.

۷. ق، 29.

۸.الکافی، ج1، ص177.

۹.الکافی، ج1، ص178.

۱۰.الکافی، ج1، ص179.

۱۱.الکافی، ج1، ص179.

۱۲.الکافی، ج1، ص1۸۰.