شرح زیارت اربعین: فراز هجدهم / وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنَی وَ شَرَی آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الْأَوْکَس

فراز هجدهم: «وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنَی وَ شَرَی آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الْأَوْکَس»:(و (آنان) بهره خود را از دنیا به بی ارزش ترین و پست ترین چیز فروختند و (نیز) آخرتشان را به بهای ناچیز و بی ارزش فروختند).

«باع» به معنی فروختن از ماده «بَیْعَ» یعنی خرید و فروش. و «حَظَّه» به معنی بهره است. «اَرْذَل» به معنی فرومایه ترین و ناچیزترین از ماده «رذل» به معنی ناچیز و فرومایه است. «ادنی» به معنی پست ترین و بی ارزش ترین از ماده دون به معنی پائین، پست و بی ارزش است و «شری» در لغت هم به معنی خریدن و هم به معنی فروختن آمده است و در اینجا به معنی فروختن می باشد. «شری» از «شَری یَشْری شَراءً و یشْرَیً الشی» یعنی چیزی را خرید یا فروخت. ثمن به معنی بهاء است و «اَوْکَسْ» به معنی ناقص تر و پست تر از ماده «وَکْس» به معنی نقصان یافتن و پست است. کسانی که به جنگ با امام حسین علیه السلام آمدند، بهره و قیمت و ارزش خود را که قرب به خداوند و بهشت جاوید و همنشین شدن با انبیاء و اولّیاء و شهداء و صالحین بود، را از دست دادند و در مقابل ذلّت و خواری دنیا و برزخ و قیامت را برای خود فراهم نمودند و در تاریخ کربلا آمده است که تمام کسانی که به جنگ امام حسین علیه السلام آمدند به آرزوی خود نرسیدند و با وضع نکبت باری از دنیا رفتند از جمله آنها ده نفری که برای مال دنیا بر بدن امام حسین علیه السلام اسب تاختند، در زمان مختار دستگیر شدند، و مختار دست و پاهایشان را میخکوب کرد و با اسب بر پشت آنها تاخت تا مردند. همچنین بقیه کسانی که به جنگ حضرت علیه السلام آمدند، با ذلت و خواری هلاک شدند. عده ای به فرمان مختار و عده ای بر اثر بلا های جانکاه و حتی بعضی ها که به عنوان سیاهی لشکر بودند دچار نکبت و ذلّت شدند.

آری اگر انسان قیمت و ارزش خود را نشناسد به بهای ناچیز و بی ارزش خود را می فروشد.

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

«إِنَّهُ لَیْسَ لِأَنْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّهَ فَلَا تَبِیعُوهَا إِلَّا بِهَا»(۱)

(برای وجود شما قیمتی جز بهشت نیست، آن را جز به بهشت نفروشید).

و همچنین می فرماید:

«وَ لَبِئْسَ الْمَتْجَرُ أَنْ تَرَی الدُّنْیَا لِنَفْسِکَ ثَمَناً وَ مِمَّا لَکَ عِنْدَ اللَّهِ عِوَضاً»(۲)

(چه تجارت بدی است که دنیا را ارزش خود دانی، و آن را عوض آنچه نزد خدا برای تو مهیاست قرار دهی!).

خداوند در کتاب خود می فرماید:

{أُولئِکَ الَّذینَ اشْتَرَوُا الْحَیاهَ الدُّنْیا بِالْآخِرَهِ فَلا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ یُنْصَرُون}(۳)

(آنها کسانی اند که زندگی این دنیا را به بهای آخرت خریدند، پس هرگز عذابشان در آخرت تخفیف نمی یابد و یاری هم نخواهند شد).

اگر انسان معرفت و شناخت به مقام و منزلتی که خداوند به او عنایت نموده نداشته باشد، خود را به بهای ناچیز و بی ارزش می فروشد، خداوند راجع به مقام و عظمت و بزرگواری این انسان می فرماید:

{وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدَمَ}(۴)

«به راستی فرندان آدم را گرامی داشتیم».

و در سوره تین بعد از چندین قسم می فرماید:

{لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی أَحْسَنِ تَقْویمٍ}(۵)

«به راستی انسان را در بهترین نظام و صورت خلق کردیم».

و در زمان خلقت این انسان فرمود:

{فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقینَ}(۶)

«پس آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است!».

لذا خداوند خطاب به انسانی که خود را نشناخت و مقام و منزلت خود را به ثمن و بهای بی ارزش فروخت، فرموده است:

{وَ لَبِئْسَ مَا شَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ لَوْ کَانُواْ یَعْلَمُون}(۷)

«و چه زشت و ناپسند بود آنچه خود را به آن فروختند، اگر می دانستند!!».

واگر این انسان به مقام و جایگاهش آگاه باشد، می داند بهایش چه باید باشد و آنها کسی نیستند جز مؤمنین که خداوند در وصف آنها می فرماید:

{وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِباد}(۸)

«و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می فروشد، و خدا نسبت به این بندگان مهربان است».

و در قرآن کریم خداوند می فرماید:

{إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّهَ}(۹)

«در حقیقت، خدا از مؤمنان، جان و مالشان را به بهای اینکه بهشت برای آنان باشد، خریده است».

به هر حال دنیا بازار تجارت است، که بی معرفتان به خود و دنیا زیان و خسارت می بینند و با معرفتان سود و بهره می برند، چنانچه امام هادی علیه السلام فرمودند:

«الدُّنْیَا سُوقٌ رَبِحَ فِیهَا قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُون»(۱۰)

(دنیا بازاری است که گروهی در آن برای آخرت، سود ببرند و گروهی دیگر زیان ببرند).

اگر سؤال شود که آخرت آنها چه بود که به ثمن و بهای پست فروختند؟ در جواب می گوییم آخرت آنها بهشت، قرب به خداوند، هم جوار شدن با انبیاء و اولّیاء صلی الله علیه و آله وسلم و شهدا و صالحین بود. چرا که خداوند انسان را برای بهشت و قرب به خودش آفریده نه برای دنیا. و آنها آن مقام را به ثمن و بهای پست دنیا فروختند و خداوند راجع به کل دنیا می فرماید:

{مَتاعُ الدُّنْیا قَلیلٌ}(۱۱)

چه برسد به مقدار اندکی از دنیا.