شرح زیارت اربعین: فراز نوزدهم / وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیَا (قسمت اول)

فراز نوزدهم: «وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّی فِی هَوَاهُ»:(و (این فریب خوردگان دنیا) تکبّر کردند و خود را در هوا و هوس انداختند).

اشاره

«تَغَطْرَسَ» در لغت به معنای تکبّر کرد، خودنمایی کرد، خشمگین شد و بخل ورزید، آمده است. و «تَرَدّی» از ماده «رَدَی» به معنی افتادن و سقوط کردن آمده است. عبارت فوق در واقع توضیح فریب خوردگان دنیا است، آنهایی که آخرت خود را به بهایی ناچیز از دست دادند و در مقابل امام و رهبر خود ایستادند: «و تکبّر کردند و خود را در هوا و هوس دنیا انداخت». در این قسمت از زیارت دو عامل و سبب مهم به جنگ آمدن مخالفین با حضرت علیه السلام ذکر شده است:

1 تکبّر.

2 هواپرستی.

تکبّر:

قرآن می فرماید:

{إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْتَکْبِرین}(۱)

(و او گردنکشان را دوست نمی دارد).

امّا باقر علیه السلام در رابطه با تکبّر فرمودند:

«لَا یَدْخُلُ الْجَنَّهَ مَنْ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّهٍ مِنْ کِبْرٍ»(۲)

(هر که به وزن ذره ای کبر در دلش باشد، بهشت نمی رود).

خداوند در قرآن کریم می فرماید:

{فَادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدینَ فیها فَلَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرین}(۳)

«پس، از درهای دوزخ وارد شوید و در آن همیشه بمانید، و حقّا که چه بد است جایگاه متکبران».

خداوند به حضرت داود علیه السلام فرمود:

«یَا دَاوُدُ، کَمَا أَنَّ أَقْرَبَ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ الْمُتَوَاضِعُونَ، کَذلِکَ أَبْعَدُ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ الْمُتَکَبِّرُون»(۴)

(ای داود، چنانچه نزدیک ترین مردم به خدا متواضعانند، همچنین دورترین مردم از خدا متکبرانند).

امام صادق علیه السلام می فرماید:

«إِنَّ الْمُتَکَبِّرِینَ یُجْعَلُونَ فِی صُوَرِ الذَّرِّ یَتَوَطَّأُهُمُ النَّاسُ حَتَّی یَفْرُغَ اللَّهُ مِنَ الْحِسَابِ»(۵)

(راستی که متکبّران به صورت مورچه ریز محشور گردند و مردم آنها را پایمال کنند تا خدا از حساب خلایق فارغ شود).

در روایتی دیگر از امام صادق علیه السلام آمده است:

«إِنَّ فِی جَهَنَّمَ لَوَادِیاً لِلْمُتَکَبِّرِینَ یُقَالُ لَهُ سَقَرُ شَکَا إِلَی اللَّهِ عزّوجل شِدَّهَ حَرِّهِ وَ سَأَلَهُ أَنْ یَأْذَنَ لَهُ أَنْ یَتَنَفَّسَ فَتَنَفَّسَ فَأَحْرَقَ جَهَنَّمَ»(۶)

(در جهنم درّه ای است بنام سقر برای متکبّرین که از شدت حرارت خود به خدای عزّوجل شکایت کرد و درخواست کرد به او اجازه دهد نفس کشد، پس چون نفس کشید جهنم را سوزاند).

خداوند در قرآن می فرماید

{وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَهِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ أَبی وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرینَ}(۷)

«و چون فرشتگان را فرمودیم: برای آدم سجده کنید، پس بجز ابلیس که سر باز زد و کبر ورزید و از کافران شد، همه به سجده درافتادند».

امیرالمؤمنین علیه السلام همه ما را دعوت می کند، به عبرت گرفتن از ابلیس و می فرماید:

«فَاعْتَبِرُوا بِمَا کَانَ مِنْ فِعْلِ اللَّهِ بِإِبْلِیسَ إِذْ أَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِیلَ وَ جَهْدَهُ الْجَهِیدَ وَ کَانَ قَدْ عَبَدَ اللَّهَ سِتَّهَ آلَافِ سَنَهٍ لَا یُدْرَی أَ مِنْ سِنِی الدُّنْیَا أَمْ مِنْ سِنِی الْآخِرَهِ عَنْ کِبْرِ سَاعَهٍ وَاحِدَهٍ فَمَنْ ذَا بَعْدَ إِبْلِیسَ یَسْلَمُ عَلَی اللَّهِ بِمِثْلِ مَعْصِیَتِهِ کَلَّا مَا کَانَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لِیُدْخِلَ الْجَنَّهَ بَشَراً بِأَمْرٍ أَخْرَجَ بِهِ مِنْهَا مَلَکاً إِنَّ حُکْمَهُ فِی أَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَاحِدٌ وَ مَا بَیْنَ اللَّهِ وَ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ هَوَادَهٌ فِی إِبَاحَهِ حِمًی حَرَّمَهُ عَلَی الْعَالَمِین»(۸)

(از برنامه حضرت حق در رابطه با شیطان عبرت بگیرید، که اعمال طولانی، و سخت کوشی او را بخاطر یک ساعت تکبر تباه کرد، در صورتی که خداوند را شش هزار سال بندگی کرد که معلوم نیست از سال های دنیایی است یا سال های آخرتی(۹).چه کسی پس از ابلیس با آلوده شدن به گناهی چون گناه او از عذاب حق سالم می ماند؟ حاشا؟ خداوند هرگز انسانی را به عملی وارد بهشت نمی کند که بخاطر همان عمل فرشته ای را از آنجا بیرون کرد، امر و فرمانش در حق آسمانیان و زمینیان مساوی است، و بین خداوند و احدی از بندگانش صلح خاصی وجود ندارد تا بخاطر آن آنچه را بر جهانیان حرام کرده بر او مباح کند).

امام صادق علیه السلام می فرماید:

«وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ إِبْلِیسَ سَجَدَ لِلَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ بَعْدَ الْمَعْصِیَهِ وَ التَّکَبُّرِ عُمُرَ الدُّنْیَا مَا نَفَعَهُ ذَلِکَ وَ لَا قَبِلَهُ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ مَا لَمْ یَسْجُدْ لآِدَمَ کَمَا أَمَرَهُ اللَّهُ عزّوجل أَنْ یَسْجُدَ لَهُ»(۱۰)

(به خدا سوگند اگر شیطان پس از آن نافرمانی و تکبری که کرد باندازه عمر دنیا برای خدای عزّوجل سجده کند سودی برایش ندارد، و خدای عزّوجل سجده اش را نپذیرد تا وقتی که چنانچه خدا دستور فرموده بود برای آدم سجده کند).

و در جایی دیگر امام علی علیه السلام فرمودند:

«احْذَرِ الْکِبْرَ فَإِنَّهُ رَأْسُ الطُّغْیَانِ وَ مَعْصِیَهِ الرَّحْمَنِ»(۱۱)

(از خودبینی و کبر دوری کنید، چرا که ریشه طغیان و گناه و تمرّد از خداوند است)

در روایت آمده است که محمد بن مسلم مردی ثروتمند و از اشراف کوفه و از اصحاب امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام بود.

«روزی امام باقر علیه السلام به او فرمود: ای محمد باید تواضع و فروتنی کنی. وقتی برگشت به کوفه یک زنبیل خرما با ترازو برداشت و بر در مسجد جامع نشست شروع کرد، به فریاد زدن و خرما فروختن. فامیل او آمدند گفتند: با این کار ما را رسوا کردی. گفت: مولای من دستوری داده که با دستورش مخالفت نخواهم کرد. از جا حرکت نمی کنم تا این زنبیل خرما را بفروشم. گفتند: اگر تصمیم داری خرید و فروش کنی در بازار آسیابانان یک دکان بگیر مشغول کار شو. در آنجا دکانی گرفت با آسیاب و یک شتر شروع به آسیابانی کرد و با این عمل خواست از تکبّر نجات یابد»(۱۲).

از اهمیّت بحث تکبّر همین بس که 50 آیه از قرآن در رابطه با آن می باشد و روایات زیادی نیز راجع به تکبّر وارد شده است. فقط مرحوم کلینیw در الکافی یک باب روایاتی درباره تکبّر آورده است.

اقسام تکبّر:

۱- تکبّر در مقابل خداوند.۲- تکبّر در مقام انبیاء و ائمه اطهار. ۳- تکبّر در مقابل مردم.

علامت و نشانه تکبّر:

1- عدم تسلیم در مقابل حق. 2- عدم شنیدن حرف حق. 3- عدم گفتن حرف حق. 4- عدم عمل به حق. 5- موضع گیری کردن در مقابل حق(مثل قاتلین امام حسین علیه السلام ).6- عدم احترام به دیگران. 7- به هنگام همنشین شدن با زیر دستان احساس ذلت و خواری کردن. 8- در هر مجلسی وارد شود، می خواهد در رأس آن مجلس بنشیند و جای گیرد. 9 دوست دارد همه به او سلام کنند.

۱. نحل، 23.

۲ . الکافی، ج2، ص310.

۳ . نحل، 19.

۴. بحارالأنوار، ج14، ص39.

۵ . الکافی، ج2، ص311.

۶ . همان، ص310.

۷. بقره، 34.

۸ . نهج البلاغه، خطبه 192.

۹ . هر روزسال های آخرتی هزار سال دنیایی است.

۱۰ . الکافی،ج8، ص271.

۱۱. غرر الحکم و درر الکلم، ص162.

۱۲ 4. بحارالأنوار، ج47، ص389.