شرح زیارت اربعین: فراز نوزدهم / وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیَا (قسمت دوم)

فراز نوزدهم: «وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّی فِی هَوَاهُ»:(و (این فریب خوردگان دنیا) تکبّر کردند و خود را در هوا و هوس انداختند).

اشاره

«تَغَطْرَسَ» در لغت به معنای تکبّر کرد، خودنمایی کرد، خشمگین شد و بخل ورزید، آمده است. و «تَرَدّی» از ماده «رَدَی» به معنی افتادن و سقوط کردن آمده است. عبارت فوق در واقع توضیح فریب خوردگان دنیا است، آنهایی که آخرت خود را به بهایی ناچیز از دست دادند و در مقابل امام و رهبر خود ایستادند: «و تکبّر کردند و خود را در هوا و هوس دنیا انداخت». در این قسمت از زیارت دو عامل و سبب مهم به جنگ آمدن مخالفین با حضرت علیه السلام ذکر شده است:

1 تکبّر.

2 هواپرستی.

اسباب و علّت تکبّر:

گاهی علّت و سبب تکبّر حسب و نسب شخص است مثل اینکه چون پدر و مادر و اجداد و یا برادر و خواهر و فامیلش چنین و چنان است، تکبّر می کند.
گاهی سبب و علّت تکبّر زیبایی و جمال شخص است. مثل صورت زیبا یا اندام زیبا و یا قد و قامت رشید یا باهوش و زیرکی شخص.
گاهی سبب مال و ثروتی است که خداوند به کسی داده است یا اولاد و فرزندان است که خداوند به او داده است.
گاهی پست و مقام و عزت دنیوی است.
گاهی سبب آن عبادت و اعمال نیکی است که در طول عمرش انجام داده است.
گاهی علم و هنری که خداوند به او داده است.
گاهی عدم تربیت خانواده سبب تکبّر می شود.
گاهی سبب آن قوّت و نیرو و شجاعتی که خدا در شخص قرار داده است.
گاهی جهل و نادانی سبب تکبّر است.
گاهی سبب تکبّر جنسیت است، چون مرد است، فکر می کند، مقامش از زن بالاتر است، یا اینکه چون زن است، مقامش از مرد بالاتر است، در حالی که خداوند می فرماید: {إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ}(۱)«مسلّما گرامی ترین شما در نزد خدا پرهیزکارترین شماست».
گاهی هوای نفس است.
گاهی سبب وسوسه شیطان و انسان های شیطان صفت است.

مواردی که باعث از بین رفتن تکبّر می شود، عبارتند از: 1- اذان و اقامه. 2- نماز با طمأنینه و توجّه. 3- ذکر خداوند. 4- دعا. 5- توسل. 6- سجد و رکوع طولانی. 7- تفکر و تعقل در آیات الهی.8- ایمان و اعتقاد به آخرت. 9- تواضع در مقابل خداوند، انبیاء و ائمه و مردم.10- عدم فرار از حق. 11- سلام به دیگران. 12- مطالعه در سرنوشت متکبّران. 13- تمرین و ممارست. 14- توجّه به آیات و روایاتی که شدیداً متکبّران را مورد سرزنش قرار داده است. 15- توجّه به سیره انبیاء و ائمه اطهار صلی الله علیه و آله وسلم در برخورد آنها با مردم. 16- ساده زیستی و ساده پوشی. 17- همنشین شدن با فقراء و زیردستان. 18- یاد مرگ. 19- عیادت از مریض. 20- فکر در اینکه از چه چیز خلق شده و چه هست و کجا می رود. امام سجاد علیه السلام می فرماید:«عَجَباً لِلْمُتَکَبِّرِ الْفَخُورِ الَّذِی کَانَ بِالْأَمْسِ نُطْفَهً ثُمَّ هُوَ غَداً جِیفَه»(۲)(عجب است از متکبّر بر خود بالنده، که دیروز نطفه ای بوده و سپس هم او در فردای مرگِ خود، مردار گندیده ای است).

21- اینکه خود را همیشه نیازمند به خدا بداند، همانطور که قرآن می فرماید: {یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمیدُ}(۳) «ای مردم، شما به خدا نیازمندید، و خداست که بی نیازِ ستوده است». وقتی خود را نیازمند به خداوند بداند، در همه چیز و همیشه، نتیجه اش این می شود که من چیزی از خود ندارم که بخواهم تکبّر کنم. چنانچه خداوند می فرماید: {وَ ما بِکُمْ مِنْ نِعْمَهٍ فَمِنَ اللَّهِ}(۴)

«و هر نعمتی که دارید از خداست». و نیز می فرماید: {ما أَصابَکَ مِنْ حَسَنَهٍ فَمِنَ اللَّه}(۵)«هر چه از خوبیها به تو می رسد از جانب خداست». 22- برای مردها انجام کارهای منزل. 23- همکاری با زیر دستان. به هر حال باید مواظب این دام بزرگ شیطان بود. چنانچه امام علی علیه السلام می فرماید: «الْکِبْرُ مَصْیَدَهُ إِبْلِیسَ الْعُظْمَی»(۶)(کبر دام بزرگ ابلیس است).