شرح زیارت اربعین: فراز نوزدهم / وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیَا (قسمت سوم)

فراز نوزدهم: «وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّی فِی هَوَاهُ»:(و (این فریب خوردگان دنیا) تکبّر کردند و خود را در هوا و هوس انداختند).

اشاره

«تَغَطْرَسَ» در لغت به معنای تکبّر کرد، خودنمایی کرد، خشمگین شد و بخل ورزید، آمده است. و «تَرَدّی» از ماده «رَدَی» به معنی افتادن و سقوط کردن آمده است. عبارت فوق در واقع توضیح فریب خوردگان دنیا است، آنهایی که آخرت خود را به بهایی ناچیز از دست دادند و در مقابل امام و رهبر خود ایستادند: «و تکبّر کردند و خود را در هوا و هوس دنیا انداخت». در این قسمت از زیارت دو عامل و سبب مهم به جنگ آمدن مخالفین با حضرت علیه السلام ذکر شده است:

۱− تکبّر.

۲−هواپرستی.

۲−هوای نفس:

وجه تسمیه هوا، رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید:

«إِنَّمَا سُمِّیَ الْهَوَی لِأَنَّهُ یَهْوِی بِصَاحِبِهِ»(۱)

(هوا را بدان سبب هوا نامیده اند، که صاحب خود را فرو می افکند).

امام علی علیه السلام می فرماید:

«الْهَوَی هُوِیٌّ إِلَی أَسْفَلِ سَافِلِینَ»(۲)

(هوا و هوس فرو افتادن در پست ترین پستی هاست).

قرآن می فرماید:

{أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواه}(۳)

«پس آیا دیدی کسی را که هوس خویش را معبود خود قرار داده است».

رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید:

«ما عُبِدَ تَحْتَ السَّماءِ الهٌ ابْغَضُ الَی اللَّهِ مِنَ الْهَوی!»(۴)

(هرگز در زیر آسمان معبودی مبغوضتر، نزد خدا از هوای نفس پرستش نشده است).

یعنی همانطوری که انسان مؤمن عبد و مطیع و گوش به فرمان معبودش، الله است، انسان هواپرست هم عبد و گوش به فرمان اله و معبودش که هوا و هوس باشد، می باشد. امام علی علیه السلام می فرمایند:

«الْهَوَی إِلَهٌ مَعْبُودٌ و الْعَقْلُ صَدِیقٌ مَحْمُودٌ»(۵)

(هوا خدایی پرستیده است و خرد دوستی پسندیده است).

خداوند به حضرت داود علیه السلام می فرماید:

{وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوی فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدیدٌ بِما نَسُوا یَوْمَ الْحِسابِ}(۶)

«و از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا گمراه سازد، مسلّماً کسانی که از راه خدا گمراه می شوند آنها را عذابی سخت است بخاطر آنکه روز حساب را فراموش کردند».

امام علی علیه السلام سفارش می کند:

«وَ أُوصِیکُمْ بِمُجَانَبَهِ الْهَوَی فَإِنَّ الْهَوَی یَدْعُو إِلَی الْعَمَی وَ هُوَ الضَّلَالُ فِی الْآخِرَهِ وَ الدُّنْیَا»(۷)

(شما را به دوری گزیدن از هوس سفارش می کنم، زیرا هوس به کوری فرا می خواند و آن باعث گمراهی در آخرت و دنیاست). یعنی هوا و هوس انسان را کور می کند و دیگر حق را نمی بیند و در نتیجه گمراه می شود.

خداوند علّت انحراف بلعم باعورا را که مُبَلِغ حضرت موسی علیه السلام و مستجاب الدعوه و به مقامّاتی رسیده بود و عالم به اسم اعظم الهی بود را این چنین معرفی می کند:

{أَخْلَدَ إِلَی الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ}(۸)

«امّا او به زمین دنیا گرایید(یعنی دنیا پرست شد) و از هوای نَفْس خود پیروی کرد، از این رو داستانش چون داستان سگ است».

لذا خداوند فرموده است بهشت جایگاه کسی است که از هوای نفس پیروی نکند:

{وَ امّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی * فَإِنَّ الجْنَّهَ هِیَ الْمَأْوَی}(۹)

«و آن کس که از مقام پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوی بازدارد، قطعاً بهشت جایگاه اوست!»

و طبق فرموده امیرالمؤمنین علیه السلام مخالفت با هوا و هوس در رأس دینداری است، یعنی دینداری و متدین بودن بدون مخالفت با هوای نفس امکان ندارد:

«رَأْسُ الدِّینِ مُخَالَفَهُ الْهَوَی»(۱۰)

(مخالفت با هوس، در رأس دین است).

و نیز فرموند:

«مِلَاکُ الدِّینِ مُخَالَفَهُ الْهَوَی»(۱۱)

(اساس دین مخالفت با هوای نفس است).

و در روایات ملاک خوشبختی و بدبختی در عدم تبعیت از هوای نفس و تبعیت از هوا و هوس ذکر شده است، چنانچه امام علی علیه السلام فرمودند:

«أَشْقَی النَّاسِ مَنْ غَلَبَهُ هَوَاهُ فَمَلَکَتْهُ دُنْیَاهُ وَ أَفْسَدَ أُخْرَاهُ»(۱۲)

(بدبخت ترین مردم، کسی است که هوس بر او چیره آید و در نتیجه دنیایش بر او مسلط شود و آخرت خود را تباه سازد).

و نیز امام علیه السلام فرمودند:

«فَازَ مَنْ غَلَبَ هَوَاهُ»(۱۳)

(رستگار شد آن که بر هوس خویش چیره گشت).

و نیز فرمودند:

«مَنْ أَحَبَّ نَیْلَ الدَّرَجَاتِ الْعُلَی فَلْیَغْلِبِ الْهَوَی»(۱۴)

(هر که دوستدار رسیدن به درجات بلند است، باید بر هوس خویش چیره آید).

آن کسانی که برای رسیدن به هوا و هوس خود به جنگ امام علیه السلام آمدند، بدبختی را برای خود رقم زدند، دینشان را تباه کردند و به آروز ها و هوسهای خود نیز نرسیدند. چرا که وعده خدا چنین

اقتضا می کند، چنانچه رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

«اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی... لَا یُؤْثِرُ عَبْدٌ هَوَاهُ عَلَی هَوَایَ إِلَّا شَتَّتُّ عَلَیْهِ أَمْرَهُ وَ لَبَّسْتُ عَلَیْهِ دُنْیَاهُ وَ شَغَلْتُ قَلْبَهُ بِهَا وَ لَمْ أُؤْتِهِ مِنْهَا إِلَّا مَا قَدَّرْتُ لَهُ»(۱۵)

(خداوند قسم یاد کرده است: که هیچ بنده ای دلخواه خود را بر دلخواه من اختیار نکند جز آنکه کارش را پریشان کنم و دنیایش را در هم سازم و دلش را بدان سرگرم کنم و از آن بدو ندهم جز همان که مقدّر او کرده ام).

بنابراین چاره ای نیست جز اینکه، از خداوند کمک بخواهیم و با هوای نفس مبارزه کنیم. امام علی علیه السلام فرمودند:

«رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً ... کَابَرَ هَوَاهُ»(۱۶)

(خدا رحمت کند آن انسانی را که با هوای نفس خود مبارزه کند).

فراموش نکنیم که مبارزه با هوای نفس جهاد اکبر و جهاد با دشمن جهاد اصغر شمرده است و علّت اینکه به مبارزه با هوای نفس جهاد اکبر گفته شده بخاطر این است که تا آخرین لحظه عمر حتی زمانی که در آستانه مرگ قرار گرفته باید شخص به مبارزه خود ادامه دهد بنابراین لحظه ای در این مبارزه شخص استراحت ندارد. از امام صادق علیه السلام روایت شده است، که خداوند خطاب به رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:اهل خیر و نیکی و اهل آخرت نشانه هایی دارند، که از جمله آنها این است:

«یَمُوتُ النَّاسُ مَرَّهً وَ یَمُوتُ أَحَدُهُمْ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّهً مِنْ مُجَاهَدَهِ أَنْفُسِهِمْ وَ مُخَالَفَهِ هَوَاهُمْ»(۱۷)

(مردم تنها یک بار می میرند، امّا آنها (اهل آخرت) در هر روز بخاطر مبارزه با نفس و مخالفت با خواهشهای نفسانی، هفتاد بار می میرند).

بنابراین باید از این دو عامل خطرناک (یعنی تکبّر و هوا پرستی) که باعث ذلّت و بدبختی هر انسانی است و نقش بزرگی در انحراف و موضع گیری یزید و یزیدیان در مقابل امام علیه السلام داشت، جداً پرهیز کرد.