شرح زیارت اربعین: فراز بیست و یکم / وَ أَطَاعَ مِنْ عِبَادِکَ أَهْلَ الشِّقَاقِ وَ النِّفَاق

 فراز بیست و یکم: «وَ أَطَاعَ مِنْ عِبَادِکَ أَهْلَ الشِّقَاقِ وَ النِّفَاق»:(و (این فریب خوردگان دنیا) از آن بندگانت که اهل شقاق و نفاق بودند، اطاعت کردند).

امّا کسانی که اطاعتشان واجب است و باید از آنها اطاعت کرد:

همچنین از جمله کسانی که در مراحل بعدی اطاعت از آنها سفارش شده است عبارتند از:

•  پدر و مادر در صورتی که اولاد خود را به گناه دعوت نکنند.
•  کسی که انسان را به اصلاح نفس دعوت می کند. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: «مَنْ أَمَرَکَ بِإِصْلَاحِ نَفْسِکَ فَهُوَ أَحَقُّ مَنْ تُطِیعُه»(۷)(کسی که تو را به اصلاح نفست فرمان می دهد سزاوارترین کسی است که از او اطاعت کنی).
•  کسی که انسان را به تقوی و پرهیزکاری و دوری از هوا و هوس فرمان دهد. امام علی علیه السلام فرمودند: «أَحَقُّ مَنْ أَطَعْتَهُ مَنْ أَمَرَکَ بِالتُّقَی وَ نَهَاکَ عَنِ الْهَوَی»(۸) (سزاوارترین فرد برای آن که اطاعتش کنی، کسی است که تو را به پرهیزکاری فرمان دهد و از هوی و هوس باز دارد).
•  اطاعت از عاقل، امام علی علیه السلام می فرمایند: «أَطِعِ الْعَاقِلَ تَغْنَمْ و اعْصِ الْجَاهِلَ تَسْلَمْ»(۹)(از خردمند اطاعت کن تا سود بری و به حرف نادان گوش نده تا سالم بمانی). و نیز سفارش شده از علم و معلوماتی که کسب کرده و انسان از آن برخوردار است اطاعت شود. امام علی علیه السلام فرمودند: «أَطِعِ الْعِلْمَ وَ اعْصِ الْجَهْلَ تُفْلِح»(۱۰)(از علم فرمان برید و جهل را نافرمانی کنید، تا رستگار شوی).

  منحرفین که به جنگ امام حسین علیه السلام آمدند از کسانی اطاعت کردند که نه قرآن و نه روایات و نه عقل، اطاعت آنها را امضاء نکرده بود و طبق آیات قرآن فردای قیامت آنها اقرار خواهند کرد و پیشمانی و بیزاری خود را از کسانی که از آنها به پیروی کردند اعلام می کنند، ولّی هیچ سودی برای آنها ندارد: {یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فیِ النَّارِ یَقُولُونَ یَلَیْتَنَا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا * وَ قَالُواْ رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَ کُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلَا * رَبَّنَا ءَاتِهِمْ ضِعْفَینِ مِنَ الْعَذَابِ وَ الْعَنهُمْ لَعْنًا کَبِیرًا}(۱۱)«روزی که چهره هایشان را در آتش زیر و رو می کنند، می گویند: «ای کاش ما خدا را فرمان می بردیم و پیامبر را اطاعت می کردیم.» و می گویند: «پروردگارا، ما رؤسا و بزرگتران خویش را اطاعت کردیم و ما را از راه به در کردند» «پروردگارا، آنان را دو چندان عذاب ده و لعنتشان کن لعنتی بزرگ».
  در قرآن کریم خداوند در جواب این پیروان گمراه که از خداوند تقاضای عذاب مضاعف برای پیشوایان و سردمداران خود می کند، چنین می فرماید: {رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ قالَ لِکُلٍّ ضِعْفٌ وَ لکِنْ لا تَعْلَمُونَ}(۱۲) «پروردگارا، اینان ما را گمراه کردند، پس دو برابر عذاب آتش به آنان بده. خدا می فرماید: برای هر کدام عذاب دو چندان است ولی شما نمی دانید». مضاعف بودن عذاب رهبران کفر و ضلالت بخاطر این است، که هم خود گمراه بودند و هم پیروان خود را گمراه نمودند و مضاعف بودن عذاب پیروان بخاطر این است که هم در گمراهی قرار گرفتند و هم رهبران ظالم خود را تقویت نمودند، چرا که ظالمین به تنهایی نمی توانستند کاری از پیش ببرند.

امّا کسانی که اطاعت از آنها از نظر قرآن منع شده است و عذاب الهی را همراه دارند، عبارتند از:

•  کافرین و منافقین: {یا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ وَ لا تُطِعِ الْکافِرینَ وَ الْمُنافِقینَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلیماً حَکیماً}(۱۳)«ای پیغمبر «گرامی» همیشه خداترس و پرهیزکار باش و هرگز از کافر و منافق اطاعت مکن».
•  انسان های گناهکار و ناسپاس: {فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَ لا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِماً أَوْ کَفُوراً}۱۴)«پس در برابر فرمان پروردگارت شکیبایی کن، و از هیچ گناهکار ناسپاسی اطاعت مکن».
• اهل کتاب مثل یهود، نصاری و زرتشتی: {یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تُطیعُوا فَریقاً مِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ یَرُدُّوکُمْ بَعْدَ إیمانِکُمْ کافِرینَ}(۱۵) «ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر از فرقه ای از اهل کتاب فرمان برید، شما را پس از ایمانتان به حال کفر برمی گردانند».
• غافلین از یاد خدا و هواپرستان: {وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ کانَ أَمْرُهُ فُرُطاً(۱۶)}(۱۷)«و از آن کس که قلبش را از یاد خود غافل ساخته ایم و از هوس خود پیروی کرده و اساس کارش بر زیاده روی است، اطاعت مکن». یعنی همانها که کارهایشان افراطی و خارج از رویهو توأم با اسرافکاری است.
•  تکذیب کنندگان: {فَلا تُطِعِ الْمُکَذِّبینَ}(۱۸) «حال که چنین است از تکذیب کنندگان اطاعت مکن!»
• کسی که زیاد قسم یاد می کند. 8 کسی که عیب جو است 9 سخن چین 10 کسی که منع کننده کار خیر است: {وَ لَا تُطِعْ کُلُّ حَلَّافٍ مَّهِینٍ * هَمَّازٍ مَّشَّاءِ بِنَمِیمٍ * مَّنَّاعٍ لِّلْخَیرْ مُعْتَدٍ أَثِیم}(۱۹)«و از هر قَسَم خورنده فرومایه ای، که عیبجو و برای خبرچینی گام برمی دارد، مانع خیر، متجاوز، گناه پیشه است، فرمان مبر».

   پدر و مادری که فرزند خود را به شرک و معصیت دعوت می کنند. خداوند می فرماید: {وَ إِنْ جاهَداکَ عَلی أَنْ تُشْرِکَ بی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما}(۲۰) «و هر گاه آن دو، تلاش کنند که تو چیزی را همتای من قرار دهی، که از آن آگاهی نداری بلکه می دانی باطل است، از ایشان اطاعت مکن».
  مسرفین : {وَ لا تُطیعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفینَ}(۲۱) «و فرمان مسرفان را اطاعت نکنید!»{وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبینٌ}(۲۲) «و از گامهای شیطان، پیروی نکنید که او دشمن آشکار شماست».
• آری اطاعت از هر کدام از اقسام فوق برای هلاکت و نابودی انسان کافی است و خداوند بوسیله کتابش به همگان بصیرت لازمه را داده، ولّی متأسفانه خیلی ها نمی خواهند. از این کتاب هدایت و رحمت و بصیرت، آگاهی بگیرند و اصرار دارند، که در جهل باقی باشند. از جمله آنها کسانی هستند، که به جنگ با امام علیه السلام خود آمدند و از رهبران گمراه تبعیت کردند. امام حسین علیه السلام قبل از واقعه عاشورا بسیار تلاش نمودند، تا شاید مردم را از جهل خارج کنند ولّی نشد، در نامه ای به جمعی ازبزرگان بصره چنین فرمودند: «وَأنَا أدْعُوکُم إِلی کِتابِ اللَّهِ وَسُنَّهِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله، فإنَّ السُّنَّه قَد أُمیْتَت، وإنَّ البِدعَهَ قَد أُحیِیتْ، وَإنْ تَسمَعوا قَولی، وَتُطیعوا أَمری، أَهدِکُم سبیلَ الرَّشاد»(۲۳) «من، شما را به کتاب خدا و سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می خوانم، چرا که سنّت مرده و بدعت زنده شده است. اگر سخنم را بشنوید و فرمانم را اطاعت کنید شما را به راه راست هدایت خواهم کرد».
• و در نامه دیگری فرمودند: «وَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ قَدْ لَزِمُوا طَاعَهَ الشَّیْطَانِ وَ تَوَلَّوْا عَنْ طَاعَهِ الرَّحْمَنِ وَ أَظْهَرُوا الْفَسَادَ وَ عَطَّلُوا الْحُدُودَ وَ اسْتَأْثَرُوا بِالْفَیْ ءِ وَ أَحَلُّوا حَرَامَ اللَّهِ وَ حَرَّمُوا حَلَالَهُ»(۲۴) «شما میدانید این گروه اطاعت شیطان را لازم میدانند و از طاعت خدای رحمان روگردان شده اند، فتنه و فساد را آشکار ساختند و حدود و احکام خدا را تعطیل نموده اند، حق فقراء را می بلعند، حرام خدا را حلال و حلال خدا را حرام کرده اند».

پی نوشت ها:

۱. نساء، 59.

۲. کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ج 2، ص615.