شرح زیارت اربعین: فراز بیست و سوم /فَجَاهَدَهُمْ فِیکَ صَابِراً مُحْتَسِباً حَتَّی سُفِکَ فِی طَاعَتِکَ دَمُهُ (قسمت اول)
۲۵ مرداد ۱۴۰۲ 0 اهل بیت علیهم السلامفراز بیست و سوم: «فَجَاهَدَهُمْ فِیکَ صَابِراً مُحْتَسِباً حَتَّی سُفِکَ فِی طَاعَتِکَ دَمُهُ» (پس امام علیه السلام در راه تو با دشمنان در حالیکه صابر و با اخلاص بود جهاد نمود تا اینکه خون شریفش، در راه اطاعت تو ریخته شد).
اشاره
در این فراز از زیارت اربعین وضعیّت دو طرف جنگ از جهت ایمان و کفر معلوم می شود، چرا که مجاهد همیشه در جبهه حق قرار می گیرد و مخالف در جبهه باطل، بنابراین امام حسین علیه السلام و اصحاب و یارانش حق و مخالفین حضرت علیه السلام طغیان گر و باطل محسوب می شوند. دراین فراز از زیارت به چهار مطلب اشاره شده است:
۱- مجاهدت حضرت علیه السلام در راه خدا.
۲ صابر بودن حضرت علیه السلام .
۳ اخلاص حضرت علیه السلام .
۴ ریختن خون حضرت علیه السلام در راه اطاعت و پیروی از خداوند
هر کدام از این موارد در دین مقدس اسلام از اهمیّت ویژه ای برخوردار است و ما به خواست الهی به شرح این چهار مورد می پردازیم.
1- مجاهدت در راه خدا:
جهاد در اسلام از اهمیّت زیادی برخوردار است. خداوند بارها و بارها مسئله جهاد را در قرآن مطرح نموده است: چنانچه می فرماید:
{یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنافِقینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصیر}(۱)
«ای پیامبر! با کفّار و منافقین پیکار کن و بر آنان سخت بگیر! جایگاهشان جهنم است، و بد فرجامی است!».
در این آیه خداوند به نبّی صلی الله علیه و آله وسلم خود دستور جهاد با کفار و منافقین را داده و همانطوری که رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم مأمور به عمل به دستور پروردگار می باشد، وصیّ حضرت صلی الله علیه و آله وسلم که امام حسین علیه السلام باشد، هم مأمور به اجرای حکم خداست و در فراز قبل از زیارت خواندیم که مخالفین امام حسین علیه السلام اهل شقاق و نفاق هستند، پس آنها مصداق آیه مذکور می باشند. به فرمایش امیرالمؤمنین علیه السلام :
«الْجِهَادُ عِمَادُ الدِّین»(۲)
(جهاد عمود و ستون دین است).
یعنی بدون جهاد دین پایدار نیست، اگر جهاد حضرت اباعبدالله علیه السلام و یارانش نبود از دین هم الآن خبری نبود. در جایی دیگر امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:
«مَا صَلَحَتْ دُنْیَا وَ لَا دِینٌ إِلَّا بِه»(۳)
(به خدا سوگند کار دنیا و دین جز به جهاد درست نمی شود).
و همچنین می فرماید:
«فَإِنَّ الْجِهَادَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّهِ فَتَحَهُ اللَّهُ لِخَاصَّهِ أَوْلِیَائِهِ»(۴)
(جهاد دربی از درب های بهشت است که خداوند برای بندگان خاصش که از اولّیائش می باشند باز می کند).
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید:
«مَنْ لَقِیَ اللَّهَ بِغَیْرِ أَثَرٍ مِنْ جِهَادٍ لَقِیَ اللَّهَ وَفِیهِ ثُلْمَهٌ»(۵)
(کسی که خدا را فردای قیامت ملاقات کند بدون اینکه اثری از جهاد در او باشد، خدا را ملاقات کرده در حالی که خلل و نقصی در اوست).
مردی برای عبادت خدا به کوهی رفت و خانواده اش او را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آوردند، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم او را از این کار نهی کرده و فرمودند:
«إِنَّ صَبْرَ الْمُسْلِمِ فِی بَعْضِ مَوَاطِنِ الْجِهَادِ یَوْماً وَاحِداً خَیْرٌ لَهُ مِنْ عِبَادَهِ أَرْبَعِینَ سَنَه»(۶)
(صبر و تاب آوردن مسلمان، در میدان جهاد، به مدت یک روز، از عبادت چهل سال بهتر است).
در اهمیت جهاد همین بس که در هیچ شرایطی از انسان فوت نمی شود. امیرالمؤمنین علیه السلام در این باره می فرماید:
«جَاهِدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَیْدِیکُمْ فَإِنْ لَمْ تَقْدِرُوا فَجَاهِدُوا بِأَلْسنّتکُمْ فَإِنْ لَمْ تَقْدِرُوا فَجَاهِدُوا بِقُلُوبِکُم»(۷)
(در راه خدا با دست های خود بجنگید، اگر نتوانستید با زبان های خود بجنگید و اگر باز هم نتوانستید با دل های خود بجنگید).
اینکه بعضی از رفتن به جهاد استثنا شده اند مربوط به جهاد جسمی و بدنی است. همچنین مربوط به کسانی است که در شرایطی هستند که نمی توانند در لشگر حضور پیدا کنند.
جهاد مایه سعادت انسان در دنیا و آخرت می شود، چنانچه خداوند در قرآن کریم می فرماید:
{یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَهَ وَ جاهِدُوا فی سَبیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ}(۸)
«ای کسانی که ایمان آورده اید! از مخالفت فرمان خدا بپرهیزید! و وسیله ای برای تقرّب به او بجوئید! و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید!».
و همچنین می فرماید:
{وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنینَ}(۹)
«و آنها که در راه ما با خلوص نیّت جهاد کنند، قطعاً به راه هایخود، هدایتشان خواهیم کرد و خداوند با خوشوکاران است».
آیا این برای انسان سعادت محسوب نمی شود، که خداوند او را هدایت کند؟ بنابراین منفعت جهاد به خود مجاهد فی سبیل الله بر می گردد:
{وَ مَنْ جاهَدَ فَإِنَّما یُجاهِدُ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ عَنِ الْعالَمینَ}(۱۰)
«کسی که جهاد و تلاش کند، برای خود جهاد می کند، چرا که خداوند از همه جهانیان بی نیاز است».
جالب این است که یکی از فلسفه های امتحان الهی در قرآن کریم، جدا و معلوم شدن مجاهدین از غیرمجاهدین بیان شده است:
{وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرینَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ}(۱۱)
«ما همه شما را قطعاً می آزمائیم تا معلوم شود، مجاهدان واقعی و صابران از میان شما کیانند، و اخبار شما را بیازماییم!».
امام علی علیه السلام جهاد را به چهار شاخه تقسیم نمودند:
«وَ الْجِهَادُ عَلَی أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَی الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الصِّدْقِ فِی الْمَوَاطِنِ وَ شَنَآنِ الْفَاسِقِینَ فَمَنْ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ شَدَّ ظَهْرَ الْمُؤْمِنِ وَ مَنْ نَهَی عَنِ الْمُنْکَرِ أَرْغَمَ أَنْفَ الْمُنَافِقِ وَ أَمِنَ کَیْدَهُ وَ مَنْ صَدَقَ فِی الْمَوَاطِنِ قَضَی الَّذِی عَلَیْهِ وَ مَنْ شَنِئَ الْفَاسِقِینَ غَضِبَ لِلَّهِ وَ مَنْ غَضِبَ لِلَّهِ غَضِبَ اللَّهُ لَهُ»(۱۲)
(و جهاد بر چهار قسم است، بر امر به معروف و نهی از منکر و پایداری در جبهه ها و بغض فاسقان، هر که امر به معروف کند پشت مؤمن را نیرو بخشد و هر که نهی از منکر کند بینی منافق را به خاک مالد و از نیرنگش آسوده شود و هر که در جبهه ها حضور پیدا کند، آنچه به عهده دارد، انجام داده و هر که فاسقان را دشمن دارد برای خدا خشم کرده و هر که برای خدا خشم کند خدا برای او خشم کند). جالب اینکه جهاد امام حسین علیه السلام شامل تمامی این اقسام جهاد می باشد.
مطلب دیگری که در بحث جهاد قابل ذکر می باشد، این است که جهاد بطور کلی به دو قسم تقسیم می شود، جهاد اکبر و جهاد اصغر. جهاد اصغر مبارزه با دشمن خارجی و بیرونی است که آیات و احادیثی پیرامون آن ذکر شد. جهاد اکبر که مبارزه با دشمن داخلی و درونی است که همان مبارزه با هوای نفس است. این جهاد همانطوری که از نام آن پیداست، از اهمیّت ویژه ای برخوردار است. چرا که جهاد اصغر (مبارزه با دشمن خارجی) وابسته به جهاد اکبر (مبارزه با هوای نفس) است تا انسان در جهاد اکبر پیروز و موفق نشود، در جهاد اصغر سربلند نخواهد بود.
در جهاد اکبر است که باید نفس خود را رام کند، تا حضور در جبهه پیدا کند و در مبارزه صابر باشد. اگر جهاد اکبر نباشد یا در جبهه حضور پیدا نمی کند، یا اگر حاضر شود خرابکاری به بار
می آورد، همانطوری که بعضی برای غنیمتی جزئی و بی ارزش جان خود را فدا کردند و یا اگر حضور پیدا کند و با جان سالم از جهاد خارج شود، بعد بوسیله ریا و غیره، جهاد اصغر را ضایع می کند، بنابراین جهاد اکبر مقدّمهای بسیار مهم برای جهاد با دشمن محسوب می شود.
در حدیث معراج که قبلاً ذکر شد، آمده است: (مردم یک بار می میرند، ولی هر یک از آنها که اهل خیر و اهل آخرت هستند، هر روز هفتاد مرتبه می میرند، بخاطر جهاد با نفس و مبارزه هوای نفس)(۱۳).
آری اینقدر جهاد با نفس سخت و دشوار است.
مصادیق جهاد اکبر: ترک عادات زشت
امام علی علیه السلام فرمودند:
«جَاهِدُوا أَنْفُسَکُمْ عَلَی شَهَوَاتِکُمْ تَحُلَّ قُلُوبَکُمْ الْحِکْمَهُ»(۱۴)
(جهاد کنید با خواهشهای نفس خود، تا دلهای شما را حکمت فرا گیرد).
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
«بِالْمُجَاهَدَهِ یُغْلَبُ سُوءُ الْعَادَه»(۱۵)
(با مجاهدت می توان بر عادت های بد چیره آمد).
مصادیق جهاد اکبر:کنترل شکم
امام علی علیه السلام می فرمایند:
«جَاهِدُوا أَنْفُسَکُمْ بِقِلَّهِ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ تُظِلَّکُمُ الْمَلَائِکَهُ وَ یَفِرَّ عَنْکُمُ الشَّیْطَانُ»(۱۶)
(با کم خوری و کم آشامیدن به جنگ نفس های خود رَوید، فرشتگان بر شما سایه افکنند و شیطان از شما می گریزد).
مصادیق جهاد اکبر:مبارزه با خواسته های غیر خدائی (یعنی مبارزه با خواستههائی که شیطان و انسانهای شیطان صفت می پسندند):
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید:
«جَاهِدُوا أَهْوَاءَکُمْ تَمْلِکُوا أَنْفُسَکُمْ»(۱۷)
(با خواهش های خود بجنگید تا صاحب اختیار نفس های خویش شوید).
پی نوشت ها:
۱ . تحریم، 9.
۲ . غرر الحکم و درر الکلم، ص72.
۳ . الکافی، ج5، ص8.
۴ . همان، ص4.
۵. کنزالعمال، ح10495.
۶ . مستدرک الوسائل، ج 11، ص21.
۷. بحارالأنوار، ج97، ص49.
۸. مائده، 35.
۹. عنکبوت، 69.
۱۰. عنکبوت، 6.
۱۱ . محمّد صلی الله علیه و آله وسلم ، 31.
۱۲ . الکافی، ج2، ص51.
۱۳ بحارالأنوار، ج74، ص24.
۱۴. مجموعه ورام، ج2، ص122.
۱۵ . همان، ص119.
۱۶. همان، ص122.
۱۷ . همان.
منبع: شرح زیارت اربعین: سیدمحمود شکیبااصفهانی/قم: عطر عترت،1396
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
