شرح زیارت اربعین: فراز بیست و سوم /فَجَاهَدَهُمْ فِیکَ صَابِراً مُحْتَسِباً حَتَّی سُفِکَ فِی طَاعَتِکَ دَمُهُ (قسمت دوم)
۲۵ مرداد ۱۴۰۲ 0 اهل بیت علیهم السلامفراز بیست و سوم: «فَجَاهَدَهُمْ فِیکَ صَابِراً مُحْتَسِباً حَتَّی سُفِکَ فِی طَاعَتِکَ دَمُهُ» (پس امام علیه السلام در راه تو با دشمنان در حالیکه صابر و با اخلاص بود جهاد نمود تا اینکه خون شریفش، در راه اطاعت تو ریخته شد).
اشاره
در این فراز از زیارت اربعین وضعیّت دو طرف جنگ از جهت ایمان و کفر معلوم می شود، چرا که مجاهد همیشه در جبهه حق قرار می گیرد و مخالف در جبهه باطل، بنابراین امام حسین علیه السلام و اصحاب و یارانش حق و مخالفین حضرت علیه السلام طغیان گر و باطل محسوب می شوند. دراین فراز از زیارت به چهار مطلب اشاره شده است:
۱- مجاهدت حضرت علیه السلام در راه خدا.
۲ صابر بودن حضرت علیه السلام .
۳ اخلاص حضرت علیه السلام .
۴ ریختن خون حضرت علیه السلام در راه اطاعت و پیروی از خداوند
هر کدام از این موارد در دین مقدس اسلام از اهمیّت ویژه ای برخوردار است و ما به خواست الهی به شرح این چهار مورد می پردازیم.
صابر بودن حضرت علیه السلام :
در دین مقدس اسلام خیلی به مسئله صبر سفارش شده چرا که رمز پیروزی و رستگاری انسان است و به منزله رأس و سر ایمان می باشد. همانگونه که امام صادق علیه السلام فرمودند:
«الصَّبْرُ رَأْسُ الْإِیمَان»(۱)
(صبر سَرِ ایمان است).
امام علی علیه السلام می فرماید:
«عَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ لَا دِینَ لِمَنْ لَا صَبْرَ لَه»(۲)
(ای مردم صبر پیشه کنید، زیرا هر کس صبر ندارد دین ندارد).
صابر آن کسی است که به صفت صبر متصّف است. صابر نزد خداوند متعال از اهمیّت خاصی برخوردار است، چرا که در کتاب خود فرموده است:
{وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرینَ}(۳)
«و خداوند، با صابران و استقامت کنندگان است».
و نیز فرموده:
{وَ اللَّهُ یُحِبُّ(۴) الصَّابِرینَ}(۵)
«و خداوند استقامت کنندگان را دوست دارد».
این خیلی مهم است که خدا پشتیبان صابر باشد و پیوسته او را دوست داشته باشد. چون خداوند صابر را دوست دارد با عزّت و احترام با او برخورد می کند و فردای قیامت گفته خواهد شد:
{سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ}(۶)
«و به آنان می گویند: سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان! چه خوشوست سرانجام آن سرای جاویدان!».
و به او اجر و پاداش بی حساب می دهد:
{إِنَّما یُوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ}(۷)
«صابران اجر و پاداش خود را بی حساب دریافت می دارند!»
بنابراین اجر و پاداشی که امام حسین علیه السلام نزد خداوند دارد، احدی ندارد، چرا که صبر حضرت علیه السلام از نوع صبر جمیل بود، که از بالاترین درجات صبر محسوب می شود. قرآن می فرماید: {فَاصْبِرْ صَبْراً جَمیلاً}(۸)
«پس صبر جمیل پیشه کن».
از امام باقر علیه السلام سؤال شد: صبر جمیل چیست؟ حضرت علیه السلام فرمودند:
«ذَلِکَ صَبْرٌ لَیْسَ فِیهِ شَکْوَی إِلَی النَّاس»(۹)
(آن صبری است، که در آن نزد مردم شکایت نمی شود).
و در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام بطور مطلق بیان شده است:
«فَصَبْرٌ جَمِیلٌ قَالَ بِلَا شَکْوَی»(۱۰)
(صبر جمیل آن صبری است، که اصلاً شکایتی در آن نیست).
حال شکایت چه نسبت به مردم باشد، چه نسبت به خداوند.
امام حسین علیه السلام در تمامی طول زندگی و در تمام مصائب مثل مصیبت فقدان رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و امیرالمؤمنین علیه السلام و فاطمه زهرا علیه السلام و امام حسن مجتبی علیه السلام و داغ هایی که یکی پس از دیگری در کربلا به حضرت رسید، صبر کردند، آن هم صبر جمیل که خود فرمودند:
«نَصْبِرُ عَلَی بَلَائِهِ»(۱۱)
(در بلاء الهی و مصائب او صبر می کنیم).
در آن زمان هم که در خون خود غوطه ور بود، نیز فرمود:
«صَبْراً عَلی قَضائِکَ یا رَبِّ، لااِلهَ سِواکَ... صَبْراً عَلی حُکْمِکَ یا غِیاثَ مَنْ لاغِیاثَ لَهُ»(۱۲)
(پروردگارا! بر قضا و قدرت شکیبایی می ورزم، معبودی جز تو نیست،... بر حکم تو صبر می کنم ای فریادرس کسی که فریاد رسی ندارد!)
و بی جهت نیست که خداوند حضرت علیه السلام را امام و پیشوا قرار داد. خداوند علامت رهبران الهی را چنین بیان فرموده است:
{وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّهً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ کانُوا بِآیاتِنا یُوقِنُونَ}(۱۳)
«و از آنان امامان و پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما مردم را هدایت می کردند چون شکیبایی نمودند، و به آیات ما یقین داشتند».
جالب این است که در آیه صبر مقدم بر یقین شده است و این اهمیّت و لزوم صبر را می رساند و طبق قرآن{وَ اللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرینَ}(۱۴)خداوند امام حسین علیه السلام را بسیار دوست می دارد، چرا که حضرت علیه السلام از مصادیق اتم و اکمل آیه شریفه می باشد.
امام حسین علیه السلام فرمودند:
همراه پدرم از کوفه به سوی سرزمین صفین برای جنگ با معاویه حرکت می کردیم، در مسیر راه به سرزمین کربلا که رسیدیم، در آنجا فرود آمدیم. پدرم علی علیه السلام سرش را بر دامن برادرم حسن علیه السلام نهاد و ساعتی خوابید. هنگامی که بیدار شد گریه سختی کرد. برادرم حسن علیه السلام پرسید، چرا گریه می کنید؟ پدرم فرمود: در عالم خواب دیدم این بیابان دریایی از خون است و حسین علیه السلام در آن غرق شده و فریادرس می طلبید و کسی به فریاد او نمیرسد. سپس پدرم به من رو کرد و فرمود: هنگامی که چنین حادثه ای برای تو رخ داد، چه می کنی؟ در پاسخ گفتم: صبر می کنم که جز صبر چاره ای نیست(۱۵).
یکی از درس هایی که شیعه باید از قیام امام حسین علیه السلام بگیرد، درس صبر و استقامت است. امام صادق علیه السلام به یکی از اصحاب خود فرمود:
«إِنَّا صُبُرٌ وَ شِیعَتُنَا أَصْبَرُ مِنَّا قُلْتُ جُعلّت فِدَاکَ کَیْفَ صَارَ شِیعَتُکُمْ أَصْبَرَ مِنْکُمْ قَالَ لِأَنَّا نَصْبِرُ عَلَی مَا نَعْلَمُ وَ شِیعَتُنَا یَصْبِرُونَ عَلَی مَا لَا یَعْلَمُونَ»(۱۶)
(ما صبورانیم و شیعه ما، از ما صبرشان بیشتر است. گفتم: قربانت، چگونه شیعه ما از شما صبرشان بیشتر است؟ فرمود: برای آنکه ما دانسته، صبر می کنیم و شیعه ما بر آنچه ندانند، صبر می کنند).
امام حسین علیه السلام در شب عاشورا خطاب به حضرت زینب و زنان حرم فرمودند:
«أُوصِیکُنَّ بِتَقْوَی اللهِ رَبِّ الْبَرِیَّهِ وَالصَّبرِ عَلَی الْبَلِیَّهِ»
(شما زنان را به تقوای خدایی که پروردگار همه مخلوقات است و به صبر و بردباری بر بلا ها توصیه می کنم).
صبر به فرمایش امیرالمؤمنین علیه السلام به سه قسم تقسیم شده است:
«الصَّبرُ امّا صَبرٌ علی المُصیبَهِ، أو علی الطاعَهِ، أو عنِ المَعصیَهِ، و هذا القِسمُ الثالثُ أعلی دَرجَهً مِنَ القِسمَینِ الأوَّلَینِ»(۱۷)
(صبر یا صبر بر مصیبت است یا صبر بر انجام طاعت و یا صبر بر ترک معصیت که نوع سوم آن از دو نوع اول برتر است).
امّا علامت انسان صابر، پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
«عَلَامَهُ الصَّابِرِ فِی ثَلَاثٍ أَوَّلُهَا أَنْ لَا یَکْسَلَ وَ الثَّانِیَهُ أَنْ لَا یَضْجَرَ وَ الثَّالِثَهُ أَنْ لَا یَشْکُوَ مِنْ رَبِّهِ تَعَالَی لِأَنَّهُ إِذَا کَسِلَ فَقَدْ ضَیَّعَ الْحَقَّ وَ إِذَا ضَجِرَ لَمْ یُؤَدِّ الشُّکْرَ وَ إِذَا شَکَا مِنْ رَبِّهِ عزّوجل فَقَدْ عَصَاه»(۱۸)
(علامت صابر سه چیز است، اول اینکه تنبلی نمی کند، دوم اینکه خسته نمی شود، سوم از خداوند شکایت نمی کند. زیرا اگر او کسالت پیدا کند حق را ضایع خواهد کرد، و اگر خسته و افسرده گردد حق شکرگزاری را بجای نخواهد آورد، و اگر از خداوند شکایت نماید از وی نافرمانی کرده است).
امام صادق علیه السلام فرمودند:
«مَنِ ابْتُلِیَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ بِبَلَاءٍ فَصَبَرَ عَلَیْهِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ أَلْفِ شَهِیدٍ»(۱۹)
(هر کس از مؤمنان گرفتاری پیدا کند و صبر پیشه نماید خداوند پاداش هزار شهید به او می دهد).
امام باقر علیه السلام فرمودند:
«الْجَنَّهُ مَحْفُوفَهٌ بِالْمَکَارِهِ وَ الصَّبْرِ فَمَنْ صَبَرَ عَلَی الْمَکَارِهِ فِی الدُّنْیَا دَخَلَ الْجَنَّه»(۲۰)
(بهشت را با صبر و شکیبائی و تحمل مکروهات می توان بدست آورد، اینکه هر کس در مشکلات دنیا صبر کند وارد بهشت می گردد).
صبر امام حسین علیه السلام آنقدر زیاد بود، که دوست و دشمن را به تعجّب و شگفتی و حیرت در آورد حتی ملائکه آسمان از صبر حضرت علیه السلام به تعجب در آمدند. در زیارت ناحیه چنین می خوانیم:
«وَ قَدْ عَجِبَتْ مِنْ صَبْرِکَ مَلَائِکَهُ السَّمَاوَاتِ» (فرشتگان آسمان ها از صبر تو به تعجب در آمدند)
در سخت ترین مصائب حضرت علیه السلام نه تنها صابر بود، بلکه دیگران را هم به صبر دعوت می کردند. در مقاتل است زمانی که امام علیه السلام جنازه حضرت قاسم علیه السلام را به بغل گرفت، در حالی که دو پای او به زمین کشیده می شد، او را آورد و کنار جنازه جوانش علی اکبر علیه السلام به زمین گذاشت، آنگاه فریاد زد وفرمود:
«صَبْراً یَا بَنِی عُمُومَتِی صَبْراً یَا أَهْلَ بَیْتِی فَوَ اللَّهِ لَا رَأَیْتُمْ هَوَاناً بَعْدَ هَذَا الْیَوْمِ أَبَداً»(۲۱)
(ای عموزادگان من صبور باشید! ای اهل بیت من شکیبا باشید. بعد از امروز هرگز ذلّت و خواری نخواهید دید).
امام حسین علیه السلام در صبح عاشورا پس از نماز صبح رو به اصحاب خود کرد و پس از حمد و ثنا فرمود:
« إنَّ اللّهَ عَزَّوَجَل قَد أَذِنَ فی قَتلِکمُ الیَومَ وقَتلِی وعَلَیکُم بِالصَّبرِ و الجَهادِ»(۲۲)
(خداوند به کشته شدن من و شما رضایت داده است پس بردبار و شکیبا باشید و بجنگید).
و نیز امام علیه السلام در یکی از منزلگاه های میان راه فرمود:
«اَیُّهَا النّاسُ! فَمَن کانَ مِنکُم یَصبِرُ عَلی حَدِّ السَّیفِ وَ طَعنِ الاَسِنَّهِ فَلیَقُمْ مَعَنا وَ اِلاّ فَلیَنصَرِفْ عَنّا»(۲۳)
(ای مردم ! هر کدام از شما که تحمل تیزی شمشیر و زخم و ضربت نیزهها را دارد همراه ما بماند و الا باز گردد!).
چرا که صبر فاجعه و حادثه ناگوار را قابل تحمل می کند. امام علی علیه السلام می فرماید:
«الصَّبْرُ یُهَوِّنُ الْفَجِیعَه»(۲۴)
(شکیبائی مصیبت را سهل گرداند).
و امام حسین علیه السلام هنگام خروج از مکه در ضمن خطبه ای فرمودند:
«نَصْبِرُ عَلَی بَلَائِهِ وَ یُوَفِّینَا أُجُورَ الصَّابِرِینَ»(۲۵)
(در مقابل بلای او صابر هستیم، تا اینکه بهترین جزای صابرین را به ما عطا فرماید).
حضرت علیه السلام در آخرین وداع، دخترش حضرت سکینه را به صبر بر تقدیر الهی و شِکوه و اعتراض نکردن، دعوت نمود:
«فَاصْبِری عَلی قَضاءِ اللّهِ وَ لاتَشْتَکی»(۲۶).
و نیز روز عاشورا علی اکبر علیه السلام را به تحمل و مقاومت در برابر تشنگی فرا خواند: «اِصْبِرْ یا حَبیبی». و نیز احمد فرزند امام حسن علیه السلام را که پس از نبردی تشنه خدمت امام علیه السلام آمد و آب طلبید، به صبر دعوت کرد: «یا بُنَیَّ اِصْبِرْ قَلیلاً» (ای فرزندم کمی صبر کن).
پی نوشت ها:
۱. الکافی، ج2، ص87.
۲ . بحارالأنوار، ج68، ص92.
۳ . بقره، 249.
۴ . «یحب» فعل مضارع است و دلالت بر استمرار دارد بنابراین خداوند همیشه انسان های صابر را دوست دارد.
۵ . آل عمران، 146.
۶ . رعد، 24.
۷. زمر، 10.
۸ . معراج، 5.
۹ . الکافی، ج2، ص93.
۱۰. بحارالأنوار، ج12، ص268.
۱۱ . بحارالأنوار، ج44، ص367.
۱۲. سوگنامه آل محمّد صلی الله علیه و آله وسلم ، ص364.
۱۳. سجده، 24.
۱۴ . آل عمران، 146.
۱۵. معالی السبطین، ج1، ص286.
۱۶. الکافی، ج2، ص93.
۱۷. شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید، ج1، ص319.
۱۸. بحارالأنوار، ج68، ص86.
۱۹ الکافی، ج2، ص92.
۲۰. همان، ص89.
۲۱ . اللهوف علی قتلی الطفوف، ص115.
۲۲. اثبات الوصیه، ص166.
۲۳. کلمات الامام الحسین علیه السلام ، ص348.
۲۴. غرر الحکم و درر الکلم، ص37.
۲۵ بحارالأنوار، ج44، ص367.
۲۶. همان، ص490.
منبع: شرح زیارت اربعین: سیدمحمود شکیبااصفهانی/قم: عطر عترت،1396
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
