توکل از نظر احادیث
۳۰ تیر ۱۳۹۴ 0 معارفعناوین
توكّل
امام على عليه السلام :
الإيمانُ لَهُ أركانٌ أربعَةٌ : التَّوكُّلُ علَى اللّه ِ ، و تَفويضُ الأمرِ إلَى اللّه ِ ، و الرِّضا بِقَضاء اللّه ِ ، و التِّسليمُ لأمرِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ .
ايمان چهار ركن دارد: توكّل بر خدا، وا گذارى كار به خدا، راضى بودن به قضاى خدا و تسليم بودن در برابر فرمان خداوند عزّ و جلّ.
امام على عليه السلام :
التَّوكُّلُ خَيرُ عِمادٍ .
توكّل، بهترين تكيه گاه است.
امام على عليه السلام :
التَّوكُّلُ بِضاعَةٌ .
توكّل، سرمايه است.
امام على عليه السلام :
التَّوكُّلُ حِصنُ الحِكمَةِ .
توكّل، دژ حكمت است.
امام على عليه السلام :
التَّوكُّلُ علَى اللّه ِ نَجاةٌ مِن كُلِّ سُوءٍ ، و حِرزٌ مِن كُلِّ عَدُوٍّ .
توكّل بر خداوند، مايه نجات از هر بدى و محفوظ ماندن از هر دشمنى است.
امام على عليه السلام :
صَلاحُ العِبادَةِ التَّوكُّلُ .
درستى عبادت [به ]توكّل است.
امام على عليه السلام :
في التَّوكُّلِ حَقيقَةُ الإيقانِ .
حقيقت يقين، در توكّل است.
امام رضا عليه السلام :
الإيمانُ أربعَةُ أركانٍ : التَّوكُّلُ علَى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ ، و الرِّضا بقَضائهِ ، و التَّسليمُ لأمرِ اللّه ِ ، و التَّفويضُ إلَى اللّه ِ .
ايمان چهار ركن است: توكّل كردن بر خداوند عزّ و جلّ، راضى بودن به قضاى او، تسليم در برابر فرمان خدا و وا گذارى كارها به خدا.
تفسير توكّل
جبرئيل عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال پيامبر صلى الله عليه و آله از او درباره توكّل بر خداوند متعال ـ فرمود :
العِلمُ بأنّ المَخلوقَ لا يَضُرُّ و لا يَنفَعُ ، و لا يُعطي و لا يَمنَعُ ، و استِعمالُ اليَأسِ مِن الخَلقِ ، فإذا كانَ العَبدُ كذلكَ لَم يَعمَلْ لأحَدٍ سِوَى اللّه ِ ، و لَم يَرْجُ و لَم يَخَفْ سِوَى اللّه ِ ، و لَم يَطمَعْ في أحَدٍ سِوَى اللّه ِ ، فهذا هُو التَّوكُّلُ .
دانستن اين مطلب كه مخلوق نه زيانى مى زند و نه سودى مى رساند، نه مى دهد و نه جلوگيرى مى كند، و چشم اميد بركندن از خلق. هرگاه بنده چنين باشد، ديگر براى احدى جز خداوند كار نمى كند و اميد و بيمش از كسى جز خداوند نيست و چشم طمع به هيچ كس جز خدا ندارد. اين است توكّل.
امام على عليه السلام :
التَّوكُّلُ التَّبَرِّي مِن الحَولِ و القُوَّةِ ، و انتِظارُ ما يَأتي بِهِ القَدَرُ .
توكّل، مبرّا شدن از نيرو و توانايى [خود] و چشم به راه مقدّرات بودن است.
امام على عليه السلام :
حَسبُكَ مِن تَوكُّلِكَ أن لا تَرى لِرِزقِكَ مُجرِيا إلاّ اللّه َ سُبحانَهُ .
از توكّلت تو را همين بس كه براى خود روزى رسانى جز خداوند سبحان نبينى.
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از حدّ توكّل ـ فرمود :
أن لا تَخافَ مَعَ اللّه ِ شَيئا .
اينكه با [وجود] خدا از چيزى نترسى.
امام صادق عليه السلام :
مِن التَّوَكُّلِ أن لا تَخافَ مَع اللّه ِ غَيرَهُ .
از [نشانه] توكّل اين است كه با وجود خدا از غير او نترسى.
امام صادق عليه السلام :
أدنى حَدِّ التَّوَكُّلِ أن لا تُسابِقَ مَقدورَكَ بِالهِمَّةِ ، و لا تُطالِعَ مَقسومَكَ ، و لا تَستَشرِفَ مَعدومَكَ ، فتَنقُضَ بأحَدِهِما عَقدَ إيمانِكَ و أنتَ لا تَشعُرُ .
كمترين مرتبه توكّل اين است كه سعى نكنى بر آنچه برايت مقدّر شده پيشى بگيرى [و آن را پيش از وقتْ طلبى] و به سوى آنچه [از روزى كه ]قسمت توست نشتابى و به آنچه به تو نمى رسد چشم ندوزى، تا در نتيجه، با يكى از اين كارها، ندانسته، رشته ايمان خود را از هم بگسلى.
الكافى ـ به نقل از ابو بصير ـ امام صادق عليه السلام فرمود :
لَيسَ شَيءٌ إلاّ و لَهُ حَدٌّ. قلتُ : جُعِلتُ فِداكَ، فما حَدُّ التَّوَكُّلِ ؟ قالَ : اليَقينُ . قلتُ : فما حَدُّ اليَقينِ ؟ قالَ : ألاّ تَخافَ مَعَ اللّه ِ شَيئا .
هيچ چيز نيست، مگر اينكه حدّى دارد. عرض كردم: فدايت شوم، حدّ توكل چيست؟ فرمود: يقين. عرض كردم: حدّ يقين چيست؟ فرمود: اينكه از چيزى جز خدا نترسى.
امام رضا عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از حدّ توكّل ـ فرمود :
أن لا تَخافَ مَع اللّه ِ أحَدا .
اينكه با خدا از احدى بيم نداشته باشى.
امام رضا عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از حدّ توكّل ـ فرمود :
أن لا تَخافَ أحَدا إلاّ اللّه َ .
اين كه از احدى جز خدا نترسى.
توكّل كنندگان
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
سَبعونَ ألفا مِن اُمَّتي يَدخُلونَ الجَنَّةَ بغَيرِ حِسابٍ: هُمُ الّذينَ لا يَكتَوُونَ، و لا يَكوُونَ ، و لا يَستَرقُونَ ، و لا يَتَطَيَّرُونَ ، و على ربِّهِم يَتَوَكَّلونَ
هفتاد هزار نفر از امّت من بى حساب وارد بهشت مى شوند. آنان كسانى هستند كه خود را داغ نمى نهند و ديگران را نيز داغ نمى نهند و تعويذ و رُقيه نمى بندند و فال بد نمى زنند و به پروردگارشان توكّل مى كنند.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَنِ اكتَوى أو استَرقى ، فَقَد بَرِئَ مِن التَّوكُّلِ .
هر كه خود را داغ نهد يا تعويذ ببندد، از توكّل بى بهره است
بحار الأنوار ـ به نقل از ابن شهر آشوب ـ :
أمرَ نَمرودُ بجَمعِ الحَطَبِ في سَوادِ الكُوفَةِ عِند نَهرِ كُوثا مِن قَريَةِ قطنانا و أوقَدَ النّارَ ، فعَجَزوا عَن رَمي إبراهيمَ ، فعَمِلَ لَهُم إبليسُ المَنجَنيقَ فرُمِيَ بهِ ، فتَلقّاهُ جَبرئيلُ في الهَواءِ فقالَ : هَل لَكَ مِن حاجَةٍ ؟ فقالَ : أمّا إلَيكَ فَلا ! حَسبيَ اللّه ُ و نِعمَ الوَكيلُ ، فاستَقبَلَهُ مِيكائيلُ فقالَ : إن أرَدتَ أخمَدتُ النّارَ ، فإنَّ خَزائنَ الأمطارِ و المِياهِ بِيَدي ؟ فقالَ : لا اُريدُ ! و أتاهُ مَلَكُ الرِّيحِ فقالَ : لَو شِئتَ طَيَّرتُ النّارَ ! قالَ : لا اُريدُ ! فقالَ جَبرئيلُ : فاسألِ اللّه َ ، فقالَ : حَسبي مِن سُؤالي عِلمُهُ بِحالِي .
نمرود دستور داد در اطراف كوفه، نزديك رود «كُوثا» از آبادى قطنانا، هيزم جمع كردند و آتش افروخت. اما [مأموران او] نتوانستند ابراهيم را در آتش بيندازند. ابليس براى آنان منجنيق ساخت و به وسيله آن ابراهيم به طرف آتش پرتاب شد . جبرئيل خود را به ابراهيم، كه در ميان هوا بود، رساند و گفت: آيا حاجتى دارى؟ ابراهيم فرمود: به تو نه! خداوند مرا بس است و او نيكو مايتگرى است. ميكائيل پيش او آمد و گفت: اگر بخواهى آتش را خاموش مى كنم؛ زيرا خزانه هاى باران ها و آب ها در اختيار من است؟ ابراهيم فرمود: نمى خواهم!فرشته باد نزد او آمد و گفت: اگر بخواهى آتش را به هوا مى برم! ابراهيم فرمود: نمى خواهم! جبرئيل گفت: پس، از خدا بخواه. ابراهيم گفت: او خود حال مرا مى داند و نيازى به سؤال نيست.
تفسير القمّى :
فالتَقى مَعهُ جَبرئيلُ في الهَواءِ وَ قَد وُضِعَ في المَنجَنيقِ ، فقالَ : يا إبراهيمُ ، هَل لَكَ إلَيَّ مِن حاجَةٍ ؟ فقالَ إبراهيمُ عليه السلام : أمّا إلَيكَ فَلا ، و أمّا إلى رَبِّ العالَمِينَ فنَعَم ، فدَفَعَ إلَيهِ خاتَما علَيهِ مَكْتوبٌ : «لا إلهَ إلاّ اللّه ُ محمّدٌ رسولُ اللّه ِ ، ألجَأتُ ظَهري إلَى اللّه ِ ، أسنَدتُ أمري إلى (قُوَّةِ) اللّه ِ ، و فَوَّضتُ أمري إلَى اللّه ِ» فأوحَى اللّه ُ إلَى النّارِ: كُونِي بَردا ··· و سَلاماً علي إباهيمَ .
وقتى ابراهيم را با منجنيق پرتاب كردند، جبرئيل در ميان هوا خود را به او رساند و گفت: اى ابراهيم! آيا از من خواسته اى دارى؟ ابراهيم عليه السلام گفت: از تو، نه، اما از پروردگار عالميان چرا. پس جبرئيل انگشترى به او داد كه در آن نوشته شده بود: «لا إله إلاّ اللّه ، محمّد رسول اللّه ، ألجأت ظهرى إلى اللّه ، أسندت أمرى إلى [قوّة] اللّه و فوّضت أمرى إلى اللّه ؛ هيچ خدايى جز خدا نيست، محمّد فرستاده خداست، پشت و پناهم را خدا قرار دادم، كارم را به [قوّت] خدا متّكى ساختم، و امر خود را به خدا وا گذاشتم». پس خداوند به آتش وحى فرمود كه سرد ··· و بى آسيب شو.
آنچه باعث توكّل مى شود
امام على عليه السلام :
التَّوكُّلُ مِن قُوَّةِ اليَقينِ .
توكّل [ناشى] از نيرومندى يقين است.
امام على عليه السلام :
بِحُسنِ التَّوكُّلِ يُستَدَلُّ على حُسنِ الإيقانِ .
از توكّل راستين به يقين راستين پى برده مى شود.
امام على عليه السلام :
إنّ حُسنَ التَّوكُّلِ لَمِن صِدقِ الإيقانِ .
توكّل راستين، بى گمان [ناشى ]از راستى يقين است.
امام على عليه السلام :
في التَّوكُّلِ حَقيقَةُ الإيقانِ .
حقيقت يقين، در توكّل است.
امام على عليه السلام :
أقوَى النّاسِ إيمانا أكثَرُهُم تَوَكُّلاً علَى اللّه ِ سبحانَهُ .
قويترين مردم در ايمان، با توكّل ترين آنها به خداوند سبحان است.
امام على عليه السلام :
مَن وَثِقَ باللّه ِ تَوَكَّلَ علَيهِ .
آنكه به خدا اطمينان دارد، به او توكّل كند.
امام على عليه السلام :
حُسنُ تَوكُّلِ العَبدِ علَى اللّه ِ على قَدرِ ثِقَتِهِ بهِ .
نيكويى توكّل بنده به خدا، به اندازه اطمينانش به اوست.
امام على عليه السلام :
يَنبَغي لِمَن رَضِيَ بقَضاءِ اللّه ِ سبحانَهُ أن يَتَوكَّلَ علَيهِ .
سزاوار است كسى كه به قضاى خدا رضايت داده به او توكّل كند.
امام صادق عليه السلام :
ثِقْ باللّه ِ تَكُن مُؤمِنا .
به خدا اعتماد كن، تا مؤمن باشى.
نتيجه توكّل
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن سَرَّهُ أن يَكونَ أقوَى النّاسِ فلْيَتَوكَّلْ علَى اللّه ِ .
هر كه خوش دارد قويترين مردم باشد، بايد به خدا توكّل كند.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن أحَبَّ أن يَكونَ أقوَى النّاسِ فلْيَتَوكَّلْ علَى اللّه ِ تعالى .
هركه دوست دارد نيرومندترين مردم باشد، بايد به خدا توكّل كند.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لَو أنّ رجُلاً تَوَكَّلَ علَى اللّه ِ بصِدقِ النِّيَّةِ لاحتاجَت إلَيهِ الاُمورُ مِمَّن دُونَهُ . ، فكَيفَ يَحتاجُ هُو و مَولاهُ الغَنيُّ الحَميدُ ؟! .
اگر مردى با نيّت درست به خدا توكّل كند، احتياج كارهاى ديگران به او بيفتد؛ زيرا چگونه او [به ديگران ]احتياج پيدا كند در حالى كه مولايش بى نياز و ستوده است؟!
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
الطِّيَرَةُ شِركٌ ، و ما مِنّا إلاّ ! و لكنَّ اللّه َ يُذهِبُهُ بِالتَّوكُّلِ .
فال بد زدن [نوعى ]شرك است و هيچ فردى از ما نيست مگر [اينكه به نحوى دستخوش فال بد زدن مى شود،] اما خداوند، با توكّل كردن [او]، آن را از بين مى برد.
امام على عليه السلام :
أصلُ قُوَّةِ القَلبِ التَّوكُّلُ علَى اللّه ِ .
منشأ قوّت قلب، توكّل به خداست.
امام على عليه السلام :
مَن كانَ مُتَوكِّلاً لَم يَعدِمِ الإعانَةَ .
كسى كه اهل توكّل باشد كمك [خداوند] را از دست نمى دهد.
امام على عليه السلام :
مَن تَوَكَّلَ علَى اللّه ِ ذَلَّت لَهُ الصِّعابُ ، و تَسهَّلَت علَيهِ الأسبابُ .
هر كه به خدا توكّل كند، دشوارى ها براى او آسان شود و اسباب برايش فراهم گردد.
امام على عليه السلام :
مَن تَوكَّلَ علَى اللّه ِ أضاءَت لَهُ الشُّبُهاتُ .
هركه به خدا توكّل كند، [تاريكى] شبهات برايش روشن شود.
امام على عليه السلام :
لَيسَ لِمُتَوَكِّلٍ عَناءٌ .
براى هيچ توكّل كننده اى رنجى نيست .
امام على عليه السلام :
كَيفَ يَتَخَلَّصُ مِن عَناءِ الحِرصِ مَن لَم يَصدُقْ تَوكُّلُهُ ؟! .
چگونه از رنج آزمندى برهد كسى كه توكّلش درست و راستين نيست؟!
امام على عليه السلام :
الاتِّكالُ علَى القَضاءِ أروَحُ .
توكّل كردن به قضا[ى خداوند ]آسايش بخش تر است.
امام على عليه السلام :
يا أيُّها النّاسُ، تَوَكَّلوا علَى اللّه ِ وثِقُوا بهِ ؛ فإنّهُ يَكفي مِمَّن سِواهُ .
اى مردم! به خدا توكّل و اعتماد كنيد؛ زيرا كه او [انسان را] از ماسواى خود بى نياز مى كند.
امام على عليه السلام :
الثِّقَةُ باللّه ِ حِصنٌ لا يَتَحَصَّنُ فيهِ إلاّ مُؤمنٌ أمِينٌ .
اعتماد به خدا، دژى است كه كسى جز مؤمن امين در آن پناه نگيرد.
امام على عليه السلام :
الثِّقَةُ باللّه ِ أقوى أمَلٍ .
اعتماد به خدا، محكم ترين اميد است.
امام على عليه السلام :
مَن وَثِقَ باللّه ِ أراهُ السُّرورَ ، و مَن تَوَكَّلَ علَيهِ كَفاهُ الاُمورَ .
هر كه به خدا اعتماد كند، خداوند شادمانى نشانش دهد و هر كه به او توكّل كند، خداوند كارهايش را كفايت كند.
امام على عليه السلام :
مَن وَثِقَ باللّه ِ صانَ يَقينَهُ .
هر كه به خدا اعتماد كند، يقينش را حفظ كرده است.
امام باقر عليه السلام :
مَن تَوَكَّلَ علَى اللّه ِ لا يُغلَبْ ، و مَنِ اعتَصمَ باللّه ِ لا يُهزَمْ .
آنكه به خدا توكّل كند، مغلوب نشود و آنكه به خدا توسّل جويد، شكست نخورد.
امام باقر عليه السلام :
الغِنى و العِزُّ يَجُولانِ في قَلبِ المُؤمنِ ، فإذا وَصَلا إلى مَكانٍ فيهِ التَّوكُّلُ أقطَناهُ .
توانگرى و عزّت در دل مؤمن مى گردند و هرگاه به نقطه اى كه در آن توكّل است رسيدند، آنجا اقامت مى گزينند.
امام باقر عليه السلام :
مَن هذا الّذي سَألَ اللّه َ فلَم يُعطِهِ ؟! أو تَوكَّلَ علَيهِ فلَم يَكفِهِ ؟! أو وَثِقَ بهِ فلَم يُنجِهِ ؟ ! .
كيست كه از خدا خواسته باشد و خدا به او نداده باشد؟! يا بر خدا توكّل كرده باشد و او كفايتش ننموده باشد؟! يا به او اعتماد كرده باشد و خدا نجاتش نداده باشد؟!
امام صادق عليه السلام :
إنّ الغِنى و العِزَّ يَجُولانِ ، فإذا ظَفِرا بمَوضِعِ التَّوكُّلِ أوطَنا .
بى نيازى و عزّت در گردش اند و چون به جايگاه توكّل مى رسند، در آنجا سكنا مى گزينند.
امام جواد عليه السلام :
الثِّقَةُ باللّه ِ تعالى ثَمَنٌ لِكُلِّ غالٍ ، و سُلَّمٌ إلى كُلِّ عالٍ .
اعتمادِ به خداوند متعال، بهاى هر چيز گرانى است و نردبان رسيدن به هر بلندايى.
لقمان ـ در اندرز به فرزندش ـ فرمود :
يا بُنَيَّ ، ثِقْ باللّه ِ عَزَّ و جلَّ ثُمّ سَلْ في النّاسِ : هَل مِن أحَدٍ وَثِقَ باللّه ِ فلَم يُنجِهِ ؟! يا بُنَيَّ ، تَوَكَّلْ علَى اللّه ِ ثُمّ سَلْ في النّاسِ : مَن ذا الّذي تَوَكَّلَ علَى اللّه ِ فلَم يَكفِهِ ؟! .
فرزندم! به خداوند عزّ و جلّ اعتماد كن و آنگاه در ميان مردم پرس و جو كن [ببين ]آيا كسى هست كه به خدا اعتماد كرده باشد و خداوند او را نجات نداده باشد؟! فرزندم! به خدا توكّل كن و سپس در ميان مردم پرسش كن كه: كيست كه به خدا توكّل كرده و خداوند كفايتش نكرده باشد؟!
توكّل و كارسازى امور
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن تَوَكَّلَ علَى اللّه ِ كَفاهُ مُؤنَتَهُ و رَزَقَهُ مِن حَيثُ لا يَحتَسِبُ .
هر كه به خدا توكّل كند، خداوند هزينه او را كارسازى كند و از جايى كه گمان نمى برد به او روزى رساند.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لَو أنّ النّاسَ كُلَّهُم أخَذوا بهذهِ الآيَةِ لَكَفَتهُم : «وَ مَن يَتَوكَّلْ علَى اللّه ِ فَهُوَ حَسْبُهُ إنَّ اللّه َ بالِغُ أمْرِهِ» .
اگر همه مردم به اين آيه عمل مى كردند ، آنان را بسنده بود: «و هر كه به خدا توكّل كند ، همو او براى وى بس است، همانا خدا به انجام رساننده فرمان خود است».
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لَو أنَّكُم تَتَوكَّلونَ علَى اللّه ِ حَقَّ تَوَكُّلِهِ لَرَزقَكُم كما يَرزُقُ الطَّيرَ ، تَغدو خِماصا و تَرُوحُ بِطانا .
اگر شما، چنان كه بايد، به خدا توكّل كنيد، خداوند همان گونه كه پرنده را روزى مى دهد؛ با شكم خالى مى رود و با شكم پر بر مى گردد، شما را نيز روزى مى دهد.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن تَوَكَّلَ و قَنَعَ و رَضِيَ كُفِيَ المَطلَبَ .
هر كه توكّل كند، و قانع و راضى باشد، خواسته هايش كارسازى شود.
امام على عليه السلام ـ
لِمُنَجِّمٍ أشارَ علَيهِ بعَدَمِ السَّيرِ في ساعَةِ عَزمِهِ الخُروجَ من الكُوفَةِ إلَى الحَروريّةِ ، فسارَ و ظَفِرَ بِهِم فقالَ ـ : أما إنّهُ ما كانَ لمحمّدٍ صلى الله عليه و آله مُنَجِّمٌ ، و لا لَنا مِن بَعدِهِ ، حتّى فَتَحَ اللّه ُ علَينا بِلادَ كِسرى و قَيصَرَ . أيُّها النّاسُ، تَوَكَّلوا علَى اللّه ِ وثِقُوا بهِ فإنّهُ يَكفي مِمَّن سِواهُ .
كه تصميم گرفته بود از كوفه به قصد [جنگ ]حروريه (خوارج) بيرون رود و با توصيه منجّمى رو به رو شد كه در اين ساعت حركت نكند، پس از آن كه [با بى اعتنايى به توصيه منجّم] رفت و بر خوارج پيروز گشت ـ فرمود : بدانيد كه محمّد صلى الله عليه و آله منجّمى نداشت و بعد از او ما نيز نخواهيم داشت، اما خداوند سرزمين كسرا و قيصر را به روى ما گشود. اى مردم! بر خدا توكّل كنيد و به او اعتماد نماييد؛ زيرا او از همه چيز بى نياز مى سازد.
امام على عليه السلام :
التَّوَكُّلُ كِفايَةٌ .
توكّل بر خدا، كارساز همه امور است.
امام على عليه السلام :
التَّوَكُّلُ كِفايَةٌ شَريفَةٌ لِمَنِ اعتَمَدَ علَيهِ .
توكّل بر خدا، كارساز ارزنده اى است براى كسى كه به آن تكيه كند.
امام على عليه السلام :
تَوَكَّلْ علَى اللّه ِ سبحانَهُ ، فإنَّهُ قَد تَكفَّلَ بكِفايَةِ المُتَوَكِّلينَ علَيهِ .
به خداوند سبحان توكّل كن؛ زيرا كه او كارسازى توكّل كنندگانِ به خود را ضمانت كرده است.
امام على عليه السلام ـ در دعا ـ گفت:
اللّهُمّ إنّكَ آنَسُ الآنِسِينَ(المُؤانِسِينَ)لأوليائكَ،و أحضَرُهُم بِالكِفايَةِ لِلمُتَوَكِّلينَ علَيكَ··· .
خداوندا! تو براى دوستان خود دل آرامترين انيسانى و آماده ترين آنها براى كارسازى امور توكّل كنندگان بر خود مى باشى··· .
الكافى : امام صادق عليه السلام فرمود :
مَن اُعطي ثلاثا لم يُمنع ثلاثا ··· : مَن اُعطِيَ التَّوَكُّلَ اُعطِيَ الكِفايَةَ . ثُمّ قالَ : أ تَلَوتَ كِتابَ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ «و مَن يَتَوكَّلْ علَى اللّه ِ فَهُوَ حَسْبُهُ» ؟ ! .
هر كس به او سه چيز عطا شود از سه چيز محروم نمى ماند : ··· به هر كه توكّل داده شود، بسندگى داده شود. سپس فرمود: آيا كتاب خداوند عزّ و جلّ را تلاوت كرده اى: «و هر كه به خدا توكّل كند او براى وى بس است»؟
آداب توكّل
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ
أعقِلُها (أي الدّابة) و أتَوَكَّلُ ، أو اُطلِقُها و أتَوَكَّلُ ؟ ـ : اِعقِلْها و تَوَكَّلْ .
به مردى كه به ايشان عرض كرد: زانوى اشترم را ببندم و به خدا توكل كنم يا رهايش بگذارم و توكل كنم؟ ـ فرمود : با توكّل زانوى اشتر را ببند.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به مردى كه عرض كرد: اشترم را رها مى گذارم و توكّل مى كنم ـ فرمود :
قَيِّدْها و تَوَكَّلْ
او را ببند و توكّل كن.
مستدرك الوسائل:
رأى رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ـ قَوما لا يَزرَعُونَ ، قالَ : ما أنتُم ؟ قالوا: نَحنُ المُتَوَكِّلونَ ، قالَ : لا ، بَل أنتُمُ المُتَّكِلونَ
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله عدّه اى را ديد كشاورزى نمى كنند . به آنها فرمود : شما چه كاره ايد؟ عرض كردند: ما توكّل كنندگانيم. فرمود: نه، شما سر بار [ديگران] هستيد.
عوالى اللآلى :
لَمّا نَزَلَ قَولُهُ تعالى : «و مَن يَتَّقِ اللّه َ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا * و يَرْزُقْهُ مِن حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ» انقَطَعَ رِجالٌ مِن الصَّحابَةِ في بُيوتِهِم و اشتَغَلوا بِالعِبادَةِ وُثوقا بما ضَمِنَ اللّه ُ لَهُم ، فَعَلِمَ النَّبيُّ صلى الله عليه و آله بذلكَ فعابَ ما فَعَلوهُ ، و قالَ : إنّي لاَُبغِضُ الرّجُلَ فاغِرا فاهُ إلى ربِّهِ، يقولُ : «اللّهُمّ ارزُقْني» و يَترُكُ الطَّلَبَ .
چون آيه «و هركه از خدا پروا كند خداوند براى او راه خروجى قرار مى دهد و او را از جايى كه گمان نمى برد روزى مى دهد» نازل شد، عدّه اى از صحابه در خانه هاى خود نشستند و به عبادت پرداختند؛ چون مطمئن شدند كه خداوند روزى ايشان را تضمين كرده است. پيامبر صلى الله عليه و آله از اين جريان با خبر شد و بر كار آنان خرده گرفت و فرمود : من نفرت دارم از مردى كه كار و كسب را رها سازد و دهان خود را به سوى پروردگارش باز كند و بگويد: «خدايا! روزيم ده».
امام على عليه السلام ـ
لابنِهِ محمّدِ بنِ الحَنَفيَّةِ لَمّا أعطاهُ الرّايَةَ يَومَ الجَمَلِ ـ : تَزولُ الجِبالُ و لا تَزُلْ ، عَضَّ على ناجِذِكَ ، أعِرِ اللّه َ جُمجُمَتَكَ ، تِدْ في الأرضِ قَدَمَكَ ، اِرْمِ بِبَصَرِكَ أقصَى القَومِ ، و غُضَّ بَصَرَكَ ، و اعلَمْ أنَّ النَّصرَ مِن عِندِ اللّه ِ سبحانَهُ .
زمانى كه در جنگ جمل پرچم را به دست فرزندش محمّد بن حنفيه داد ـ فرمود : كوه ها از جاى خود مى جنبند اما تو نَجُنب، دندان هايت را بر هم بفشار و كاسه سرت را به خداوند عاريت دِه، پاى خود را در زمين ميخكوب كن، نگاهت را به انتهاى سپاه دشمن بدوز و ديده ات را [از برق شمشيرها و نيزه ها ]فرو بند و بدان كه پيروزى از جانب خداوند سبحان است.
مستدرك الوسائل :
إنّه [أميرَ المؤمنين عليه السلام ]مَرَّ يَوما على قَومٍ أصِحّاءَ جالِسينَ في زاويةِ المَسجِدِ فقال عليه السلام : مَن أنتُم ؟ قالوا : نحنُ المُتَوَكِّلونَ . قالَ عليه السلام : لا ، بَل أنتُمُ المُتَأكِّلَةُ ، فإن كُنتُم مُتَوَكِّلينَ فما بَلَغَ بِكُم تَوَكُّلُكُم ؟ قالوا : إذا وَجَدنا أكَلنا ، و إذا فَقَدنا صَبَرنا . قالَ عليه السلام : هكَذا تَفعَلُ الكِلابُ عِندَنا ! قالوا : فما نَفعَلُ ؟ قالَ: كما نَفعَلُ ، قالوا : كَيفَ تَفعَلُ ؟ قالَ عليه السلام : إذا وَجَدنا بَذَلنا ، و إذا فَقَدنا شَكَرنا .
امام على عليه السلام به عدّه اى كه با اينكه سالم و تندرست بودند در گوشه مسجد نشسته بودند فرمود : شما كيستيد؟ عرض كردند: ما توكّل كنندگانيم. حضرت فرمود: نه، بلكه شما سر بار ديگرانيد. اگر براستى توكّل كننده هستيد، توكّلتان شما را به كجا رسانده است؟ عرض كردند: اگر چيزى بيابيم مى خوريم و اگر هم نيابيم صبر مى كنيم. حضرت فرمود: سگ هاى ما نيز همين كار را مى كنند! عرض كردند: پس چه كنيم؟ فرمود: همان كارى كه ما مى كنيم. عرض كردند: شما چه مى كنى؟ فرمود: اگر چيزى بيابيم مى بخشيم و اگر نيابيم شكر مى گوييم.
امام صادق عليه السلام :
لا تَدَعْ طَلَبَ الرِّزقِ مِن حِلِّهِ فإنّهُ أعوَنُ لَك على دِينِكَ، و اعقِلْ راحِلَتَكَ و تَوَكَّلْ .
به دست آوردن روزى حلال را رها مكن؛ زيرا روزى حلالْ تو را در دينت بيشتر كمك مى كند، زانوى اشترت را ببند و آنگاه توكّل كن.
امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه «و مؤمنان بايد تنها بر خدا توكّل كنند» ـ فرمود :
الزّارِعونَ .
[مراد از مؤمنان ]كشاورزانند.
امام صادق عليه السلام :
إنّ قَوما مِن أصحابِ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله لَمّا نَزَلَت : «و مَن يَتَّقِ اللّه َ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا و يَرْزُقْهُ مِن حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ» أغلَقوا الأبوابَ و أقبَلوا علَى العِبادَةِ و قالوا : قد كُفِينا ، فبَلَغَ ذلكَ النَّبيَّ صلى الله عليه و آله فأرسَلَ إلَيهِم فقالَ : ما حَمَلَكُم على ما صَنَعتُم؟ قالوا : يا رسولَ اللّه ِ ! تُكُفِّلَ لَنا بأرزاقِنا فأقبَلنا علَى العِبادَةِ ، فقالَ : إنّهُ مَن فَعَلَ ذلكَ لَم يُستَجَبْ لَهُ، علَيكُم بِالطَّلَبِ .
وقتى آيه «و هركه از خدا پروا كند خداوند براى او راه خروجى قرار مى دهد و از جايى كه گمان نمى برد روزيش مى دهد» نازل شد، عدّه اى از اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله درها را به روى خود بستند و به عبادت پرداختند و گفتند: [روزى ]ما را ضمانت كردند. اين خبر به گوش پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد. حضرت در پى آنان فرستاد و فرمود: چه چيز شما را وا داشت كه چنين بكنيد؟ عرض كردند: اى رسول خدا! روزى ما تضمين شده ، از اين رو به عبادت روى آورده ايم. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: بدانيد كه هر كس چنين كند، دعايش مستجاب نمى شود. دنبال كسب و كار برويد.
روى آوردن به خدا
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَنِ انقَطَعَ إلَى اللّه ِ كَفاهُ اللّه ُ كُلَّ مَؤونَةٍ ، و مَنِ انقَطَعَ إلَى الدُّنيا وَكَلَهُ اللّه ُ إلَيها .
هر كه به خدا رو كند، خداوند هر زحمتى را از دوش او بردارد و هركه به دنيا رو كند، خداوند او را به آن وا گذارد.
امام على عليه السلام ـ در سفارش خود به فرزند بزرگوارش حسن عليه السلام ـ فرمود :
و ألْجِئْ نَفسَكَ في اُمورِكَ كُلِّها إلى إلهِكَ ؛ فإنّكَ تُلجِئُها إلى كَهفٍ حَريزٍ ، و مانِعٍ عَزيزٍ .
در همه كارهايت خود را در پناه خداى خويش در آور؛ زيرا با اين كار، خويشتن را در پناهگاهى نفوذ نا پذير و در پسِ مانعى استوار در آورده اى.
بحار الأنوار :
في المُناجاةِ الشَّعبانِيَّةِ لأميرِ المؤمنينَ و الأئمّةِ مِن وُلدِهِ عليهم السلام في شَهرِ شَعبانَ : إلهي ، هَبْ لِي كَمالَ الانقِطاعِ إلَيكَ ، و أنِرْ أبصارَ قُلوبِنا بِضِياءِ نَظَرِها إلَيكَ .
در مناجات شعبانيه امير المؤمنين و امامانِ از نسل او كه در ماه شعبان مى خواندند، آمده است: معبودا! كمال رويكرد به خودت را ارزانيم دار و ديدگان دل هاى ما را با نور نگاهشان به خودت روشنايى بخش.
روى آوردن به غير خدا
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند به داوود عليه السلام وحى فرمود:
···ما مِن عَبدٍ يَعتَصِمُ بمَخلوقٍ دُوني أعرِفُ ذلكَ مِن نِيَّتِهِ إلاّ قَطَعتُ أسبابَ السَّماواتِ بَينَ يَدَيهِ ، و أرسَختُ الهَوى مِن تَحتِ قَدَمَيهِ .
··· هر بنده اى، به جاى من، به مخلوقى پناه برد و من اين را از نيّت او بدانم، دست او را از اسباب آسمان قطع كنم و هوا را از زير پايش فرو كشم.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
يَقولُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ : ما مِن مَخلوقٍ يَعتَصِمُ بمَخلوقٍ دُوني إلاّ قَطَعتُ أبوابَ السَّماواتِ و الأرضِ دُونَهُ ، فإن دَعاني لَم اُجِبْهُ ، و إن سَألَني لَم اُعطِهِ .
خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد: هيچ مخلوقى نيست كه به جاى من، به مخلوقى چنگ زند مگر اينكه درهاى آسمان ها و زمين را به روى او ببندم . پس، چون مرا بخواند جوابش ندهم و چون از من بخواهد، به او عطا نكنم.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد:
ما مِن مَخلوقٍ يَعتَصِمُ دُوني إلاّ قَطَعتُ أسبابَ السَّماواتِ و أسبابَ الأرضِ مِن دُونهِ ، فإن سَألَني لَم اُعطِهِ و إن دَعاني لَم اُجِبْهُ .
هيچ مخلوقى نيست كه به غير من پناه برد، مگر اينكه دستش را از اسباب و ريسمان هاى آسمان ها و زمين كوتاه كنم. پس اگر از من بخواهد عطايش نكنم و اگر مرا بخواند جوابش ندهم.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَنِ انقَطَعَ إلَى الدُّنيا وَكَلَهُ اللّه ُ إلَيها .
هر كه به دنيا رو كند، خداوند او را به آن وا گذارد.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لا تَتَّكِلْ إلى غَيرِ اللّه ِ فيَكِلَكَ اللّه ُ إلَيهِ .
به كسى غير از خدا تكيه نكن، كه خداوند تو را به همو وا مى گذارد.
بحار الأنوار ـ به نقل از محمّد بن عجلان ـ :
أصابَتني فاقَةٌ شَديدَةٌ و إضاقَةٌ و لا صَديقَ لِمَضيقٍ ، و لَزِمَني دَينٌ ثَقيلٌ و غَريمٌ يُلِحُّ باقتِضائهِ ، فتَوَجَّهتُ نَحوَ دارِ الحَسَنِ بنِ زَيدٍ و هُو يَومئذٍ أميرُ المَدينَةِ لِمَعرِفَةٍ كانَت بَيني و بَينَهُ ، و شَعَرَ بذلكَ مِن حالي محمّدُ بنُ عبدِ اللّه ِ بنِ عليِّ بنِ الحُسَينِ و كانَت بَيني و بَينَهُ قَديمُ مَعرِفَةٍ . فلَقِيَني في الطَّريقِ فأخَذَ بِيَدي و قالَ لي : قَد بَلَغَني ما أنتَ بِسَبيلِهِ ، فمَن تُؤَمِّلُ لِكَشفِ ما نَزَلَ بِكَ؟ قلتُ: الحسنَ بنَ زيدٍ، فقالَ: إذا لا تُقضى حاجَتُكَ، و لا تُسعَفُ بطَلِبَتِكَ ، فعلَيكَ بمَن يَقدِرُ على ذلكَ و هُو أجوَدُ الأجوَدِينَ ، فالْتَمِسْ ما تُؤَمِّلُهُ مِن قِبَلِهِ ، فإنّي سَمِعتُ ابنَ عمِّي جعفرَ بنَ محمّدٍ يُحَدِّثُ، عَن أبيهِ، عَن جَدِّهِ ، عَن أبيهِ الحُسَينِ بنِ عليٍّ ، عن أبيهِ عليِّ بنِ أبي طالبٍ عليهم السلام عنِ النَّبيِّ صلى الله عليه و آله قالَ :أوحَى اللّه ُ عَزَّ و جلَّ إلى بَعضِ أنبيائهِ في بَعضِ وَحيِهِ إلَيهِ : و عِزَّتي و جَلالي ، لَأقطَعَنَّ أمَلَ كُلِّ مُؤمِّلٍ غَيري بالإياسِ ، و لأكسُوَنَّهُ ثَوبَ المَذَلَّةِ في النّارِ ، و لاُبعِدَنَّهُ مَن فَرَجي و فَضلي ، أ يُؤَمِّلُ عَبدي في الشَّدائدِ غَيري و الشَّدائدُ بِيَدي ؟! أ وَ يَرجو سِوايَ و أنا الغَنيُّ الجَوادُ ؟! بِيَدي مَفاتيحُ الأبوابِ و هِي مُغلَقَةٌ ، و بابي مَفتوحٌ لِمَن دَعاني. أ لَم يَعلَمْ أنّهُ ما أوهَنَتهُ نائبَةٌ لَم يَملِكْ كَشفَها عَنهُ غَيري ؟! فما لِي أراهُ بأمَلِهِ مُعرِضا عَنّي ، قد أعطَيتُهُ بِجُودي و كَرَمي ما لَم يَسألْني فأعرَضَ عَنّي و لَم يَسألْني ، و سألَ في نائبَتِهِ غَيري و أنا اللّه ُ أبتَدي بِالعَطيَّةِ قَبلَ المَسألَةِ ، أ فاُسألُ فلا اُجيبُ ؟! كلاّ ، أ وَ لَيسَ الجُودُ و الكَرمُ لِي؟! أ وَ لَيسَ الدُّنيا و الآخِرَةُ بِيَدي؟! فلَو أنّ أهلَ سَبعِ سَماواتٍ و أرَضينَ سَألُوني جَميعا فأعطَيتُ كُلَّ واحِدٍ مِنهُم مَسألَتَهُ ما نَقَصَ ذلكَ مِن مُلكي مِثلَ جَناحِ بَعوضَةٍ ، و كَيفَ يَنقُصُ مُلكٌ أنا قَيِّمُهُ ؟! فَيابُؤسا لِمَن عَصاني و لَم يُراقِبْني !فقلتُ لَهُ : يا بنَ رسولِ اللّه ِ ، أعِدْ علَيَّ هذا الحَديثَ ، فأعادَهُ ثَلاثا ، فقلتُ : لا و اللّه ِ لا سَألتُ أحَدا بَعدَ هذا حاجَةً ، فما لَبِثتُ أن جاءنيَ اللّه ُ برِزقٍ و فَضلٍ مِن عِندِهِ .
به فقر و تنگدستى سختى افتادم و دوستى كه در دوران پريشان حالى دستم را بگيرد نداشتم، وام سنگينى به گردن داشتم و طلبكارى كه در مطالبه آن پافشارى مى كرد. ناچار به سوى خانه حسن بن زيد كه در آن زمان فرماندار مدينه بود و با هم آشنايى داشتيم، رهسپار شدم. محمّد بن عبد اللّه بن على بن حسين كه آشنايى ديرينى با هم داشتيم و از حال و روز من خبر داشت، در بين راه به من برخورد كرد و دستم را گرفت و گفت: از وضع تو اطلاع يافته ام . حالا براى رفع گرفتارى هايت به چه كسى اميد دارى؟ گفتم: حسن بن زيد. گفت: در اين صورت بدان كه حاجتت برآورده نمى شود و به خواسته ات نمى رسى. به كسى رو كن كه توان اين كار را دارد و بخشنده ترين بخشندگان است و خواسته ات را از او بخواه؛ زيرا من از پسر عمويم جعفر بن محمّد شنيدم كه از پدرش،از جدّش، از پدرش حسين بن على، از پدرش على بن ابى طالب عليه السلام ، از پيامبر صلى الله عليه و آله كرد و فرمود:خداوند عزّ و جلّ در يكى از وحى هاى خود به يكى از پيامبرانش فرمود: به عزّت و جلالم سوگند، كه اميد هر كس را كه به غير من اميد بندد به يأس بدل مى كنم و در دوزخ جامه ذلّت بر او مى پوشانم و از گشايش و فضل خود دورش مى گردانم. آيا بنده من در شدايد و گرفتارى ها به غير من اميد [گشايش ]مى بندد، حال آنكه شدايد و گرفتارى ها به دست من است؟ آيا به غير من چشم اميد مى دوزد، حال آنكه توانگر بخشنده منم و كليدهاى درهاى بسته در دست من است و درِ من به روى هر كس كه مرا بخواند باز است؟ مگر نمى داند كه هر گرفتارى و مشكلى به او برسد، جز من كسى توانايى برطرف كردن آن را ندارد! پس، چه شده است كه مى بينم روى اميد از من برگردانده است در حالى كه از سر جود و كرم خود آنچه را هم از من مسألت نكرد به او دادم و حالا از من روى گردانده و از من نمى خواهد و در گرفتاريش دست خواهش به سوى غير من دراز مى كند، در حالى كه منِ خدا كه پيش از خواهش عطا مى كنم، اگر از من خواهش شود جواب نمى دهم؟ هرگز، مگر نه اينكه بخشش و كرم از آنِ من است، مگر نه اينكه دنيا و آخرت در دست من است؟ اگر اهل هفت آسمان و زمين، همگى، از من بخواهند و خواست همه آنان را برآورم، اين همه به اندازه بال پشه اى از ملك من نمى كاهد. چگونه كاسته شود ملكى كه من سرپرست آن هستم؟ پس بيچاره كسى كه از من نافرمانى كند و مرا نپايدمن به او گفتم: اى زاده رسول خدا! اين را برايم دوباره بگو. او سه بار آن را تكرار كرد. من گفتم: به خدا قسم كه از اين پس از هيچ كس حاجتى نخواهم. ديرى نگذشت كه خداوند از نزد خود مرا روزى و بخششى عطا فرمود.
امام جواد عليه السلام :
مَنِ انقَطَعَ إلى غَيرِ اللّه ِ وَكَلَهُ اللّه ُ إلَيهِ .
هر كه به غير خدا رو كند، خداوند او را به همان وا گذارد.
درجات توكّل
امام كاظم عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از آيه «و هركه به خدا توكّل كند او براى وى بس است» ـ فرمود :
التَّوَكُّلُ علَى اللّه ِ دَرَجاتٌ ؛ مِنها أن تَتَوكَّلَ علَى اللّه ِ في اُمورِكَ كُلِّها ، فما فَعلَ بِكَ كُنتَ عَنهُ راضِيا ، تَعلَمُ أنّهُ لا يَألُوكَ خَيرا و فَضلاً ، و تَعلَمُ أنّ الحُكمَ في ذلكَ لَهُ ، فتَوكَّلْ علَى اللّه ِ بِتَفويضِ ذلكَ إلَيهِ ، و ثِقْ بهِ فِيها و في غَيرِها
توكّل كردن به خداوند درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه در تمام كارهايت به خدا توكّل كنى و هر چه با تو كرد از او راضى و خشنود باشى و بدانى كه او نسبت به تو از هيچ خير و تفضّلى كوتاهى نمى كند و بدانى كه در اين باره حكم، حكم اوست، پس با وا گذارى كارهايت به خدا بر او توكّل كن و در آن كارها و ديگر كارها به او اعتماد داشته باش.
امام رضا عليه السلام :
التَّوكُّلُ دَرَجاتٌ ؛ مِنها أن تَثِقَ بهِ في أمرِكَ كُلِّهِ فيما فَعَلَ بِكَ ، فما فَعَلَ بِكَ كُنتَ راضِيا ، و تَعلَمُ أنّهُ لَم يَألُكَ خَيرا و نَظَرا ، و تَعلَمُ أنّ الحُكمَ في ذلكَ لَهُ ، فتَتَوكَّلُ علَيهِ بِتَفويضِ ذلكَ إلَيهِ . و مِن ذلكَ الإيمانُ بِغُيوبِ اللّه ِ الّتي لَم يُحِطْ عِلمُكَ بِها ، فوَكَلتَ عِلمَها إلَيهِ و إلى اُمَنائهِ علَيها ، و وَثِقتَ بهِ فِيها و في غَيرِها
توكّل درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه در همه كارهايت در آنچه با تو كند به او اعتماد كنى و به آنچه با تو كند خشنود باشى و بدانى كه او از هيچ خير و نظر لطفى درباره تو كوتاهى نمى كند و بدانى كه در اين باره حكم، حكم اوست . پس با وا گذارى اين امور به خدا بر او توكّل كن. يكى ديگر از درجات توكّل، اين است كه به غيب هاى خدا كه در علم تو نگنجد ايمان داشته باشى و علم آنها را به او و به اُمناى او بر آن ها وا گذارى و در اين غيب ها و جز آنها به او اعتماد كنى.
اطمينان به خود
امام على عليه السلام :
الثِّقَةُ بِالنَّفسِ مِن أوثَقِ فُرَصِ الشَّيطانِ .
اطمينان به خود، از مطمئن ترين فرصت ها براى شيطان است.
امام على عليه السلام :
إيّاكَ و الثِّقَةَ بنَفسِكَ ؛ فإنَّ ذلكَ مِن أكبَرِ مَصائدِ الشَّيطانِ .
از اطمينان به خودت بپرهيز؛ زيرا كه آن از بزرگترين دام هاى شيطان است.
امام على عليه السلام :
إنّ أبغَضَ الخَلائقِ إلَى اللّه ِ رجُلانِ : رجُلٌ وَكَلَهُ اللّه ُ إلى نَفسِهِ ، فهُو جائرٌ عَن قَصدِ السَّبيلِ ··· و رجُلٌ قَمَشَ جَهلاً مُوضِعٌ في جُهّالِ الاُمَّةِ ··· .
منفورترين خلايق نزد خداوند دو نفرند: كسى كه خداوند او را به خودش وا گذارد، كه در نتيجه از راه راست منحرف شود··· و كسى كه مشتى جهالت و نادانى از هر سو فراهم آورده و در ميان نادانان امّت تاخت و تاز مى كند.
امام على عليه السلام :
إنّ مِن أبغَضِ الرِّجالِ إلَى اللّه ِ تعالى لَعَبدا وَكَلَهُ اللّه ُ إلى نَفسِهِ ، جائرا عَن قَصدِ السَّبيلِ ، سائرا بغَيرِ دَليلٍ ، إن دُعِيَ إلى حَرثِ الدُّنيا عَمِلَ ، و إن دُعِيَ إلى حَرثِ الآخِرَةِ كَسِلَ .
يكى از منفورترين مردم نزد خداوند متعال، بنده اى است كه خدا او را به خودش وا گذاشته، از راه راست به در رفته و بى رهنما حركت مى كند. اگر به آباد كردن دنيا فرا خوانده شود، مى كوشد و اگر به آباد ساختن آخرت دعوت شود، تنبلى مى ورزد.
میزان الحکمه،جلد سیزدهم.
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
