خوارج در احادیث

قاسطين ، ناكثين ، مارقين :

امام على عليه السلام :

عَهِدَ إلَيّ النَّبيُّ صلى الله عليه و آله أنْ اُقاتِلَ 

النّاكِثينَ و القاسِطينَ و المارِقينَ .

پيامبر صلى الله عليه و آله به من سفارش كرد

كه با ناكثين و قاسطين و مارقين بجنگم .

( كنز العمّال : ۳۱۶۴۹ )

امام على عليه السلام :

اُمِرْتُ بقِتالِ ثَلاثةٍ :

القاسِطينَ و النّاكِثينَ و المارِقينَ ؛

فأمّا القاسِطونَ  ، فأهْلُ الشّامِ 

و أمّا النّاكِثونَ ،  فذَكَرَهُم 

و أمّا المارِقونَ فأهْلُ النَّهْروانِ ـ يَعني الحَرورِيَّةَ ـ

من به جنگ با سه گروه مأمورم :

قاسطين و ناكثين و مارقين ؛

اما قاسطين، شاميانند

و ناكثين ـ آنان را نام برد ـ

و مارقين كه نهروانيانند ـ و منظور حضرت، حروريه ( خوارج ) بودند ـ .

( كنز العمّال : ۳۱۵۵۳ )

امام على عليه السلام :

فلَمّـا نَهَضْتُ بالأمْـرِ،

 نَكَثَتْ طائفةٌ 

و مَرَقَتْ اُخْرى

و قَسَطَ آخَرونَ . 

كأنّهُم لَم يَسْمَعوا اللّه َ سُبحانَهُ يَقولُ :

« تِلْكَ الدّارُ الآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلّذينَ لا يُريدونَ عُلُوّا في الأرْضِ و لا فَسادا

و العَاقِبَةُ للمُتَّقينَ » 

بلى و اللّه ِ ، لَقد سَمِعوها و وَعَوها ، 

و لكنَّهُم حَلِيَتِ الدُّنيا في أعْيُنِهِم و رَاقَهُم زِبْرِجُها .

آن گاه كه خلافت را به دست گرفتم  ،

گروهى پيمان شكستند ( ناكثين )

و دسته اى از دين بيرون شدند ( مارقين )

گروهى راه ستم در پيش گرفتند ( قاسطين ) . 

گويى نشنيدند كه خداوند سبحان مى فرمايد :

« آن سراى آخرت را براى كسانى قرار مى دهيم كه خواهان سركشى و فساد نيستند

و فرجام نيك از آن پرهيزگاران است . » ( القصص : ۸۳ )

آرى ! به خدا سوگند كه آنان اين سخن را شنيدند و آن را فهم كردند،

اما دنيا در چشمان آنها آراسته شد و زرق و برق آن شيفته شان كرد.

( نهج البلاغة : الخطبة ۳ )

ناكثين :

امام صادق عليه السلام :

 دَخَلَ علَيَّ اُناسٌ مِن أهْلِ البَصرةِ  فسَألوني عن طَلْحَةَ و الزُّبيرِ .

  فقلتُ لَهُم : كانا إمامَينِ مِن أئمَّةِ الكُفْرِ .

إنّ علِيّا - صلواتُ اللّه ِ علَيهِ -  يَومَ البَصرةِ ، لَمّا صَفَّ الخُيولَ ،

قالَ لأصْحابِهِ : لا تَعْجَلوا على القَومِ

حتّى اُعْذَرَ فيما بَيني و بينَ اللّه ِ و بينَهُم .

قامَ إلَيهِم فقالَ :  يا أهلَ البَصرةِ ! هَلْ تَجِدونَ علَيَّ جَورا في الحُكْمِ ؟

قالوا : لا ···

ثُمَّ ثَنى إلى أصْحابِهِ فقالَ : إنّ اللّه َ يَقولُ في كتابهِ :

 « و إنْ نَكَثوا أيْمانَهُم مِن بَعْدِ عَهْدِهِم و طَعَنوا في دِينِكُم  ، فقَاتِلوا أئمَّةَ الكُفْرِ. »

فقالَ أميرُ المؤمنينَ عليه السلام :

و الّذي فَلَقَ الحَبَّةَ و بَرَأَ النَّسَمَةَ و اصْطَفى محمّدا صلى الله عليه و آله بالنُّبُوَّةِ ! 

إنّكُم لأصْحابُ هذهِ الآيَةِ  و ما قُوتِلوا مُنْذُ نَزَلَتْ .

گروهى از مردم بصره نزد من آمدند و درباره طلحه و زبير نظرم را پرسيدند . 

گفتم : آنان دو تن از سردمداران كفر هستند .

على - صلوات اللّه عليه - در جنگ بصره، وقتى سواران خود را آرايش داد،

به يارانش فرمود : در جنگ با اين قوم شتاب مكنيد

تا ميان خود و خداوند متعال و آنان حجّت را تمام كنم .

پس نزد آنان رفت و به بصريان فرمود: آيا فكر مى كنيد كه من در حكومت مرتكب ستمى شده ام ؟

گفتند : نه ···

سپس نزد ياران خود برگشت و فرمود : خداوند در كتاب خود مى فرمايد :

« اگر پس از پيمان بستن عهد و سوگندهاى خود را شكستند و در دين شما طعن زدند  ، با سردمداران كفر قتال كنيد . » ( التوبة : ۱۲ )

پس  امير المؤمنين عليه السلام فرمود :

سوگند به آن كه دانه را شكافت و مردمان را آفريد و محمّد صلى الله عليه و آله را به نبوّت برگزيد !

اين آيه درباره شماست و از زمانى كه نازل شده ، با چنين گروهى جنگ نشده است .

( تفسير العيّاشي : ۲/۷۷/۲۳ )

مارقين :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إنَّ قَوما يَتَعَمّقونَ في الدِّينِ 

يَمْرُقونَ مِنهُ ، كما يَمْرُقُ السَّهمُ مِن الرَّمِيَّةِ .

گروهى در دين تند روى مى كنند

و همچنان كه تير از هدف مى گذرد  ، از دين بيرون مى روند.

(كنز العمّال : ۳۱۵۴۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 سيَخْرُجُ في آخِرِ الزّمانِ قَومٌ أحْداثُ الأسْنانِ ، سُفَهاءُ الأحْلامِ .

يَقولونَ مِن قَولِ خَيرِ البَرِيَّةِ ، يَقْرَؤونَ القُرآنَ ، لا يُجاوِزُ حَناجِرَهُم .

يَمْرُقونَ مِن الدِّينِ ، كما يَمْرُقُ السّهمُ مِن الرَّمِيَّةِ .

فإذا لَقِيتُموهُم ، فاقْتُلوهُم ؛

فإنّ في قَتْلِهِم أجْرا لِمَن قَتَلَهُم عِندَ اللّه ِ يَومَ القِيامَةِ .

به زودى در آخر الزمان گروهى پيدا مى شوند كم سنّ و سال و سبك سر .

سخن بهترين خلق خدا را به زبان مى آورند و قرآن مى خوانند ، اما از حنجره هاى آنان فراتر نمى رود .

از دين خارج مى شوند ، همچون گذر تير از هدف .

هر گاه آنان را ديديد، بكشيدشان ؛

زيرا كه كشندگان آنها در روز قيامت نزد خدا پاداش دارند .

( كنز العمّال : ۳۰۹۴۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

سيَخْرُجُ قَومٌ يَقْرؤونَ القُرآنَ ، لا يُجاوِزُ تَراقِيَهُم .

 يَمْرُقونَ مِن الدِّينِ ، كما يَمْرُقُ السّهمُ مِن الرَّمِيَّةِ .

به زودى مردمى سر بر مى دارند كه قرآن مى خوانند، اما از استخوان ترقوه شان فراتر نمى رود .

مانند گذر تير از هدف ، از دين خارج مى شوند .

( كنز العمّال : ۳۱۲۳۴ )

امام على عليه السلام :

سَمِعْتُ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يقولُ :

يَخْرُجُ في آخرِ الزّمانِ قَومٌ أحْداثُ الأسْنانِ ، سُفَهاءُ الأحْلامِ .

قَوْلُهُم مِن خَيرِ أقْوالِ أهْلِ البَرِيَّةِ ، صَلاتُهُم أكْثَرُ مِن صَلاتِكُم  و قِراءتُهُم أكْثَرُ مِن قِراءتِكُم ،

لا يُجاوِزُ إيمانُهُم تَراقِيَهُم ـ أو قالَ حَناجِرَهُم ـ.

يَمْرُقونَ مِن الدِّينِ ، كما يَمْرُقُ السَّهمُ مِن الرَّمِيَّةِ . 

فاقْتُلوهُم .

شنيدم كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد :

در آخر الزمان مردمى سر برمى دارند كم سال و سبكسر .

بهترين سخنان را به زبان مى آورند ، بيش از شما نماز مى خوانند ، بيش از شما قرآن تلاوت مى كنند ،

اما ايمان آنها از استخوان چنبره ـ يا فرمود : از حنجره هايشان ـ فراتر نمى رود .

آنان همانند فراتر رفتن تير از هدف ، از دين خارج مى شوند .

اين افراد را بكشيد.

( شرح نهج البلاغة: ۲/۲۶۷ )

امام على عليه السلام : 

 إنّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله أمَرَني بقِتالِ

القاسِطينَ  و هُم هؤلاءِ الّذينَ سَيْرُنا إلَيهِم 

و النّاكِثينَ و هُم هؤلاءِ الّذين فَرَغْنا مِنهُم 

و المارِقينَ و لَم نَلْقَهُم بَعدُ ؛

فسِيروا إلى القاسِطينَ  ؛

فهُم أهَمُّ علَينا مِن الخَوارِجِ .

سِيروا إلى قَومٍ يُقاتِلونَكُم ؛ كَيْما يَكونوا جَبّارينَ يَتّخِذُهُمُ النّاسُ أرْبابا 

و يَتّخِذونَ عِبادَ اللّه ِ خَوَلاً و مالَهُم دُوَلاً .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به من دستور داده است كه 

با قاسطين ، همينان كه به سوى آنها در حركتيم

و با ناكثين ، همانانى كه جنگ با آنان را پشت سر گذاشتيم

و با مارقين ، كه هنوز با آنان رو به رو نشده ايم ، بجنگم ؛

پس پيش به سوى قاسطين ؛

كه اهميت آنان براى ما از خوارج بيشتر است .

پيش به سوى قومى كه با شما مى جنگند ؛ تا جبارانى گردند و مردم آنان را به خداوندگارى بگيرند

و آنان بندگان خدا را به بندگى خود گيرند و اموالشان را ميان خود دست به دست كنند .

( نهج السعادة : ۲/۳۶۶ )

امام على عليه السلام :

إنّ نَبيَّ اللّه ِ صلى الله عليه و آله قالَ :

إنّهُ سيَخْرُجُ قَومٌ يَتَكَلّمونَ بالحَقِّ ، لا يُجاوِزُ حُلوقَهُم ،

يَخْرُجونَ مِن الحقِّ ، كما يَخرُجُ السَّهْمِ مِن الرَّمِيَّةِ .

 پيامبر خدا صلى الله عليه و آله [ به من ] فرمود :

به زودى گروهى آشكار خواهند شد كه سخن حقّ مى گويند ، اما از حلقومشان فراتر نمى رود ،

از حقّ بيرون مى روند، همچون بيرون رفتن تير [ از هدف ] .

( السنن الكبرى للنسائي : ۵/۱۶۱/۸۵۶۶ )

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به كسى كه اين آيه را در حضور آن حضرت تلاوت كرد ـ فرمود :

 أهلُ حَرُوراءَ مِنهُم .

( خوارج ) از اين افرادند .

( شرح نهج البلاغة : ۲/۲۷۸ )

كنز العمّال ـ به نقل از ابو بكرة ـ :

 اُتي النَّبيُّ صلى الله عليه و آله بمُوَيلٍ .

فقَعَدَ النَّبيُّ صلى الله عليه و آله يَقْسِمُهُ.

فكانَ يأخُذُ مِنهُ بِيَدِهِ، ثُمّ يَلْتَفِتُ عن يَمينِهِ ، 

كأنَّهُ يُخاطِبُ رَجُلاً ساعةً،،ثُمّ يُعْطيهِ مَن عِندَهُ ،

و كانوا يَرَوْنَ أنَّ الّذي يُخاطِبُهُ جَبْرَئيلُ .

فأتاهُ رجُلٌ و هُو على تلكَ الحالِ أسْوَدُ طويلٌ مُشَمِّرٌ مَحْلوقُ  الرّأسِ بَينَ عَيْنَيْهِ أثَرُ السُّجودِ ،

فقالَ : يا محمّدُ ! و اللّه ِ، ما تَعْدِلُ .

فغَضِبَ النّبيُّ صلى الله عليه و آله ، حتّى احْمَرّتْ وَجْنَتاهُ ،

فقالَ : وَيْحَكَ ! فمَنْ يَعْدِلُ  ، إذا لم أعْدِلْ  ؟! 

فقالَ أصْحابُهُ : أ لاَ نَضْرِبُ عُنُقَهُ  ؟

فقالَ : لا اُريدُ أنْ يَسْمَعَ المُشرِكونَ أنّي أقْتُلُ أصْحابي  ؛

إنّهُ يَخْرُجُ هذا في أمْثالِهِ و في أشْباهِهِ و في ضُرَبائِهِ  ، يَأتيهِمُ الشّيطانُ مِن قِبَلِ دِينِهِم .

يَمْرُقونَ مِن الدِّينِ ، كما يَمْرُقُ السَّهْمُ مِن الرَّمِيَّةِ.

لا يَتَعلّقونَ مِن الإسلامِ بشَيءٍ .

اندكى مال نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آوردند .

آن حضرت به تقسيم كردن آنها پرداخت .

قسمتى از آن را بر مى داشت و لحظاتى به سمت راست خود متوجّه مى شد،

مثل اين كه با كسى حرف مى زند و سپس آن مال را به كسانى كه نزدش بودند مى داد. 

حضّار فكر مى كردند كه ايشان با جبرئيل سخن مى گويد.

در اين حال مردى سياه و بلند قد و آستين بالا زده و سر تراشيده كه در پيشانيش اثر سجده بود از راه آمد

و گفت : اى محمّد ! به خدا قسم عدالت نمى ورزى .

پيامبر صلى الله عليه و آله خشمگين شد، چندان كه گونه هايش سرخ گشت

و فرمود : واى بر تو! اگر من عادل نيستم، پس چه كسى عادل است ؟!

اصحابش عرض كردند : گردنش را بزنيم ؟

فرمود : نمى خواهم مشركان بشنوند كه من اصحاب خود را مى كشم ؛

او با امثال و نظاير و هم مسلكان خود سر به شورش بر مى دارند و شيطان هم در دينشان نفوذ مى كند

و به سان فرا رفتن تير از هدف ، از دين برون مى روند

و به هيچ چيزى از اسلام پايبند نيستند.

 ( كنز العمّال : ۳۱۵۸۷ )

 

 

كنز العمّال ـ به نقل از عبد اللّه بن عمرو ـ :

 إنّ رجُلاً أتى النَّبيَّ صلى الله عليه و آله يَومَ حُنينٍ 

و هُو يَقْسِمُ تِبْرا  ، فقالَ : يا محمّدُ، اعْدِلْ .

فقالَ : وَيْحَكَ ! مَن يَعْدِلُ   ، إذا لَم أعْدِلْ ؟!

ـ أو عِندَ مَن يُلْتَمَسُ العَدلُ  ، بَعدي ؟!

ـ ثُمّ قالَ : يُوشِكُ أنْ يأتيَ قَومٌ مِثلُ هذا  ، يَسألونَ كِتابَ اللّه ِ و هُم أعْداؤهُ .

يَقْرَؤونَ كِتابَ اللّه و لا يَحُلُّ حَناجِرَهُم  .

مُحَلَّقَةً رؤوسُهُم .

فإذا خَرَجوا ، فاضْرِبوا رِقابَهُم .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در روز جنگ حنين شمشهاى طلا را تقسيم مى كرد  .

مردى از راه رسيد و گفت : اى محمّد ! عادل باش .

 پيامبر فرمود : واى بر تو ! اگر من عادل نباشم  ،چه كسى عادل است ؟

يا فرمود : پس از من ، عدالت را نزد چه كسى خواهيد يافت ؟ ـ .

آن گاه فرمود : زودا كه مردمى چون اين بيايند ، كه خواهان كتاب خدا باشند  ، در حالى كه دشمن آنند . 

كتاب خدا را مى خوانند ،  اما از حنجره هاى آنان فراتر نمى رود .

سرهاى تراشيده دارند. .

هر گاه اينان سر بر داشتند  ، گردنشان را بزنيد .

( كنز العمّال : ۳۱۶۱۰ )

كنز العمّال ـ به نقل از ابو ايّوب انصارى ـ :

إنّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله عَهِدَ إلَينا أنْ نُقاتِلَ مَع عليٍّ النّاكِثينَ ، فَقد قاتَلْناهُم

و عَهِدَ إلَينا أنْ نُقاتِلَ مَعهُ القاسِطينَ ، فهذا وَجْهُنا إلَيهِم ـ يَعني مُعاويةَ و أصْحابَهُ ـ-

و عَهِدَ إلَينا أنْ نُقاتِلَ مَع عليٍّا لمارِقينَ، فَلَم أرَهُم بَعدُ .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به ما سفارش فرمود كه همراه على با ناكثين بجنگيم و ما هم با آنان جنگيديم .

سفارش كرد كه در ركاب على با قاسطين بجنگيم و اينك به سوى آنان ـ يعنى معاويه و يارانش ـ مى رويم 

و سفارش كرد كه همراه على با مارقين بجنگيم ، كه من هنوز آنان را نديده ام .

( شرح نهج البلاغة : ۲/ ۲۶۵ - كنز العمّال : ۳۱۷۲۰ )

خبر دادن پيامبر صلى الله عليه و آله از دو حَكَم :

پيامبر خدا صلى الله عليه و سلم :

 إنَّ بَني إسْرائيلَ اخْتَلَفوا ، فلَم يَزَلِ اخْتِلافُهُم بَينَهُم  ؛

حتّى بَعَثوا حَكَمَينِ ، فضَلاّ و أضَلاّ

إنّ هذهِ الاُمّةَ ستَخْتَلِفُ ،  فلا يَزالُ اخْتلافُهُم بَينَهُم  ؛

حتّى يَبْعَثوا حَكَمَينِ ضَلاّ و ضَلَّ مَنِ اتّبَعَهُما .

بنى اسرائيل دچار اختلاف شدند و همچنان با هم در اختلاف به سر مى بردند ؛

تا آن كه [ براى رفع اختلاف خود ] دو حَكَم و داور انتخاب كردند ، اما آن دو، خود گمراه شدند و ديگران را گمراه كردند .

اين امت نيز به زودى دچار اختلاف خواهند شد و همچنان با يكديگر در اختلاف به سر خواهند برد ؛

تا آن كه دو حَكَم برگزينند كه كج راهه روند و پيروانشان را نيز به كج راهه كشانند.

( كنز العمّال : ۱۰۸۸ )

احتجاج امام در موضوع دو حَكَم :5

امام على عليه السلام :

 الإمامُ عليٌّ عليه السلام ـ قد قامَ إليه رجُلٌ مِن أصْحابِهِ  ، فقالَ :

نَهَيْتَنا عَنِ الحُكومَةِ  ، ثُمَّ أمَرْتَنا بِها.. 

فلَم نَدْرِ أيَّ الأمْرَيْنِ أرْشَدَ ؟ 

فصَفَقَ عليه السلام إحْدى يَدَيْهِ على الاُخْرى ،

ثُمَّ قالَ ـ : هذا جَزاءُ مَن تَرَكَ العُقْدَةَ .

أمَا و اللّه ِ  ، لَو أنّي حِينَ أمَرْتُكُم بهِ  ، حَمَلْتُكُم على المَكْروهِ  

- الّذي يَجْعَلُ اللّه ُ فيهِ خَيْرا 

فإنِ اسْتَقَمْتُم ، هَدَيْتُكُم 

و إنِ اعْوَجَجْتُم ، قَوّمْتُكُم 

و إنْ أبَيْتُم  ، تَدارَكْتُكُم -

لَكانَتِ الوُثْقى 

و لكِنْ بِمَنْ ! و إلى مَنْ ؟! .

امام على عليه السلام ـ وقتى كه يكى از اصحابش برخاست و به آن حضرت عرض كرد : 

 ابتدا ما را از پذيرفتن حكميت باز داشتى و سپس دستور دادى آن را بپذيريم .

نمى دانيم كدام يك درست تر است ؟

و حضرت دست بر دست زد ـ فرمود :

اين [ حيرت و سرگشتگى ] سزاى كسى [ چون شما ] است كه رأى درست را [ كه همان رأى من يعنى نهى از پذيرش حكميت بود ] رها كرده است ؛ 

 به خدا سوگند، اگر آنگاه كه به شما فرمان [جنگ با معاويه ] دادم ، شما را به كارى ناخوشايند وا مى داشتم 

-كه خدا خيرى در آن نهاده بود 

و چون پايدار مى مانديد، هدايتتان مى كردم 

و اگر كج مى رفتيد ، راستتان مى كردم

و اگر سر باز مى زديد ، مجبورتان مى كردم ـ

البته آن روش اطمينان بخش تر بود،

اما به كمك چه كسى و يارى خواستن از كه ؟!

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۲۱ )

امام على عليه السلام  - [آن گاه كه] به اردوگاه خوارج، كه بر نپذيرفتن حكميت پافشارى مى كردند ، رفت ـ فرمود : 

أ لَمْ تَقولوا  ،  عِندَ رَفْعِهِمُ المَصاحِفَ حِيلَةً و غِيلَةً و مَكْرا و خَديعَةً :

إخْوانُنا و أهْلُ دَعْوَتِنا . 

اسْتَقالونا و اسْتَراحوا إلى كِتابِ اللّه ِ سُبحانَهُ . 

فالرَّأيُ القَبولُ مِنهُم  و التّنْفيسُ عَنهُم ؟!

فقُلتُ لَكُم : هذا أمْرٌ ظاهِرُهُ إيمانٌ  و باطِنُهُ عُدْوانٌ . أوَّلُهُ رَحمَةٌ  و آخِرُهُ نَدامَةٌ ؟! .

آيا هنگامى كه قرآنها را ، از روى حيله و فريب و مكر و خدعه ، بر سر نيزه ها كردند  ، نگفتيد :

آنها برادران ما و همدينان مايند .

از ما خاتمه جنگ را مى خواهند و به كتاب خداوند سبحان روى آورده اند .

رأى درست آن است كه خواست آنها را بپذيريم و اندوهشان را بر طرف سازيم ؟!

آن زمان من به شما گفتم : اين كار آنها ظاهرش ايمان است و باطنش دشمنى .  آغازش دلسوزى است و فرجامش پشيمانى ؟!

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۲۲ )

امام على عليه السلام ـ زمانى كه حكمين را پذيرفت و خوارج گفتند : دو انسان را حَكَم قرار دادى ؟ ـ  فرمود :

( كنز العمّال : ۳۱۵۷۸ )

امام على عليه السلام :

فأجْمَـعَ رَأيُ مَلَئكُم علـى أنِ اخْتاروا رَجُلَينِ ،

فأخَذْنـا علَيهِما أنْ يُجَعْجِعا عِندَ القُرآن و لا يُجـاوِزاهُ و تَكونَ ألسِنَتُهُما مَعهُ و قُلوبُهُما تَبَعَهُ ؛ 

فَتاها عَنـهُ  و تَرَكـا الحقَّ و هُما يُبْصِرانِهِ .

آن گاه رأى بزرگان شما بر اين شد كه دو مرد را انتخاب كردند

و ما از آنان پيمان گرفتيم كه در محدوده قرآن عمل كنند و از آن فراتر نروند و زبانشان با قرآن باشد و دلهايشان پيرو آن ؛

اما هر دو از قرآن دست كشيدند و حقّ را فرو گذاشتند ، در حالى كه آن را مى ديدند.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۷۷ )

امام على عليه السلام :

أصابَكُم حاصِبٌ  و لا بَقِيَ مِنكُم آثِرٌ (آبِرٌ) !

أ بَعْدَ إيماني باللّه ِ و جِهادي مَعَ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ،  أشْهَدُ على نَفْسي بالكُفْرِ ؟

« لَقد ضَلَلْتُ إذا و مَا أنا مِنَ المُهْتَدِينَ » ؛ ( إشارة إلى الآية ۵۶ من سورة الأنعام )

فاُوبُوا شَرَّ مَآبٍ و ارْجِعوا على أثَرِ الأعْقابِ ! 

أمَا إنّكُم سَتَلْقَوْنَ بَعْدي ذُلاًّ شامِلاً  و سَيْفا قاطِعا  و أَثَرَةً يَتَّخِذُها الظّالِمونَ فِيكُم سُنَّةً .

طوفان شن بر شما بوزد و نسلتان بريده شود!

آيا پس از ايمان به خدا و جهاد در كنار پيامبر خدا صلى الله عليه و آله  ، بر كفر خويش گواهى دهم ؟

« در اين صورت گمراه باشم و از رهيافتگان نباشم » ؛

به بدترين سرنوشت گرفتار آييد و به راه گذشتگان خود رويد !

بدانيد كه پس از من خوارى و ذلّتى تمام شما را فرا خواهد گرفت و به شمشيرى برّان دچار خواهيد شد و ستمگران ستم بر شما را شيوه خود خواهند كرد.

( نهج البلاغة : الخطبة ۵۸ )

امام على عليه السلام :

و قد كُنتُ نَهَيْتُكُم عن هذهِ الحُكومَةِ  ،

فأبَيْتُم عَلَيَّ إباءَ المُنابِذينَ (المُخالِفينَ) ؛

حتّى صَرَفْتُ رَأيي إلى هَواكُم  و أنْتُم مَعاشِرُ أخِفّاءُ الهَامِ ، سُفَهاءُ الأحْلامِ

و لَم آتِ ـ لا أبا لَكُم ـ بُجْرا و لا أرَدْتُ لَكُم ضُرّا .

 من شما را از اين حكميت باز داشتم ،

اما شما همچون دشمن ( مخالف) ، از پذيرش دستور من سر باز زديد ،

تا جايى كه رأى خود را به خواسته شما تغيير دادم كه گروهى سبك سر و نا بخرديد  

من براى شما ـ اى ناكسان ـ شر و بدى نياوردم و زيان و ضررى برايتان نخواستم .

( نهج البلاغة : الخطبة ۳۶ )

شرح نهج البلاغه :

محمّد بن جرير طبرى در « تاريخ » خود مى گويد : 

أنَّ علِيّا عليه السلام   لَمّا دَخَلَ الكوفَةَ  ، دَخَلَها مَعهُ كَثيرٌ مِن الخَوارِجِ و تَخَلّفَ مِنهُم بالنُّخَيْلَةِ و غَيرِها خَلْقٌ كَثيرٌ لَم يَدْخُلوها . 

فدَخَلَ حُرْقوصُ ابنُ زُهَيرٍ السَّعْديُّ و زُرْعَةُ بنُ البُرجِ الطائيُّ ـ و هُما مِن رُؤوسِ الخوارِجِ ـ على عليٍّ عليه السلام . 

فقالَ لَهُ حُرْقوصٌ : تُبْ مِن خَطيئَتِكَ  و اخْرُجْ بِنا إلى مُعاويَةَ نُجَاهِدْهُ . 

فقالَ لَه عليٌّ عليه السلام : إنّي كنتُ نَهَيْتُكُم عَنِ الحُكومَةِ  ، فأبَيْتُم ، ثُمّ الآنَ تَجْعَلونَها ذَنْبا ؟!

أمَا إنّها لَيستْ بمَعْصيَةٍ  و لكنّها عَجْزٌ مِن الرّأيِ و ضَعْفٌ في التَّدْبيرِ  و قد نَهَيْتُكُم عَنهُ .

فقالَ زُرعَةُ : أمَا و اللّه ِ لَئنْ لَمْ تَتُبْ مِن تَحْكيمِكَ الرِّجالَ ،  لأقْتُلَنّكَ  أطلُبُ بذلكَ وَجْهَ اللّه ِ و رِضْوانَهُ . 

فقالَ عليٌّ عليه السلام : بُؤْسا لكَ ، ما أشْقاكَ ! كأنّي بِكَ قَتيلاً تَسْفي علَيكَ الرِّياحُ ! 

قالَ زُرعَةُ : وَدِدْتُ أنَّهُ كانَ ذلكَ ! .

وقتى على عليه السلام وارد كوفه شد ، بسيارى از خوارج با آن حضرت به آن جا آمدند و شمار فراوانى از آنان نيز در نُخَيله و ديگر جاها ماندند و به كوفه نيامدند .

حُرقوص بن زهير سعدى و زُرعة بن برج طائى ـ از سران خوارج ـ نزد على عليه السلام آمدند .

حرقوص گفت : از گناه خودت توبه كن و با ما بيا تا به جهاد با معاويه رويم .

على عليه السلام فرمود : من بودم كه شما را از حكميت باز داشتم ، اما شما نپذيرفتيد و اينك آن را گناه مى شماريد ؟!

بدانيد كه حكميت گناه نبود ، بلكه ناشى از ناتوانى رأى و سستى تدبير بود و من شما را از آن بازداشتم .

زرعه گفت : به خدا قسم اگر از داور قرار دادن اين مردان توبه نكنى ، تو را براى خدا و رضاى الهى مى كشم .

على عليه السلام فرمود : بينواى نگون بخت ! گويا كشته تو را مى بينم كه باد بر آن مى وزد !

زرعه گفت : دوست دارم كه چنين باشد! .

( شرح نهج البلاغة : ۲/۲۶۸ )

خبر دادن امام از سرنوشت خوارج :

امام على عليه السلام ـ در جنگ با خوارج ـ فرمود :

مَصارِعُهُم دُونَ النُّطْفَةِ . 

و اللّه ِ  ، لا يُفْلِتُ مِنهُم عَشَرَةٌ و لا يَهْلِكُ مِنكُم عَشَرَةٌ .

قتلگاه آنان اين سوى نهر است . 

به خدا سوگند ، از آنان ده نفر نخواهند گريخت و از شما ده نفر كشته نخواهند شد .

( نهج البلاغة : الخطبة ۵۹ )

امام على عليه السلام :

 احْمِلوا علَيهِم .

فوَ اللّه ِ لا يُقْتَلُ مِنكُم عَشَرَةٌ  و لا يَسْلَمُ مِنهُم عَشَرَةٌ ؛

فحَمَلَ علَيهِم . فطَحَنَهُم طَحْنا .

قُتِلَ مِن أصْحابِهِ عليه السلام تِسْعَةٌ و أفْلَتَ مِن الخوارِجِ ثَمانِيَةٌ .

بر آنان بتازيد كه به خدا قسم از شما ده تن كشته نشوند و از آنان ده تن جان سالم به در نبرند ؛

پس  بر آنان تاخت و خُردشان كرد .

از ياران امام عليه السلام نُه نفر كشته شدند و از خوارج هشت نفر گريختند .

( شرح نهج البلاغة : ۲/۲۷۳ )

كنز العمّال :

 لَمّا سارَ عليٌّ إلى النَّهْرَوانِ سِرْتُ مَعهُ . 

فقالَ عليٌّ : و الّذي فَلَقَ الحَبَّةَ و بَرأ النَّسَمَةَ ، لا يَقْتُلونَ مِنكُم عَشَرَةً و لا يَبْقى مِنهُم عَشَرَةٌ .

فلَمّا سَمِعَ النّاسَ ذلكَ  ، حَمَلوا علَيهِم ،  فقَتَلوهُم .

 من همراه على عليه السلام به نهروان رفتم .

او فرمود : سوگند به آن كه دانه را شكافت و مردمان را بيافريد ، از شما ده تن كشته نمى شوند و از آنان ده تن بر جاى نمى مانند .

ياران امام با شنيدن اين سخن ، بر نهروانيان حمله كردند و آنها را كشتند .

( كنز العمّال : ۳۱۶۲۵ )

علّت نامگذارى خوارج به حروريّه :

و سَبَبُ تَسْمِيَتِهِم الحَرورِيّةَ  ، أنّ علِيّا عليه السلام لَمّا ناظَرَهُم ـ بَعدَ مُناظَرَةِ ابنِ عبّاسٍ إيّاهُم ـ كانَ فيما قالَ لَهُم :

أ لاَ تَعْلَمونَ أنّ هؤلاءِ القَومَ لَمّا رَفَعوا المَصاحِفَ قلتُ لَكُم :

إنّ هذهِ مَكيدَةٌ و وَهْنٌ و إنَّهُم لو قَصَدوا إلى حُكْمِ المَصاحِفِ لَأتَوْني ···

أ فتَعْلَمون أنَّ أحَدا كانَ أكْرَهَ للتّحْكيمِ مِنّي ؟

قالوا : صَدَقْتَ .

قالَ : فَهَلْ تَعْلَمونَ أنَّكُمُ اسْتَكْرَهْتُموني على ذلكَ ؟! ···

فرَجَعَ مَعَهُ مِنهُم ألْفانِ مِن حَرُوراءَ  و قَد كانوا تَجَمَّعوا بها .

فقالَ لَهُم عليٌّ : ما نُسَمّيكُم ؟

ثُمَّ قالَ : أنْتُمُ الحَرورِيّةُ ؛ لاجْتِماعِكُم بحَرُوراءَ .

علّت نامگذارى خوارج به حروريه اين است كه  ، وقتى على عليه السلام ـ بعد از مناظره ابن عباس با خوارج ـ با ايشان مناظره كرد، از جمله به ايشان فرمود :

مگر نه اين كه وقتى اين جماعت قرآنها را [بر نيزه ] افراشتند ، من به شما گفتم  :

اين يك مكر و نشان ضعف آنهاست . اگر مقصودشان داورى قرآنها باشد، پيش من مى آمدند ···

مگر نه اين كه هيچ كس به اندازه من حكميت را ناخوش نمى داشت ؟

گفتند : درست است .

فرمود : مگر نه اين كه شما مرا ناچار به پذيرفتن حكميت كرديد؟! ···

پس دو هزار نفر از خوارج به همراه امام عليه السلام از محل تجمع خود در حروراء برگشتند .

على به آنان فرمود : چه نامى بر شما گذاريم ؟

آن گاه خودش فرمود: حروريه ؛ چون كه در حروراء گرد آمده بوديد.

( شرح نهج البلاغة : ۲/۲۷۴  )

كشته شدن عبد اللّه بن خَبّاب :

شرح نهج البلاغة ـ به نقل از ابو العبّاس ـ :

و لَقِيَهُم ـ أيِ الخوارجَ ـ عبدُ اللّه ِ بنُ خَبّابٍ ،  في عُنُقِهِ مُصْحَفٌ  على حِمارٍ و مَعهُ امْرَأتُهُ و هِي حامِلٌ . 

فقالوا لَهُ : إنّ هذا الّذي في عُنُقِكَ  ، لَيأمُرُنا بقَتْلِكَ . 

فقالَ لَهُم : ما أحْياهُ القرآنُ  ، فأحْيُوهُ و ما أماتَهُ ، فأمِيتُوهُ .

فوَثَبَ رجُلٌ مِنهُم على رُطَبةٍ سَقَطَتْ مِن نَخْلَةٍ ، فَوضَعَها في فِيهِ .

فصاحُوا بهِ ، فلَفَظَها تَوَرُّعا !

و عَرضَ لرجُلٍ مِنهُم خِنْزيرٌ  ، فضَرَبَهُ  ، فقَتَلَهُ . 

فقالوا : هذا فسادٌ في الأرضِ و أنْكَروا قَتْلَ الخِنْزِيرِ .

ثُمّ قالوا لابنِ خَبّابٍ : حَدِّثْنا عَن أبيكَ.

فقالَ : إنّي سَمِعْتُ أبي يقولُ : سَمِعْتُ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يقولُ :

ستَكونُ بَعدي فِتْنَةٌ يَموتُ فيها قَلبُ الرّجُلِ ، كما يَموتُ بَدَنُهُ .

يُمْسِي مُؤمنا و يُصْبِحُ كافِرا .

فكُنْ عبدَ اللّه ِ المَقْتولَ  و لا تَكُنِ القاتِلَ ···

قالوا: فمَا تَقولُ في عليٍّ بَعدَ التَّحْكيمِ و الحُكومَةِ ؟

قالَ : إنّ عليّا أعْلَمُ باللّه ِ و أشَدُّ تَوَقِّيا على دِينهِ  و أنْفَذُ بَصيرَةً . 

فقالوا : إنَّكَ لَستَ تَتّبِعُ الهُدى ؛ إنّما تَتّبِعُ الرِّجالَ على أسْمائهِم !

ثُمَّ قَرَّبوهُ إلى شاطئِ النَّهْرِ ، فأضْجَعوهُ ، فذَبَحوهُ .

قالَ أبو العبّاسِ : و ساوَموا رجُلاً نَصْرانيّا بنَخْلَةٍ لَهُ .

فقالَ : هِي لَكُم . 

فقالوا : ما كُنّا لِنَأخُذَها إلاّ بثَمَنٍ .

فقالَ : وا عَجَباهْ ! أ تَقْتُلونَ مِثْلَ عبدِ اللّه ِ ابنِ خَبّابٍ و لا تَقْبَلونَ جنى نَخْلَةٍ إلاّ بثَمَنٍ؟! .

عبد اللّه بن خبّاب ، در حالى كه به گردن خود قرآنى آويخته و با همسر آبستنش بر الاغى سوار بود ، به خوارج برخورد .

آنها به او گفتند : همان كه به گردنت آويخته اى ، ما را به كشتن تو فرمان مى دهد .

عبد اللّه به آنان گفت : آنچه را قرآن زنده كرده است ، زنده كنيد و آنچه را ميرانده است  ، بميرانيد .

از ميان خوارج مردى برجست و خرمايى را كه از درخت افتاده بود برداشت و در دهان گذاشت .

هم مسلكانش بر سر او فرياد كشيدند و او از روى مقدس مآبى خرما را از دهانش بيرون انداخت !

نيز به يكى از آنان خوكى حمله كرد و او آن حيوان را زد و از پا در آورد .

يارانش گفتند : اين كار فساد در زمين است و كشتن خوك را ناروا شمردند . 

آن گاه به ابن خبّاب گفتند : از پدرت برايمان حديثى بگو .

عبد اللّه گفت : از پدرم شنيدم كه گفت : شنيدم پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد :

پس از من فتنه اى پديد خواهد آمد كه دل آدمى در آن مى ميرد  ، همچنان كه تن مى ميرد .

[آدمى ] شب هنگام مؤمن است و بامدادان كافر  

و توعبد اللّه ِ مقتول باش نه قاتل ···

خوارج گفتند : نظرت درباره على ، پس از تحكيم و حكميت چيست ؟

عبد اللّه گفت : على خدا شناسترين و دين دارترين و با بصيرت ترين مردمان است .

خوارج گفتند : تو از حقّ و هدايت پيروى نمى كنى ؛ بلكه از نام و شهرت افراد پيروى مى كنى !

سپس او را به ساحلِ رود بردند و به پهلو خواباندند و سرش را بريدند .

ابو العباس مى گويد : خوارج از يك نفر مسيحى خواستند درخت خرمايش را به آنها بفروشد ؛

او گفت : نخل از شما باشد .

خوارج گفتند : ما آن را جز در برابر پول نمى گيريم  .

مسيحى گفت : شگفتا ! شما مردى مثل عبد اللّه بن خبّاب را مى كشيد و حالا مى گوييد ميوه درخت خرمايى را جز در برابر پول قبول نمى كنيد ؟!

( شرح نهج البلاغة : ۲/۲۸۱ )

نظر امام درباره قاتلان ابن خبّاب :

شرح نهج البلاغة ـ پس از كشته شدن ابن خبّاب ـ :

اسْتَنْطَقَهُم عليٌّ عليه السلام بقَتْلِ عبدِ اللّه ِ بنِ خَبّابٍ . فأقَرّوا بهِ .

  انْفَرِدوا كتائبَ لأسْمَعَ قَوْلَكُم كَتيبَةً كَتيبَةً .

فتَكَتَّبوا كتائبَ و أقَرّتْ كُلُّ كَتيبَةٍ بمِثْلِ ما أقَرّتْ بهِ الاُخْرى مِن قَتْلِ ابنِ خَبّابٍ و قالوا : و لَنَقْتُلَنَّكَ كَما قَتَلْناهُ !

فقالَ عليٌّ : و اللّه ِ ، لَو أقَرَّ أهْلُ الدُّنيا كُلُّهُم بقَتْلِهِ هكذا و أنا أقدِرُ على قَتْلِهِم بهِ  ، لَقَتَلْتُهُم .

ثُمَّ الْتَفَتَ إلى أصْحابِهِ ، فقالَ لَهُم : شُدّوا علَيهِم . فأنا أوَّلُ مَن يَشُدُّ علَيهِم

و في روايةٍ عن الإمامِ عليٍّ عليه السلام ـ في ذِكرِ أصْحابِ الجَملِ ـ :

فو اللّه ِ ، لَو لَم يُصيبوا مِن المُسلِمينَ إلاّ رجُـلاً واحِـدا مُعْتَمدينَ (مُتَعمِّـدينَ ) لِقَتْلِهِ بِلا جُـرْمٍ جَـرَّهُ  لَحَـلَّ لي قَتْلُ ذلكَ الجَيشِ كُلِّهِ ؛

إذْ حَضَروهُ  ، فلَم يُنْكِروا و لَم يَدْفَعوا عَنهُ .

على عليه السلام درباره قتل او از خوارج استنطاق كرد . آنان به كشتن او اقرار كردند . 

حضرت فرمود : گروه گروه شويد تا حرفهاى هر يك از گروههاى شما را جداگانه بشنوم .

آنها گروه گروه شدند و هر گروهى مثل گروه ديگر به قتل ابن خبّاب اعتراف كردند و گفتند : تو را هم مثل او مى كشيم .

على عليه السلام فرمود : به خدا قسم ، اگر همه مردم دنيا به اين چنين كشتن او اعتراف كنند و من توانايى كشتن آنها را داشته باشم  ، همه آنها را مى كشم .

آن گاه رو به اصحابش كرد و فرمود : بر اينان سخت گيريد كه من نخستين كسى هستم كه بر آنان سخت مى گيرم .

در روايتى از امام على عليه السلام درباره اصحاب جمل آمده است :

به خدا سوگند ،  اگر حتى يك نفر از مسلمانان را بدون جرم و گناهى ، به عمد مى كشتند  ، كشتن همه آن سپاه بر من روا بود ؛

زيرا آن لشكر حضور داشته اند و اعتراض ننموده و از وى دفاع نكرده اند.

( شرح نهج البلاغة : ۲/۲۸۲ ، و انظر مستدرك الوسائل : ۱۸/۲۱۳/۲۲۵۳۴ - نهج البلاغة : الخطبة ۱۷۲ )

پس از كشته شدن خوارج :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

يَكونُ في اُمَّتي أشباهُ هذا يَقرَأونَ القُرآنَ  ،لا يُجاوِزُ تَراقِيَهُم .

يَمرُقونَ مِنَ الدّين  ، كما يَمرُقُ السَهْمُ مِنَ الرَّمِيَّةِ .

كُلَّما قُطِعَ قَرْنٌ ، نَشَأَ قَرْنٌ ؛

حتّى يَخْرُجَ في بَقِيَّتِهِم الدَّجّالُ .

در بين امّتم افرادى مى باشند كه قرآن مى خوانند ، امّا از استخوان ترقوه شان فراتر نمى رود

[و ] مانند گذر تير از هدف ، از دين خارج مى شوند . 

هر گاه شاخى قطع شود  ، شاخى ديگر برويد  ؛

تا آن كه از ميان باقيمانده آنان ، دجال سر بر آرد.

( كنز العمّال : ۳۱۶۱۱ )

امام على عليه السلام ـ در هنگام عبور از جنازه خوارج ـ فرمود :

 بُؤْسا لَكُم ! لَقد ضَرَّكُم ، مَن غَرَّكُم .

فقيلَ لَهُ : مَن غَرَّهُم يا أميرَ المؤمنينَ ؟

فقالَ : الشَّيطانُ المُضِلُّ  و الأنْفُسُ الأمّارَةُ بالسُّوءِ .

غَرَّتْهُم بالأمانيِّ  و فَسَحَتْ لَهُم  بِالمَعاصي و وَعَدَتْهُم الإظْهارَ  . فاقْتَحَمَتْ بهِم النّارَ.

 بدا به حال شما ! آن كس كه فريبتان داد ،  به شما زيان رساند.

عرض شد: اى امير مؤمنان ! چه كسى فريبشان داد ؟

فرمود : شيطان گمراه كننده و نفس فرمان دهنده به بدى . 

به آرزوهاى خام فريبشان داد و ميدان گناهان را بر آنان فراخ گردانيد و به آنان وعده پيروزى داد و آن گاه آنان را در كام آتش فرو برد .

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۲۳ )

امام على عليه السلام :

أيُّها النّاسُ ! فإنّي فَقَأْتُ عَينَ الفِتنَةِ  و لَم يَكُن لِيَجْتَرِئَ علَيها أحَدٌ غَيري ، 

بَعدَ أنْ ماجَ غَيْهَبُها (ظُلْمَتُها) و اشْتَدَّ كَلَبُها .

اى مردم ! من چشم فتنه را در آوردم ،

در زمانى كه تاريكيش موج مى زد و هارى و سختى آن اوج گرفته بود

و كسى جز من  جرأت دفع آن را نداشت .

( نهج البلاغة : الخطبة ۹۳ )

امام على عليه السلام ـ

آن گاه كه خوارج كشته شدند و به ايشان عرض شد : اى امير مؤمنان! اين جماعت همه نابود شدند . فرمود :

 كَلاّ و اللّه ِ، إنَّهُم نُطَفٌ في أصْلابِ الرِّجالِ و قَراراتِ النّساءِ .

كُلَّما نَجَمَ مِنهُم قَرْنٌ قُطِعَ ؛ 

حتّى يكونَ آخِرُهُم لُصوصا سَلاّبِينَ .

 هرگز  به خدا قسم  ، كه آنها نطفه هايى در پشت مردان و زهدانهاى زنان هستند .

هر گاه شاخى از آنان برويد ، قطع گردد ؛

تا اين كه سرانجام از آنان عده اى راهزن و دزد بر جاى ماند .

( نهج البلاغة : الخطبة ۶۰ )

كنز العمّال ـ بنقل از قتادة ـ :

 لَمّا قَتَلَهُم [ الخوارجَ ] قالَ رجُلٌ :

الحَمدُ للّه ِ الّذي أبادَهُم و أراحَنا مِنهُم .

فقالَ عليٌّ : كَلاّ ،  و الّذي نَفْسي بِيَدِهِ ،

أنَّ مِنهُم لَمَن في أصْلابِ الرِّجال لَم تَحْمِلْهُ النِّساءُ بَعدُ ،

 

و لَيَكونَنَّ آخِرُهُم لُصّاصا جَرّادِينَ .

پس از آن كه امام على عليه السلام خوارج را كشت ، مردى گفت :

سپاس و ستايش خدايى را كه آنان را نابود ساخت و ما را از شرّشان آسوده كرد .

على فرمود : هرگز ، سوگند به آن كه جانم در دست اوست  ،

برخى از آنها هنوز در صلب هاى مردان هستند و زنان هنوز باردارشان نشده اند .

آخرين افراد آنها به جماعتى دزد و چپاولگر تبديل خواهند شد.

( كنز العمّال : ۳۱۵۴۲ )

كنز العمّال ـ بنقل از أبو جعفر فراء ـ :

 سَمِعَ عليٌّ أحَدَ ابْنَيْهِ ـ إمّا الحسنَ أو الحسينَ ـ يقول :

الحَمدُ للّه ِ الّذي أراحَ اُمّةَ محمّدٍ مِن هذهِ العِصابَةِ .

فقالَ عليٌّ : لَو لَم يَبْقَ مِن اُمّةِ محمّدٍ ، إلاّ ثَلاثةٌ لَكانَ أحَدُهُم على رأيِ هؤلاءِ . 

إنَّهُم لَفي أصْلابِ الرِّجالِ و أرْحامِ النِّساءِ .

 على شنيد كه يكى از فرزندانش ، حسن يا حسين ، مى گويد:

خداى را شكر كه امّت محمّد را از شرّ اين جماعت آسوده ساخت .

فرمود : اگر از امّت محمّد تنها سه نفر بر جاى ماند، يكى از آنها بر عقيده اين جماعت خواهد بود . 

آنان [هنوز ] در صلب هاى مردان و زهدانهاى زنان هستند .

( كنز العمّال : ۳۱۵۴۹ )

نهى امام از كشتن خوارج ، بعد از ايشان :

امام على عليه السلام :

لا تُقاتِلوا ( تَقْتُلوا ) الخَوارِجَ بَعدي ؛

فلَيس مَن طَلبَ الحقَّ فأخْطَأهُ ، كَمَن طَلبَ الباطِلَ فأدْرَكَهُ

 بعد از من با خوارج نجنگيد (خوارج را نكشيد) ؛

زيرا كسى كه طالب حقّ باشد و به آن نرسد  ، همچون كسى نيست كه جوياى باطل باشد و به آن دست يابد .

( نهج البلاغة : الخطبة ۶۱ - شرح نهج البلاغة : ۵ / ۷۸ )

نهى از جنگيدن با خوارج  ، در صورتى كه با فرمانرواى ستمگر مخالفت كنند :

امام على عليه السلام ـ وقتى شنيد كه كسى خوارج را دشنام مى دهد  ـ فرمود : 

لا تَسُبُّوا الخوارِجَ ؛

إنْ كانوا خالَفوا إماما عادِلاً أو جَماعَةً  ، فقاتِلوهُم ؛

 فإنَّكُم تُؤْجَرونَ في ذلكَ 

و إنْ خالَفوا إماما جائرا  ، فلا تُقاتِلوهُم ؛

فإنّ لَهُم بذلكَ مَقالاً .

خوارج را دشنام ندهيد ؛

اگر با پيشواى عادل يا جماعت مسلمانان از راه مخالفت در آمدند ، با آنان بجنگيد ؛

كه براى اين كار پاداش مى بريد . 

اما اگر با پيشوايى ستمگر مخالفت كردند [ در كنار ستمگر] با ايشان نجنگيد ؛

زيرا براى كار خود دليلى دارند .

( كنز العمّال : ۳۱۶۲۰ )

امام على عليه السلام ـ [ وقتى ] در جمعى سخن از خوارج به ميان آمد و آنان خوارج را دشنام دادند ـ فرمود :

أمّا إذا خَرَجوا على إمامِ هُدىً فسُبُّوهُم

و أمّا إذا خَرَجوا على إمامِ ضَلالَةٍ  ، فلا تَسُبُّوهُم ؛ 

فإنّ لَهُم بذلكَ مَقالاً .

 اگر در برابر پيشواى هدايتگر قد علم كردند  ، دشنامشان دهيد ،

اما اگر بر ضدّ پيشواى ستمگر شوريدند ، دشنامشان ندهيد ؛

زيرا براى اين كار خود دليلى دارند..

( كنز العمّال : ۳۱۶۲۱ )

میزان الحکمه،جلد سوم.