مراقبت در احادیث

مراقبت خدا :

امام على عليه السلام ـ در دعايى كه به كميل تعليم داد ـ فرمود :

فَأسألُكَ بالقُدرَةِ التي قَدَّرتَها ···

أن تَهَبَ لي في هذهِ اللَّيلةِ و في هذِهِ الساعةِ كُلَّ جُرمٍ أجرَمتُهُ ···

و كُلَّ سَيِّئَةٍ أمَرتَ بإثباتِها الكِرامَ الكاتِبِينَ 

الذين وَكَّلتَهُم بحِفظِ ما يكونُ مِنّي و جَعَلتَهُم شُهُودا عَلَيَّ مَع جَوارِحِي

و كُنتَ أنتَ الرَّقيبَ عَلَيَّ مِن وَرائهِم و الشاهِدَ لِما خَفِيَ عَنهُم .

 به آن قدرتى كه مقدّر كرده اى . . . از تو مسئلت دارم كه

هر جرمى را كه تا اين شب و اين لحظه مرتكب شده ام بر من ببخشايى . . .

و نيز هر گناهى را كه به كرام الكاتبين ( آن نويسندگان بزرگوار ) فرموده اى آن را ثبت كنند

و آنها را به حفظ اعمال من گماشته اى و همراه جوارح من ، شاهد بر من ، قرارشان داده اى

و در وراى همه آنها ، تو خود نيز ناظر بر من و شاهد آنچه از نگاه آنها مخفى مانده ، بوده اى .

( الإقبال : ۳ / ۳۳۶ )

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه « هيچ عملى نمى كنيد  ، جز اين كه وقتى دست به آن مى زنيد ،  ما بر شما گواه و ناظريم . » ـ فرمود:

كانَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله إذا قَرَأ هذهِ الآيةَ ، بَكى بُكاءاً شَديدا .

رسول خدا صلى الله عليه و آله هرگاه اين آيه را مى خواند ،  به شدّت مى گريست .

( مجمع البيان : ۵/۱۸۰ )

مراقبت فرشتگان و اعضاى بدن :

امام على عليه السلام :

اِعلَمُوا عِبادَ اللّه ِ  ! أَنَّ علَيكُم رَصَدا مِن أنفُسِكُم و عُيُونا من جَوارِحِكُم و حُفَّاظَ صِدْقٍ

يَحفَظُونَ أعمالَكُم و عَدَدَ أنفاسِكم

لا تَستُرُكُم مِنهُم ظُلمَةُ لَيلٍ داجٍ

و لا يُكِنُّكُم مِنهُم بابٌ ذو رِتاجٍ .

 بدانيد اى بندگان خدا  ! كه ديده بانانى از وجود شما و جاسوسانى از اعضاى بدن شما و نگهبانان صادقى بر شما گماشته شده اند

كه اعمال شما و شمار نَفَسهايتان را ثبت مى كنند .

نه سياهى شب تار،  [ اعمال ] شما را از ديد آنها پوشيده مى دارد

و نه دروازه محكم و بسته ، شما را از آنان مخفى مى كند .

( نهج البلاغة: الخطبة۱۵۷ )

امام على عليه السلام :

 لا تَقطَعُوا نَهارَكم بكذا و كذا  و فَعَلْنا كذا و كذا ؛

فإنَّ مَعكُم حَفَظَةً يُحصُونَ علَيكُم و علَينا .

روزِ خود را به سخنان و رفتارهاى بيهوده مگذرانيد ؛ 

زيرا شما را نگهبانانى است كه [ رفتار و گفتار ] شما و ما را شماره ( ثبت ) مى كنند .

( بحار الأنوار : ۵/۳۲۹/۲۷ )

تشويق به مراقبت نفْس :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

عَوِّدُوا قُلوبَكُمُ التَّرَقُّبَ  و أكثِرُوا التَّفَكُّرَ و الاعتِبارَ .

 دلهايتان را به مراقبت عادت دهيد و زياد بينديشيد و عبرت بگيريد .

( كنز العمّال : ۵۷۰۹ )

امام على عليه السلام :

اِجعَلْ مِن نفسِكَ على نفسِكَ رَقيبا

و اجعَلْ لاِخِرَتِكَ مِن دُنياك نَصيبا .

از خود مراقبى بر خود بگمار 

و از دنياى خويش براى آخرتت بهره اى برگير .

( غرر الحكم : ۲۴۲۹ )

امام على عليه السلام :

يَنبَغِي أن يكونَ الرجُلُ مُهَيمِنا عَلى نَفسِهِ  مُراقِبا قَلبَهُ حافِظا لِسانَهُ .

 سزاوار است كه آدمى نگهبان نفس خود و مراقب دل و نگه دار زبان خويش باشد .

(غرر الحكم : ۱۰۹۴۷ )

امام صادق عليه السلام :

اِحمِلْ نفسَكَ لنفسِكَ . 

فإن لَم تَفعَلْ ، لَم يَحمِلْكَ غَيرُكَ .

خودت بار خودت را به دوش كش

و اگر چنين نكنى ، كسى ديگر بار تو را به دوش نكشد .

( الكافي : ۲/۴۵۴/۵ )

تشويق به در نظر داشتن خدا :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به ابوذر ـ فرمود :

 

 احْفَظِ اللّه َ ؛ يَحفَظْكَ

احفَظِ اللّه َ ؛  تَجِدْهُ أمامَكَ .

مراعات خدا كن ؛  تا خدا تو را مراعات كند

و خدا را در نظر داشته باش ؛ تا [ همواره ] او را در برابر خود بيابى .

( بحار الأنوار : ۷۷/۸۷/۳ )

امام على عليه السلام :

طُوبى لمَن راقَبَ رَبَّهُ و خافَ ذَنبَهُ .

خوشا كسى كه پروردگارش را در نظر داشته باشد و از گناه خويش بترسد .

(غرر الحكم : ۵۹۳۸ )

امام على عليه السلام : 

 رَحِمَ اللّه ُ امرأً 

راقَبَ رَبَّهُ  و تَنكَّبَ ذَنبَهُ  و كابَرَ هَواهُ

و كَذَّبَ مُناهُ . امرَأً أزَمَّ نفسَهُ مِنَ التَّقوى بزِمامٍ ···

دائمَ الفِكَرِ . طويلَ السَّهَرِ . عَزوفا عنِ الدنيا ···

قد وَقَرَ قَلبَهُ ذِكرُ المَعادِ

و طَوى مِهادَهُ  و هَجَرَ وسادَهُ ، مُنتَصِبا على أطرافِهِ ···

خَشُوعٌ في السِّرِّ لربِّهِ .

  لَدَمعُهُ صَبِيبٌ و لَقَلبُهُ وَجِيبٌ ···

راضيا بالكَفافِ مِن أمرِهِ .

يُظهِرُ دُونَ ما يَكتُمُ  و يَكتَفِي  بأقَلَّ مِمّا يَعلَمُ .

خدا رحمت كند كسى را كه

پروردگار خويش را در نظر آرد و از گناه روى گرداند و با هواىِ نفس خود بستيزد

و آرزوهايش را دروغ شمارد [ و بدانها دل مبندد ] و نفس خود را با مهار تقوا لجام كند . . .

و پيوسته بينديشد . زياد شب زنده دارى كند . از دنيا دل بركَنَد . . .

ياد معاد دل او را آرام و استوار گرداند

و بستر خود را بر چيند و بالينش را رها كند و [ براى عبادت ] برخيزد . . .

در نهان  ، در برابر پروردگارش خاشع باشد .

اشكش  ، ريزان و دلش ، ترسان باشد . . .

به كفاف زندگى اش خرسند باشد .

آنچه آشكار مى كند، كمتر باشد از آنچه در دل دارد

و به كمتر از آنچه مى داند  ، بسنده كند .

( بحار الأنوار : ۷۷/۳۴۹/۳۰ )

امام على عليه السلام :

 رَحِمَ اللّه ُ امرَأً ( عَبدا )

سَمِعَ حُكْما فَوَعى

و دُعِيَ إلى رَشادٍ فَدَنا

و أخَذَ بِحُجْزَةِ هادٍ فَنَجا 

راقَبَ رَبَّهُ  و خافَ ذَنبَهُ

خدا رحمت كند كسى ( بنده اى ) را كه

سخن حكيمانه اى بشنود و پذيرايش شود 

و به راه راست فرا خوانده شود و به آن نزديك گردد

و كمربند راهنمايى را بگيرد و نجات يابد .

پروردگارش را در نظر داشته باشد و از گناه خويش بترسد .

( نهج البلاغة : الخطبة ۷۶ )

امام صادق عليه السلام :

كانَ فيما وَعَظَ اللّه ُ تَبارَكَ و تَعالى بهِ عيسَى بنَ مريمَ عليه السلام أن قالَ له :

··· يا عيسى!  كُنْ حَيثُما  ، كُنتَ مُراقِبا لي .

 از موعظه هاى خداى تبارك و تعالى به عيسى عليه السلام اين بود :

اى عيسى ! هر جا هستى ، مرا در نظر داشته باش .

( بحار الأنوار : ۱۴/۲۸۹ و ۲۹۳/۱۴ )

اهتمام به مواظبت بر اوقات :

امام على عليه السلام :

 ألا إنَّ الأيّامَ ثلاثةٌ :

يَومٌ مَضى ،لا تَرجُوهُ 

و يَومٌ بَقِيَ ، لا بُدَّ مِنهُ 

و يَومٌ يَأتِي ، لا تَأمَنُهُ  .

فالأمسُ ، مَوعِظةٌ  و اليَومُ ،غَنيمَةٌ  و غَدٌ ، لا تَدرِي مَن أهلُهُ .

هان! روزها سه گونه اند :

روزى كه گذشته و اميدى به آن ندارى

و روزى كه مانده ( زمان حال ) و گريزى از آن نيست

و روزى كه مى آيد و به آن اطمينان ندارى .

ديروز، پند و موعظه بود و امروز، غنيمت است و فردا را نمى دانى از آنِ كيست .

( تحف العقول : ۲۲۰ )

امام على عليه السلام :

فازَ مَن أصلَحَ  عَمَلَ يَومِهِ و استَدْرَكَ فَوارِطَ أمسِهِ .

 سعادت ( پيروزى ) يافت كسى كه عمل امروزش را درست كرد و كوتاهى هاى ديروزش را جبران نمود .

( غرر الحكم : ۶۵۴۰ )

امام صادق عليه السلام :

ما مِن يومٍ يَأتِي على ابنِ آدَمَ ، إلاّ قالَ ذلكَ اليومُ :

يا بنَ آدَمَ ! أنا يَومٌ جَديدٌ و أنا علَيكَ شَهيدٌ ؛

فافعَلْ بِي خَيرا و اعمَلْ فِيَّ خَيرا ؛

أشْهَدْ لكَ يَومَ القِيامَةِ ، فإنّكَ لَن تَرانِي بَعدَها أبدا

هيچ روزى بر فرزند آدم نيايد، جز اينكه آن روز بگويد :

اى پسر آدم ! من روز نو هستم و بر تو گواهم ؛

پس به وسيله من كار نيك كن و در من نيكى به جاى آر؛

تا در روز قيامت به سود تو گواهى دهم ؛ چه  ديگر مرا هرگز نخواهى ديد .

( بحار الأنوار : ۷/۳۲۵/۲۰ ، و في نسخة اُخرى : « فقل فيّ خيرا و اعمل فيّ خيرا »  )

امام صادق عليه السلام :

 إنّ النهارَ إذا جاءَ قالَ : يا بنَ آدَمَ ! اعمَلْ فِي يومِكَ هذا خَيرا ؛ 

أشهَدْ لكَ بهِ عِندَ رَبِّكَ يومَ القِيامَةِ ؛

فَإنّي لَم آتِكَ فيما مَضى  و لا آتِيكَ فِيما بَقِيَ

و إذا جاءَ الليلُ ، قالَ مِثلَ ذلكَ .

چون روز از راه رسد گويد : اى آدميزاد ! امروزت را كار نيك انجام ده ؛ 

تا در روز قيامت نزد پروردگارت به سود تو گواهى دهم ؛

زيرا پيش از اين من نزد تو نيامدم و در آينده هم نزدت نخواهم آمد .

شب نيز چون از راه رسد  ، مانند همين سخن را بگويد.

( الكافي : ۲/۴۵۵/۱۲ )

امام صادق عليه السلام :

 اِصْبِرُوا على الدنيا  ؛ فإنّما هِي ساعَةٌ .

فما مَضى مِنهُ  ، فلا تَجِدُ لَهُ ألَما و لا سُرُورا 

و ما لَم يَجِئْ  ، فلا تَدرِي ما هُو ؟

و إنّما هي ساعَتُكَ التي أنتَ فيها ، فاصبِرْ فيها على طاعَةِ اللّه ِ  و اصبِرْ فيها عن مَعصيَةِ اللّه ِ .

 در برابر دنيا شكيبا باشيد ؛  كه آن ساعتى بيش نيست . 

آنچه از دنيا گذشته است، نه دردى از آن مى يابى و نه سُرورى

و آنچه هنوز نيامده است، نمى دانى كه چگونه خواهد بود .

همانا دنيا ساعتى است كه تو در آن به سر مى برى ؛ 

پس در آن ساعت بر طاعت خدا  ،  شكيبا باش و در ترك معصيت خدا ، بردبار .

( الكافي : ۲/۴۵۴/۴ )

 

هركه دو روزش ، يكنواخت باشد :

امام على عليه السلام :

 مَنِ اعتَدَلَ يَوماهُ ، فهُو مَغبونٌ ···

و مَن كانَ غَدُهُ شَرَّ يَومَيْهِ  ، فمَحرومٌ 

           و مَن لَم يُبالِ بما رُزِئَ مِن آخِرَتِهِ ، إذا سَلِمَتْ لَهُ دُنياهُ  ، فهُو هالِكٌ

و مَن لَم يَتَعاهَدِ النَّقصَ مِن نفسِهِ ، غَلَبَ علَيهِ الهَوى 

و مَن كانَ في نَقصٍ فالمَوتُ خَيرٌ لَهُ .

هر كه دو روزش يكسان باشد، مغبون است . . .

و هر كه فردايش بدتر از ديروز او باشد، محروم است

و هر كه چون دنيايش تأمين شود ،  ديگر به خير آخرت خود اهميتى ندهد، هلاك است

و هر كه به كاستى وجود خود رسيدگى نكند، خواهشهاى نفْس بر او چيره شود

و هر كه در كاستى باشد ،  مرگ برايش بهتر است .

( الأمالي للصدوق : ۴۷۷/۶۴۴ )

امام صادق عليه السلام :

مَنِ اعتَدَلَ يَوماهُ  ، فهُو مَغبونٌ

و مَن كانَ في غَدِهِ شَرّا مِن يَومِهِ ،  فهُو مَفتونٌ

و مَن لَم يَتَفَقَّدِ النُقصانَ في نفسِهِ  ، دام نَقصُهُ ، و

مَن دامَ نَقصُهُ ، فالمَوتُ خَيرٌ لَهُ .

هر كه دو روزش يكنواخت باشد ،  مغبون است

و هر كه فردايش بدتر از امروزش باشد ، فريب خورده است

و هر كه كاستيهاى خود را جستجو نكند ،  پيوسته در كاستى ماند

و هر كه كاستى اش بپايد ،  مرگ برايش بهتر است .

( بحار الأنوار : ۷۸/۲۷۷/۱۱۳ )

امام كاظم عليه السلام :

 مَنِ استَوى يَوماهُ  ، فهُو مَغبونٌ 

و مَن كانَ آخِرُ يَومَيهِ شَرَّهُما ،  فهُو مَلعونٌ

و مَن لم يَعرِفِ الزِّيادَةَ في نفسِهِ  ، فهُو في نُقصانٍ

و مَن كانَ إلى النُّقصانِ ، فالمَوتُ خَيرٌ لَهُ مِنَ الحياةِ .

هر كه دو روزش برابر باشد ، مغبون است

و هر كه امروزش بدتر از ديروزش باشد ، ملعون ( از رحمت حق به دور ) است

و هر كه پيشرفتى در وجود خود نبيند ، در كمبود به سر برد

و هر كه در مسير كاستى باشد ، مرگ براى او بهتر از زندگى است .

( بحار الأنوار : ۷۸/۳۲۷/۵ )

آداب مراقبت :

امام على عليه السلام ـ در سفارش به كميل ـ فرمود :

يا كُميلُ ، ما مِن حَرَكةٍ ، إلاّ و أنتَ مُحتاجٌ فيها إلى مَعرِفَةٍ .

اى كميل ! هيچ حركت و رفتارى نيست ، مگر اين كه تو در آن به شناخت نيازمندى .

( بحار الأنوار : ۷۷/۲۶۷/۱ )

امام زين العابدين عليه السلام :

ثلاثٌ مَن كُنَّ فيهِ مِن المؤمنينَ ، كانَ في كَنَفِ اللّه ِ ··· :

مَن أعطى مِن نفسِهِ  ، ما هُو سائلُهُم لنفسِهِ 

و رجُلٌ لَم يُقَدِّمْ يَدا و لا رِجلاً ، حتّى يَعلَمَ أنّهُ في طاعَةِ اللّه ِ قَدَّمَها أو في مَعصِيَتِهِ

و رجُلٌ لَم يَعِبْ أخاهُ بِعَيبٍ ،  حتّى يَترُكَ ذلكَ العَيبَ مِن نفسِهِ .

سه چيز است كه در هر مؤمنى وجود داشته باشد، آن مؤمن در پناه خداست . . . :

[اول ] آن كه از جانب خود به مردم آن دهد ، كه از آنان براى خود مى خواهد ( انتظار دارد )

و [ دوم ] كسى كه دست و گامى پيش ننهد ، مگر آن كه بداند در طاعت خدا پيش نهاده يا در معصيت او

[ سوم ] مردى كه از برادر خود عيبى نگيرد ، مگر آن كه پيشتر آن عيب را از خود دور كند .

( بحار الأنوار : ۷۸/۱۴۰/۳۲ - مسند ابن حنبل : ۱/۴۲۹/۱۷۳۷ . المحجّة البيضاء : ۸/۱۶۲ )

شمارش بديها :

امام على عليه السلام :

 على العاقِلِ أن يُحصِيَ على نفسِهِ مَساوِيَها في الدِّينِ و الرَأيِ و الأخلاقِ و الأدَبِ ،

فَيَجمَعَ ذلكَ في صَدرِهِ أو في كتابٍ و يَعمَلَ في إزالَتِها .

بر خردمند است كه بديهاىِ دينى و فكرى و اخلاقى و تربيتى خود را شماره كند

و آنها را در سينه خويش يا به صورت نوشته گرد آورد و در از بين بردن آنها بكوشد .

( بحار الأنوار : ۷۸/۶/۵۸ )

تقسيم ساعات شبانه روز:

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 كان فيها [ أي صُحُفِ إبراهيم عليه السلام ]··· :

على العاقِلِ ما لَم يَكُن مَغلوبا على عَقلِهِ أن يكونَ لَهُ ساعاتٌ :

ساعَةٌ يُناجِي فيها رَبَّهُ عزّ و جلّ 

و ساعَةٌ يُحاسِبُ نَفسَهُ 

و ساعَةٌ يَتَفَكَّرُ فيما صَنَعَ اللّه ُ عزّ و جلّ إلَيهِ 

و ساعَةٌ يَخلُو فيها بِحَظِّ نفسِهِ مِنَ الحَلالِ؛

فإنّ هذهِ الساعَةَ عَونٌ لِتلكَ الساعاتِ و استِجمامٌ للقُلوبِ و تَوزِيعٌ لها .

 در صحف ابراهيم آمده است كه ... :

خردمند ، مادام كه خِردش از او گرفته نشده ، بايد ساعاتى را براى خود در نظر گيرد : 

زمانى براى مناجات با پروردگارش عزّ و جلّ

و زمانى براى محاسبه نفس

و زمانى براى انديشيدن در آنچه كه خداوند عزّ و جلّ به وى ارزانى داشته است

و زمانى براى كام جويى خود از راه حلال ؛

زيرا اين زمان كمكى است به آن سه زمان ديگر و مايه آسودگى و رفع خستگى دلها .

( الخصال : ۵۲۵/۱۳ ، معاني الأخبار: ۳۳۴/۱ و فيه « و تفريغ لها » بدل « و توزيع لها » . )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ في حِكمَةِ آلِ داوود ، عِبرَةً للعاقِلِ اللَّبِيبِ

أن لا يَشغَلَ نفسَهُ إلاّ في أربَعِ ساعاتٍ :

ساعَةٍ يُناجِي فيها رَبَّهُ 

و ساعَةٍ يُحاسِبُ فيها نفسَهُ 

و ساعَةٍ يَلقَى فيها إخوانَهُ الذين يُناجِي ، الذينَ يَنصَحُونَهُ في نفسِهِ و يُخبِرُونَهُ بِعُيُوبِهِ

و ساعَةٍ يَخلُو بينَ نَفسِهِ و بينَ رَبِّها فيما يَحِلُّ و يَجمُلُ ؛ 

فإنَّ في هذِهِ الساعَةِ عَونا على هذِهِ الساعاتِ

همانا در حكمتِ خاندان داوود، درسى است براى خردمندِ صاحب دل

كه نفْس خود را جز در اوقات چهارگانه مشغول نسازد :

زمانى كه در آن با پروردگار خويش مناجات كند

و وقتى كه در آن به حسابرسى نفْس خود بپردازد

و ساعتى كه در آن به ديدار با برادران و دوستانش  ، كه خيرخواه اويند و عيبها و كاستيهايش را به وى گوشزد مى كنند، بگذراند

و زمانى كه در آن نفْس خود را با پروردگارش در امورى كه حلال و خوشايند است ،  تنها گذارد ؛

زيرا كه اين زمان كمكى است بر پرداختن به آن سه وقت ديگر .

( كنز العمّال : ۵۳۸۱ )

امام على عليه السلام :

 للمؤمنِ ثلاثُ ساعاتٍ :

ساعَةٌ يُناجِي فيها رَبَّهُ 

و ساعَةٌ يُحاسِبُ نفسَهُ 

و ساعَةٌ يُخَلِّي بينَ نفسِهِ و لَذَّتِها فيما يَحِلُّ و يَجمُلُ .

مؤمن را سه وقت است :

وقتى كه در آن با پروردگار خود به راز و نياز مى پردازد

و وقتى كه به حساب نفْس خود مى رسد

و وقتى كه به لذّتهاى حلال و مناسب مى گذراند .

(غرر الحكم : ۷۳۷۰ )

امام على عليه السلام :

للمؤمنِ ثلاثُ ساعاتٍ :

فساعَةٌ يُناجِي فيها رَبَّهُ 

و ساعَةٌ يَرُمُّ مَعاشَهُ 

و ساعَةٌ يُخَلِّي بينَ نفسِهِ و بينَ لَذَّتِها فيما يَحِلُّ و يَجمُلُ .

مؤمن اوقات خود را سه بخش مى كند :

زمانى كه در آن با پروردگار خود به راز و نياز مى پردازد

و زمانى كه به تحصيل معاش دست مى يازد

و زمانى كه به لذّتهاى حلال و نيكو مى گذراند .

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۹۰ )

امام على عليه السلام :

 إنّ ليلَكَ و نَهارَكَ لا يَستَوعِبانِ لِجَميعِ حاجاتِكَ ؛ 

فَاقسِمْها بينَ عَمَلِكَ و راحَتِكَ .

 همانا شب و روز تو فرصت كافى براى رسيدن به همه امور و نيازهايت نيست ؛

پس آنها را ميان كار و استراحت خود تقسيم كن .

(غرر الحكم : ۳۶۴۱ )

امام على عليه السلام ـ در نامه خود به مالك اشتر ـ نوشت :

اِجعَلْ لنفسِكَ فيما بينَكَ و بينَ اللّه ِ أفضَلَ تِلكَ المَواقيتِ و أجزَلَ تِلكَ الأقسامِ ؛

و إن كانَتْ كُلُّها للّه ِِ  ، إذا صَلَحَتْ فيها النِّيَّةُ  و سَلِمَتْ مِنها الرَّعِيَّةُ .

 بهترين اوقات هر روز و بيشترين بخش از آن را  ، براى رابطه ميان خود و خدا قرار ده ؛

هر چند كه اگر در همه اوقات، نيّتْ پاك و درست باشد و مردم از آن نيّت در امنيّت و آسايش باشند ، اوقات ، همه از آنِ خداست .

( نهج البلاغة : الكتاب ۵۳ ، انظر تمام الكلام )

امام حسين عليه السلام :

سألتُ أبي عليه السلام عن مَدخَلِ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله .

فقالَ : كانَ دُخولُهُ لنفسِهِ مَأذونا لَهُ في ذلكَ

فإذا أوى إلى مَنزِلِهِ  ، جَزَّأ دُخولَهُ ثلاثةَ أجزاءٍ :

جُزءاً للّه ِِ  و جُزءاً لأهلِهِ  و جزءاً لنفسِهِ . 

ثُمّ جَزَّأ جُزْءَهُ بينَهُ و بينَ الناسِ  .

فَيَرُدُّ ذلكَ بالخاصَّةِ عَلَى العامَّةِ و لا يَدَّخِرُ عَنهُم مِنهُ شيئا 

و كانَ مِن سِيرَتِهِ في جُزءِ الاُمَّةِ ،

إيثارُ أهلِ الفَضلِ بإذنِهِ و قَسَمَهُ على قَدرِ فَضلِهِم في الدِّينِ .

فمِنهُم ذُو الحاجةِ  و مِنهُم ذُو الحاجَتَينِ و مِنهُم ذو الحَوائجِ .

از پدرم عليه السلام در مورد امور داخلى زندگانى پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيدم . 

فرمود : هرگاه اراده مى كرد  ، به خانه مى رفت

و چون وارد منزل مى شد، اوقات خود را به سه بخش تقسيم مى كرد :

بخشى را به [ عبادت ] خدا اختصاص مى داد و بخشى را به خانواده اش  و بخشى را به خودش .

وقت مخصوص به خودش را نيز ميان خود و مردم تقسيم مى فرمود و خواص را مى پذيرفت

و مسائل و موضوعات را از طريق آنان به عموم مردم ارجاع مى داد و چيزى از ايشان مضايقه نمى كرد

و روش آن بزرگوار، در اين زمانِ اختصاص يافته به امّت ، اين بود كه

در پذيرفتن به حضور و اختصاص دادن مقدار زمان ملاقات به افراد ، اهل فضل را ، به نسبت فضل و مقامى كه در دين داشتند ، بر ديگرى مقدّم مى داشت . 

برخى از آنان يك حاجت داشتند، برخى دو تا و برخى چندين حاجت.

( بحار الأنوار : ۱۶/۱۵۰/۴ )

امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعايش به هنگام صبح و شام ـ گفت :

 اللّهُمّ ! اجعَلْ لَنا في كُلِّ ساعَةٍ مِن ساعاتِهِ حَظّا مِن عِبادِكَ  و نَصيبا مِن شُكرِكَ  و شاهِدَ صِدقٍ مِن مَلائكتِكَ .

بار خدايا ! در هر ساعتى از ساعتهاى اين روز، بهره اى از بندگانت و نصيبى از سپاس گزاريت و گواه راستى از فرشتگانت براى ما قرار ده .

( الصحيفة السجّاديّة : الدعاء ۶ )

امام صادق عليه السلام :

 كانَ فيما وَعَظَ لقمانُ ابنَهُ : ···

يا بُنَيَّ ! اجعَلْ في أيّامِكَ و لَيالِيكَ و ساعاتِكَ  ،  نَصيبا لكَ  ، في طَلَبِ العِلمِ ؛ 

فإنّكَ لَن تَجِدَ لكَ ، تَضيِيعا  ، مِثلَ تَركِهِ .

از اندرزهاى لقمان به فرزندش اين بود كه : . . .

فرزندم ! از روزها و شبها و اوقات خود  ، بخشى را به تحصيل علم  ، اختصاص بده ؛

زيرا تو هرگز براى خود ، خسران و ضايعه اى چون ترك علم ، نخواهى يافت .

( الأمالي للطوسي : ۶۸/۹۹ )

امام كاظم عليه السلام :

اِجتَهِدُوا في أن يكونَ زمانُكُم أربَعَ ساعاتٍ :

ساعَةٌ لِمُناجاةِ اللّه ِ 

و ساعَةٌ لأمرِ المَعاشِ 

و ساعَةٌ لمُعاشَرَةِ الإخوانِ و الثِّقاتِ الذينَ يُعَرِّفُونَكُم عُيُوبَكُم و يَخلُصُونَ لَكُم في الباطِنِ 

و ساعَةٌ تَخْلُونَ فيها لِلَذّاتِكم في غَيرِ مُحَرَّمٍ .

سعى كنيد اوقات خود را چهار قسمت نماييد :

زمانى براى مناجات با خدا

و زمانى براى كسب و كار

و زمانى براى معاشرت با برادران و افراد مورداعتمادى كه عيبهايتان را به شما گوشزد مى كنند و در باطن خير خواه شما هستند

و زمانى براى كام جويى از لذّتهاى غير حرام .

( بحار الأنوار : ۷۸/۳۲۱/۱۸ )

شروع كردن و پايان دادن كارها ، با كارِ خير:

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَنِ استَفتَحَ أوَّلَ نَهارِهِ بخَيرٍ و خَتَمَهُ بِالخَيرِ ،

قالَ اللّه ُ لملائكتِهِ : لا تَكتُبُوا علَيهِ  ، ما بينَ ذلكَ مِنَ الذُّنوبِ .

هر كس آغازِ روز خود را با خير شروع كند و با خير به پايانش برد ،

خداوند به فرشتگان خود فرمايد : گناهانى را كه در اين بين انجام داده است  ، براى او ننويسيد .

( كنز العمّال : ۴۳۰۸۱ )

امام على عليه السلام :

 يا كميلَ بنَ زيادٍ !  سَمِّ كُلَّ يومٍ بِاسمِ اللّه ِ  « و لا حَولَ و لا قُوَّةَ إلاّ باللّه ِ  » و تَوَكَّلْ عَلَى اللّه ِ 

و اذكُرْنا و سَمِّ بِأسمائنا و صَلِّ علَينا و استَعِذْ بِاللّه ِ  ، رَبِّنا ،

و ادرَأْ بذلكَ عن نفسِكَ و ما تَحُوطُهُ عِنايَتُكَ ؛

تُكْفَ شَرَّ ذلكَ اليَومِ ،  إنْ شاءَ اللّه ُ .

اى كميل بن زياد ! هر روز نام خدا را ببر و « لا حول و لا قوّة إلاّ باللّه » بگو و به خدا توكّل نما

و ياد ما كن و نام ما را ببر و بر ما درود فرست و به پروردگار ما  ، اللّه ، پناه بر

و بدين وسيله [ بدى را ] از خودت و آنچه به تو تعلّق دارد ،  دور كن ؛

  تا به خواست خدا ، از شرّ آن روز ايمن باشى .

( بحار الأنوار : ۷۷/۲۶۶/۱ )

امام زين العابدين عليه السلام :

إنَّ المَلَكَ المُوَكَّلَ عَلَى العَبدِ يَكتُبُ في صَحيفَةِ أعمالِهِ ؛

فَأملُوا بأوَّلِها و آخِرِها خَيرا ؛ 

يُغفَرْ لَكُم ما بينَ ذلكَ .

همانا فرشته گماشته بر بنده ، اعمال او را در نامه اى مى نويسد ؛ 

پس در آغاز و پايان آن نامه  خيرى [ بر فرشته ]  املا كنيد ؛ 

تا ما بين آن بر شما بخشيده شود .

( بحار الأنوار : ۵/۳۲۹/۲۵ )

بحار الأنوار ـ به نقل از ابوذر ـ :

 يَومُكَ جَمَلُكَ إذا أخَذتَ بِرَأسِهِ أتاكَ ذَنَبُهُ  ؛

يَعنِي إذا كنتَ مِن أوَّلِ النهارِ في خَيرٍ ،  لَم تَزَل فيهِ إلى آخِرِهِ .

 روز تو  [چون ] شتر توست كه اگر سر او را بگيرى ، بقيّه اش دنبال تو مى آيد ؛

يعنى اگر روزت را با خير آغاز كنى ، تا آخر آن در خير به سر خواهى برد .

( بحار الأنوار : ۷۳/۱۲۴/۱۱۲ )

مراقبه و محاسبه :

المحجّة البيضاء ـ به نقل از طلحه ـ :

 انطَلَقَ رَجُلٌ ذاتَ يَومٍ فَنَزَعَ ثِيابَهُ و تَمَرَّغَ في الرَّمْضاءِ و كانَ يقولُ لنفسِهِ :

ذُوقِي و عَذابُ جَهَنَّمَ أشَدُّ حَرّا . أجِيفَةٌ بالليلِ بَطَّالَةٌ بالنهارِ ؟! 

فبَيْنا هُو كذلكَ إذ أبصَرَ النبيَّ صلى الله عليه و آله في ظِلِّ شَجَرَةٍ  .

فَأتاهُ  فقالَ : غَلَبَتنِي نَفسِي .

فقالَ لَهُ النبيُّ صلى الله عليه و آله : أ لَمْ يَكُنْ لكَ بُدٌّ مِنَ الذي صَنَعتَهُ ؟

أمَا لقد فُتِحَتْ لكَ أبوابُ السماءِ و بَاهَى اللّه ُ عزّ و جلّ بكَ الملائكَةَ .

ثُمّ قالَ لأصحابِهِ : تَزَوَّدُوا  مِن أخِيكُم .

فَجَعَلَ الرجلُ  يقولُ لَهُ : يا فلانُ ! ادْعُ لِي .

يك روز مردى جامه خود را از تن درآورد و در ميان شنهاى داغ شروع به غلتيدن كرد و با خود مى گفت :

بچش ، كه عذاب دوزخ داغتر است .آيا شب [ همچون ] مردارى و روز بيكاره؟!

آن مرد در همين حال ، چشمش به پيامبر افتاد كه در سايه درختى ايستاده بود .

پس خدمت آن حضرت آمد و عرض كرد : نَفْسَم بر من چيره شد .

پيامبر به او فرمود : آيا چاره اى جز اين كار نداشتى ؟

بدان  كه درهاى آسمان براى تو گشوده شد و خداوند عزّ و جلّ به وجود تو بر فرشتگانش افتخار كرد . 

آن گاه به اصحابش فرمود : از برادر خود توشه بستانيد .

 اين شد كه هر كس به او مى گفت : فلانى ! براى من دعا كن .

( المحجّة البيضاء : ۸/۶۸/۱ - ( انظر ) الرياضة : باب ۱۵۷۱ )

امام صادق عليه السلام :

طُوبى لِعَبدٍ جاهَدَ للّه ِِ نَفسَهُ و هَواهُ 

و مَن هَزَمَ جُندَ نَفسِهِ و هَواهُ ،  ظَفِرَ بِرِضا اللّه ِ

و مَن جاوَزَ عَقْلُهُ نفسَهُ الأمَّارَةَ بِالسُّوءِ بِالجَهدِ و الاستِكانَةِ و الخُضُوعِ  ، على بِساطِ خِدمَةِ اللّه ِ تعالى ،  فقد فازَ فَوزا عَظيما 

و لا حِجابَ أظلَمُ و أوحَشُ بَينَ العَبدِ و بينَ اللّه ِ  مِن النَّفسِ و الهَوى 

و لَيسَ لِقَتلِهِما و قَطعِهِما سِلاحٌ و آلَةٌ مِثلَ الافتِقارِ إلى اللّه ِ و الخُشوعِ و الخُضوعِ و الجُوعِ و الظَّمَأِ بالنهارِ و السَّهَرِ بالليلِ ؛

فإن ماتَ صاحِبُهُ ماتَ  ، شَهيدا 

و إن عاشَ و استَقامَ  ، أدّى عاقِبَتُهُ إلى الرِّضوانِ الأكبَرِ . 

قال اللّه ُ تعالى : « و الَّذِينَ جاهَدوا فِينا ، لَنَهْدِيَنَّهُم سُبُلَنا و إنَّ اللّه َ لَمَعَ المُحْسِنِينَ ». 

خوشا به حال بنده اى كه براى خدا با نفْس و هوس خويش جهاد كند 

و هر كه لشكر هوا و هوس خود را شكست دهد، به خشنودى خدا دست يابد

و هركه خِرَدش، با كوشش و شكستگى و فروتنى ، بر بساط خدمت گزارى به خدا ، بر نفْس امّاره اش چيره شود ، به پيروزى بزرگى دست يافته باشد .

ميان بنده و خداوند حجابى ظلمانى تر و وحشتناكتر از نفْس و هواى نفْس نيست

و براى كشتن اين دو ، سلاح و ابزارى چون احساس نياز به خدا و خضوع و خشوع و گرسنگى و تشنگى كشيدن در روز و شب زنده دارى نيست ؛ 

كه اگر چنين كسى بميرد، شهيد است

و اگر زنده بماند و همچنان به اين راه ادامه دهد ، خداوند فرجام او را به آن رضوان بزرگ ختم كند.

خداوند عزّ و جلّ فرمود : « و آنان كه به خاطر ما جهاد كنند ، راههايمان را به آنان نشان مى دهيم و خداوند با نيكوكاران است » . ( العنكبوت : ۶۹ )

( مصباح الشريعة : ۴۴۱ )

امام كاظم عليه السلام :

 لَيسَ مِنّا ، مَن لَم يُحاسِبْ نفسَهُ في كُلِّ يَومٍ . 

فَإن عَمِلَ حَسَنا  ، استَزادَ اللّه َ

 

 و إن عَمِلَ سَيِّئا ، استَغفَرَ اللّه َ مِنهُ و تابَ إلَيهِ .

از ما نيست ، كسى كه هر روز به حساب نفس خود رسيدگى نكند .

اگر كار خوبى كرده باشد  ، از خداوند فزونتر بخواهد

و اگر كار بدى كرده باشد ،  از خداوند آمرزش بخواهد و به درگاه او توبه كند .

( الكافي : ۲/۴۵۳/۲ )
 

میزان الحکمه،جلد چهارم.