شرک در احادیث

برحذر داشتن از شرك

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به عبد اللّه بن مسعود ـ :

يا بنَ مَسعودٍ ، إيّاكَ أن تُشرِكَ بِاللّه ِ طَرفَةَ عَينٍ و إن نُشِرتَ بِالمِنشارِ ، أو قُطِّعتَ ، أو صُلِبتَ ، أو اُحرِقتَ بِالنارِ .
اى پسر مسعود! مبادا آنى به خدا شرك ورزى حتى اگر ارّه شوى يا تكّه تكّه ات كنند يا به دارت آويزند و يا به آتشت سوزانند .

امام على عليه السلام :

أمّا الظُّلمُ الذي لا يُغفَرُ فالشِّركُ بِاللّه ِ ، قالَ اللّه ُ تعالى : «إِنَّ اللّه َ لا يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ» .
آن ستمى كه بخشوده نمى شود، شرك آوردن به خداست . خداوند متعال فرموده است : «خداوند شرك به خود را نمى بخشد» .

آموزش دادن شرك

امام صادق عليه السلام : 

إنَّ بَني اُمَيَّةَ أطلَقُوا لِلنّاسِ تَعليمَ الإيمانِ و لَم يُطلِقُوا تَعليمَ الشِّركِ ؛ لِكَي إذا حَمَلُوهُم علَيهِ لَم يَعرِفُوهُ .
بنى اميّه آموختن ايمان را براى مردم آزاد گذاشتند ، اما شرك شناسى را آزاد نگذاشتند، تا اگر آنان را به شرك بكشانند ، مردم متوجّه نشوند .

كمترين شرك

امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از كمترين شرك ـ فرمود :

مَن قالَ لِلنَّواةِ : إنَّها حَصاةٌ ، و لِلحَصاةِ : إنّها نَواةٌ ، ثُمّ دانَ بهِ .
 [كمترين شرك اين است كه] كسى به هسته ميوه بگويد : اين يك ريگ است ، و به ريگ بگويد : اين يك هسته است، و به اين حرف خود هم معتقد و پايبند باشد .

امام صادق عليه السلام ـ نيز در همين باره ـ فرمود :

 مَنِ ابتَدَعَ رَأيا فَأحَبَّ علَيهِ أو أبغَضَ علَيهِ .
كسى كه عقيده اى را بدعت گذارد و به خاطر آن حبّ و بغض ورزد .

الكافي ـ به نقل از عبد اللّه بن يحيى الكاهلي ـ : امام صادق عليه السلام فرمود :

لَو أنَّ قَوما عَبَدُوا اللّه َ وَحدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ ، و أقامُوا الصلاةَ ، و آتَوا الزَّكاةَ ، و حَجُّوا البيتَ ، و صامُوا شهرَ رَمَضانَ ، ثُمّ قالوا لِشَيءٍ صَنَعَهُ اللّه ُ أو صَنَعَهُ النبيُّ صلى الله عليه و آله : أ لا صَنَعَ خلافَ الذي صَنَعَ ؟ ! أو وَجَدُوا ذلكَ في قُلُوبِهِم ، لَكانُوا بذلكَ مُشرِكِينَ ، ثُمّ تلا هذهِ الآيَةَ «فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُم ثمّ لا يَجِدُوا في أَنْفُسِهِمْ حَرَجا مِمّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيما» (نساء،65). ثُمّ قالَ أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : فَعَلَيكُم بِالتَّسليمِ .
 اگر مردمى خداى يگانه و بى شريك را بپرستند و نماز بخوانند و زكات بپردازند و حج بروند و ماه رمضان را روزه بگيرند، ولى [از روى اعتراض] به عملكرد خداوند يا پيامبر صلى الله عليه و آله بگويند : چرا خلاف آن را عمل نكرد ، يا در دلشان چنين اعتراضى كنند [و به زبان نياورند] ، به سبب آن مشرك شوند . امام آن گاه اين آيه را تلاوت كرد : «نه ، سوگند به پروردگارت كه ايمان نياورده باشند ، مگر آن گاه كه در اختلافات ميان خودشان، تو را داور كنند و از داورى تو احساس دلتنگى نكنند و كاملاً تسليم باشند» . امام صادق عليه السلام سپس فرمود : پس ، تسليم باشيد .

كمك گرفتن از مشركان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إنّا لا نَستَعِينُ بِمُشرِكٍ .
 ما از مشرك كمك نمى گيريم .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّا لا نَستَعِينُ بِالمُشركينَ عَلى المُشركينَ .
 ما در برابر مشركان، از مشركان [ديگر ]يارى نمى جوييم .

المصنّف لابن أبى شيبة ـ به نقل از سعيد بن المنذر ـ :

خَرَجَ رَسولُ اللّه عليه السلام إلى أُحدٍ فَلَمّا خَلَفَ ثَنيةَ الوِداعِ فَنَظَرَ خَلْفَهُ فَإذا كَتيبَةُ خَشناءٍ، فَقالَ مَنْ هؤلاء؟ قالُوا: عَبْد اللّه ِ بنِ أُبَيِّ بْنِ سلول و مَواليهِ مِنَ اليَهُودِ قالَ : أ قَد أَسلموا؟ قالُوا: لا، بَلْ عَلى دينِهِم قالَ : مُرُوهم فَلْيَرجِعُوا ، فإنّا لا نَستَعِينُ بِالمُشركينَ .
 پيامبر صلى الله عليه و آله عازم احد شد و وقتى ثنية الوداع .حديث را پشت سر گذاشت، پشت سرش را نگاه كرد و ناگهان گروهى را ديد كه حامل سلاح زيادى بودند. پرسيد اينان كيانند؟ گفته شد: عبد اللّه بن ابى بن سلول و هم پيمانان يهودى اويند. فرمود: آيا ايمان آورده اند؟ جواب داده شد: خير ؛ بلكه همچنان به دين خودشان هستند. فرمود: فرمان بدهيد برگردند ؛ چون ما از مشركان كمك نمى گيريم.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به مرد مشركى كه همراه وى آمده بود تا او را يارى كند ـ :

اِرجِعْ ، فَلَن أستَعِينَ بمُشرِكٍ .
برگرد ؛ چون من هرگز از مشرك مدد نمى گيرم .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَستَضيئُوا بِنارِ المُشركينَ .
از آتش مشركان روشنايى مخواهيد .

شرح نهج البلاغة :

 كانَ خُبيبُ بنُ يِسافٍ رجُلاً شُجاعا، و كان يَأبَى الإسلامَ ، فلَمّا خَرَجَ النبيُّ صلى الله عليه و آله إ بَدرٍ خَرَجَ هُو و قيسُ بنُ محرّثٍ ـ و يقالُ : ابنُ الحارثِ ـ و هُما عَلى دِينِ قَومِهِما ، فَأدرَكا رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ، و خُبيبُ مُقَنَّعٌ في الحَدِيدِ ، فَعَرَفَهُ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله من تَحتِ المِغفَرِ ، فالتَفَتَ إلى سعدِ بنِ مُعاذٍ و هُو يَسِيرُ إلى جَنبِهِ ، فقالَ : أ ليسَ بِخُبيبِ بنِ يِسافٍ ؟ قالَ : بَلى ، فَأقبَلَ خُبيبُ حتّى أخَذَ بِبِطانِ ناقَةِ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : فقالَ لَهُ و لقيسِ بنِ محرّثٍ: ما أخرَجَكُما ؟ قالَ : كنتَ ابنَ اُختِنا و جارَنا و خَرَجنا مِن قومِنا لِلغَنيمَةِ ، فقال صلى الله عليه و آله : لا يَخرُجَنَّ مَعَنا رَجُلٌ لَيسَ على دِينِنا فقالَ خُبيبٌ : لقد عَلِمَ قَومي أنّي عَظيمُ الغَناءِ في الحَربِ ، شَديدُ النِّكايَةِ ، فَاُقاتِلُ مَعكَ لِلغَنيمَةِ و لا اُسلِمُ ، فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله: لا ، و لكنْ أسلِمْ ثُمّ قاتِلْ ! فَلَمّا كانَ بالرَّوحاءِ جاءَ فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ، أسلَمتُ لِرَبِّ العالَمِينَ و شَهِدتُ أنَّكَ رسولُ اللّه ِ ، فَسُرَّ بذلكَ ، و قالَ : أمضِهِ ، فكانَ عظيمَ الغَناءِ في بَدرٍ و في غيرِ بَدرٍ ، و أمّا قيسُ بنُ الحارِثِ فَأبى أن يُسلِمَ ، فَرَجَعَ إلى المدينَةِ ، فَلَمّا قَدِمَ النبيُّ صلى الله عليه و آله من بَدرٍ أسلَمَ و شَهِدَ اُحُدا فَقُتِلَ .
خُبيب بن يِساف مردى دلير بود و اسلام نمى آورد . هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله به سوى بدر حركت كرد ، او و قيس بن محرّث ـ به قولى ابن حارث ـ كه بر آيين مردم خود بودند ، نيز به راه افتادند و در [وادى ]عقيق به رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيدند . خبيب غرق در آهن بود ، رسول خدا او را از زير كلاهخُود شناخت و به سعد بن معاذ كه در كنارش حركت مى كرد رو كرد و فرمود : او خبيب بن يساف نيست؟ عرض كرد : چرا . پس ، خبيب جلو آمد و تنگِ ناقه رسول خدا را گرفت . پيامبر به او و قيس بن محرث فرمود : شما چرا آمده ايد؟ خبيب گفت : تو خواهر زاده ما و همسايه ما (در پناه ما) هستى و ما براى غنيمت آمده ايم . حضرت فرمود : كسى كه همدين ما نيست، نبايد همراه ما به جنگ بيايدخبيب گفت : قوم من مى دانند كه من مردى بسيار جنگاور و سخت گزند هستم . بنا بر اين براى غنيمت در كنار تو مى جنگم ، اما اسلام نمى آورم . رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : نه ، بلكه مسلمان شو و سپس بجنگ! او در منطقه روحاء نزد پيامبر آمد و عرض كرد : اى رسول خدا! من به پروردگار جهانيان ايمان آوردم و گواهى مى دهم كه تو فرستاده خدايى . پيامبر صلى الله عليه و آله خوشحال شد و فرمود : حالا به راهت ادامه بده . او در بدر و جاهاى ديگر شجاعت زيادى از خود نشان داد . اما قيس بن حارث [در آن زمان ]از مسلمان شدن امتناع كرد و به مدينه برگشت . وقتى پيامبر صلى الله عليه و آله از بدر بازگشت ، او هم مسلمان شد و در جنگ احد شركت كرد و كشته شد .

شرح نهج البلاغة : ـ درباره غزوه احد ـ :

فلَمّا انتَهى إلى رَأسِ الثَّنِيَّةِ ، التَفَتَ فَنَظَرَ إلى كَتِيبَةٍ خَشناءَ لَها زَجَلٌ خَلفَهُ، فقالَ : ما هذهِ ؟ قالَ : هذِهِ حُلَفاءُ ابنِ اُبيٍّ مِن اليَهُودِ ، فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لا نَستَنصِرُ بِأهلِ الشِّركِ على أهلِ الشِّركِ .
 هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله به رأس الثنيّه رسيد ، برگشت پشت سرش را نگاه كرد ، چشمش به يك گردان مسلّح نيزه دار افتاد . پرسيد : اينها كيستند؟ گفتند : يهوديان هم پيمان [ عبد اللّه ]بن ابىّ هستند ، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : ما در برابر مشركان از مشركان يارى نمى گيريم .

اقامت در ديار مشركان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن أقامَ مَع المُشرِكِينَ فقد بَرِئَتْ مِنهُ الذِّمَّةُ .
 هركه با مشركان در يك جا زندگى كند ، ديگر در پناه خدا نخواهد بود .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن جامَعَ المُشرِكَ و سَكَنَ مَعهُ فإنّهُ مِثلُهُ
 هركه با مشرك، اجتماع و سكونت كند، همانند او باشد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

بَرِئَتِ الذِّمَةُ مِمَّن أقامَ مَع المُشركينَ في دِيارِهِم .
هركه در ديار مشركان، با آنان زندگى كند ، ديگر در امان و پناه خدا نخواهد بود .

چه زمانى عبد مشرك مى شود

امام صادق عليه السلام ـ

 لَمّا سُئلَ عن كونِ الشِّركِ أخفى مِن دَبِيبِ النَّملِ في اللَّيلةِ الظَّلماءِ على المِسْحِ الأسوَدِ ؟ ـ : لا يكونُ العَبدُ مُشرِكا حتّى يُصَلِّيَ لِغَيرِ اللّه ِ ، أو يَذبَحَ لِغَيرِ اللّه ِ ، أو يَدعُوَ لِغَيرِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ .
آنگاه كه درباره اين جمله كه شرك نا محسوستر از حركت مورچه در شب تاريك بر روى گليمى سياه است ، سؤال شد ـ فرمود : آدمى مشرك نباشد ، مگر آن گاه كه براى غير از خدا نماز خواند ، يا براى غير خدا ذبح كند و يا براى غير خداوند عزّ و جلّ دعوت كند .

شرك پنهان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إيّاكَ و ما يُعتَذَرُ مِنهُ ، فإنَّ فيهِ الشِّركَ الخَفِيَّ .
 از كارى كه موجب عذر خواهى مى شود بپرهيز ؛ زيرا در آن شرك خفىّ است .

كنز العمّال ـ به نقل از ابو موسى اشعرى ـ :

 خَطَبَنا رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ذاتَ يَومٍ فَقالَ : يا أيُّها الناسُ ! اتَّقُوا الشِّركَ ؛ فإنّهُ أخفى مِن دَبِيبِ النَّملِ ، فقالَ مَن شاءَ أن يقولَ : و كيفَ نَتَّقِيهِ و هُو أخفى مِن دَبِيبِ النَّملِ ، يا رسولَ اللّه ِ؟! قالَ : قُولُوا : اللّهُمّ إنّا نَعُوذُ بكَ أن نُشرِكَ بكَ و نحنُ نَعلَمُهُ ، و نَستَغفِرُكَ لِما لا نَعلَمُهُ .
روزى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به ما فرمود : اى مردم! از شرك دورى كنيد ؛ كه آن نا محسوستر از حركت مورچه است . سپس فرمود : شايد كسى بخواهد بپرسد : اى رسول خدا! از شركى كه نا پيداتر از حركت مورچه است چگونه دورى كنيم؟ بگوييد : بار خدايا! از شرك آگاهانه به تو پناه مى بريم و از شرك ناآگاهانه از تو آمرزش مى طلبيم .

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه: «و بيشتر آنان به خدا ايمان نياورند مگر آن كه مشرك باشند» ـ فرمود :

 مِن ذلكَ قَولُ الرَّجُلِ : لا ، وَ حَياتِكَ .
از جمله شرك اين است كه انسان بگويد : نه ، به جان تو .

تفسير العيّاشى ـ به نقل از مالك بن عطيه ـ : امام صادق عليه السلام درباره همين آيه فرمود :

هُو الرَّجُلُ يقولُ : لَولا فُلانٌ لَهَلَكتُ ، و لَو لا فُلانٌ لَأصَبتُ كذا و كذا ، و لَو لا فُلانٌ لَضاعَ عِيالي ، أ لا تَرى أنّهُ قد جَعَلَ للّه ِِ شَريكا في مُلكِهِ يَرزُقُهُ و يَدفَعُ عَنهُ ؟! قالَ [ الراوي ] : قلتُ : فيقولُ : لَولا أنَّ اللّه َ مَنَّ عَليَّ بِفلانٍ لَهَلَكتُ ؟ قال : نَعَم ، لا بَأسَ بهذا .
 مانند اين كه انسان بگويد : اگر فلانى نبود، من از بين مى رفتم و اگر فلانى نبود، چنين و چنان مى شدم و اگر فلانى نبود، خانواده ام نابود مى شد ؛ مگر نمى بينى كه او با اين حرفها در مُلك خدا ، برايش شريكى قائل شده كه روزيش مى دهد و از او دفاع و دفع گرفتارى مى كند؟ عرض كردم : پس بگويد : اگر خداوند به واسطه فلانى بر من منّت ننهاده بود از بين مى رفتم؟ فرمود : آرى ، اشكالى ندارد .

امام صادق عليه السلام ـ درباره همين آيه ـ : فرمود

يُطِيعُ الشَّيطانَ مِن حيثُ لا يَعلَمُ فَيُشرِكُ .
 ندانسته از شيطان پيروى مى كند و بدين سان مشرك مى شود .

امام صادق عليه السلام ـ درباره همين آيه ـ فرمود :

شِركُ طاعَةٍ و لَيسَ شِركَ عِبادَةٍ .
 منظور شرك در اطاعت است نه شرك در عبادت .

امام صادق عليه السلام :

 إنَّ الشِّركَ أخفى مِن دَبِيبِ النَّملِ . و قالَ : مِنهُ تَحويلُ الخاتَمِ لِيَذكُرَ الحاجَةَ و شِبهُ هذا .
 همانا شرك نا پيداتر از حركت مورچه است . جا به جا كردن انگشتر براى يادآورى كارى و امثال آن از شمار شرك [خفىّ ]است .

امام صادق عليه السلام ـ

 إنَّ الشِّركَ أخفى مِن دَبِيبِ النَّملِ على صَفاةٍ سَوداءَ في لَيلَةٍ ظَلماءَ ـ : كانَ المُؤمنونَ يَسُبُّونَ ما يَعبُدُ المُشركونَ مِن دُونِ اللّه ِ ، فكانَ المُشرِكونَ يَسُبُّونَ ما يَعبُدُ المؤمنونَ . فَنَهَى اللّه ُ المُؤمنينَ عن سَبِّ آلِهَتِهِم لِكَي لا يَسُبَّ الكُفّارُ إلهَ المؤمنينَ ، فَيَكُونَ المؤمنونَ قد أشرَكُوا بِاللّه ِ مِن حيثُ لا يَعلَمُونَ .
درباره اين فرموده پيامبر صلى الله عليه و آله كه همانا شرك نا محسوستر از راه رفتن مورچه در يك شب تاريك بر روى تخته سنگى سياه است ـ فرمود : مؤمنان ، به معبودهاى مشركان ناسزا مى گفتند و مشركان نيز متقابلاً به معبود مسلمانان دشنام مى دادند. از اين رو ، براى آن كه مشركان به خداى مؤمنان ناسزا نگويند ، خداوند ايشان را از ناسزا گفتن به معبودهاى مشركان نهى فرمود . بنا بر اين ، مؤمنان ندانسته به خدا شرك آورده بودند .

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه: «و بيشتر آنان ايمان نمى آورند مگر آن كه مشرك باشند» ـ فرمود :

كانُوا يَقولونَ : نُمطَرُ بِنَوءِ كذا ، و بِنَوءِ كذا ، و مِنها أنّهُم كانوا يَأتُونَ الكُهّانَ فَيُصَدِّقُونَهُم بما يَقولونَ .
آنها مى گفتند : با [غروب ]فلان ستاره و [طلوع] بهمان ستاره باران مى بارد . يا به پيشگوها مراجعه مى كردند و گفته هاى آنان را باور مى داشتند [و همه اينها شرك خفى است] .
 

میزان الحکمه،جلد پنجم.