پزشک و پزشکی از نظر احادیث

پزشك حقيقى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به يك پزشك ـ فرمود :

إنّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ الطَّبيبُ، و لكنَّكَ رجُلٌ رَفيقٌ .
 طبيب، خداوند عزّ و جلّ است ، اما تو يارى مهربان هستى .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ نيز به يك پزشك ـ فرمود :

 اللّه ُ الطَّبيبُ، بل أنتَ رَجُلٌ رَفيقٌ ، طَبِيبُها الذي خَلَقَها .
خدا طبيب است و تو مردى مهربان هستى ، طبيبِ درد، كسى است كه آن را آفريده است .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ نيز به يك پزشك ـ فرمود :

الطَّبيبُ اللّه ُ، و لَعَلَّكَ تَرفُقُ بأشياءَ تَحرُقُ بها غَيرَكَ .
 طبيب، خداست و چه بسا چيزهايى را نيك بياميزى و با آن [به جاى درمان، ريشه ]ديگرى را بسوزانى

امام صادق عليه السلام :

كانَ يُسمَّى الطَّبيبُ المُعالِجَ، فقالَ موسى بنُ عِمرانَ : يا ربِّ، مِمَّنِ الداءُ ؟ قالَ : مِنّي، قالَ : مِمّنِ الدَّواءُ ؟ قالَ : منّي، قالَ : فما يَصنَعُ الناسُ بالمُعالِجِ؟ قالَ : يَطِيبُ بذلكَ أنفسُهُم، فَسُمِّيَ الطَّبيبُ لذلكَ .
پيشترها به طبيب، معالج مى گفتند . پس ، موسى بن عمران عرض كرد : پروردگارا ! درد از كيست؟ فرمود : از من . عرض كرد : درمان از كيست؟ فرمود : از من . عرض كرد : پس مردم با معالج چه مى كنند؟ فرمود : به او دل خوش مى كنند . از آن پس [معالج به نام ]طبيب خوانده شد .

آنچه انسان را از مراجعه به طبيب بى نياز مى كند

الخصال ـ به نقل از اصبغ بن نباته ـ : امام على عليه السلام در سفارشى به فرزند خود حسن عليه السلام فرمود:

 يا بُنَيَّ ، أ لا اُعَلِّمُكَ أربَعَ خِصالٍ تَستَغنِي بها عنِ الطِّبِّ ؟ فقالَ : بلى يا أميرَ المؤمنينَ، قالَ : لا تَجلِسْ على الطَّعامِ إلاّ و أنتَ جائعٌ، و لا تَقُمْ عنِ الطَّعامِ إلاّ و أنتَ تَشتَهِيهِ، و جَوِّدِ المَضغَ، و إذا نُمتَ فَاعرِضْ نَفسَكَ على الخَلاءِ، فإذا استَعمَلتَ هذا استَغنَيتَ عنِ الطِّبِّ .
 فرزندم! آيا چهار نكته به تو نياموزم كه با رعايت آنها از طبيب بى نياز شوى؟ عرض كرد : چرا ، اى امير مؤمنان . حضرت فرمود : تا گرسنه نشده اى بر سر سفره غذا منشين و هنوز اشتها دارى از سر سفره برخيز و غذا را خوب بجو و قبل از خوابيدن، قضاى حاجت كن . اگر اين نكات را رعايت كنى ، از مراجعه به طبيب بى نياز مى شوى .

ضامن بودن پزشك نماىِ نادان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن تَطَبَّبَ و لا يُعلَمُ مِنهُ طِبٌّ قَبلَ ذلكَ فهُو ضامِنٌ .
كسى كه بدون داشتن پيشينه پزشكى طبابت كند ، ضامن است .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن تَطَبَّبَ و لَم يَكن بالطِّبِّ مَعروفا، فإذا أصابَ نَفْسا فما دُونَها فهُو ضامِنٌ .
 هرگاه كسى كه خود را به عنوان پزشك جا زده و به پزشكى شناخته شده نيست كسى را درمان كند و موجب تلف شدن يا صدمه او شود ، ضامن است .

حكيم تر از طبيب

امام على عليه السلام :

 المُجَرِّبُ أحكَمُ مِن الطَّبيبِ .
كار آزموده، حكيم تر از طبيب است .

امام على عليه السلام :

أملَكُ الناسِ لسِدادِ الرَّأيِ كُلُّ مُجَرِّبٍ .
هر كار آزموده اى بيشتر از ديگران از استوارى انديشه، برخوردار است .

پزشك جان

امام على عليه السلام ـ در توصيف پيامبر صلى الله عليه و آله ـ فرمود :

طَبيبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّهِ، قد أحكَمَ مَراهِمَهُ، و أحمى (أمضى) مَواسِمَهُ، يَضَعُ ذلكَ حيثُ الحاجَةُ إلَيهِ، مِن قُلوبٍ عُمْيٍ، و آذانٍ صُمٍّ، و ألسِنَةٍ بُكْمٍ، مُتَتَبِّعٌ بدَوائهِ مَواضِعَ الغَفلَةِ، و مَواطِنَ الحَيرَةِ .
پزشكى است كه با دانش خود ، همواره ميان مردم مى گردد ، مرهمهايش را بخوبى درست كرده و ابزار داغ كردنش را گداخته و آماده است و آنها را هر جا كه لازم باشد ، مى گذارد، از دلهاى كور گرفته تا گوشهاى كر و زبانهاى گنگ . جاهاى غفلت و مواضع حيرت را جستجو و آنها را با داروى خود درمان مى كند .

امام صادق عليه السلام ـ در سفارش به ابن جندب ـ فرمود :

اجعَلْ نفسَكَ عَدُوّا تُجاهِدُهُ، و عارِيَةً تَرُدُّها؛ فإنّكَ قد جُعِلتَ طبيبَ نفسِكَ، و عُرِّفتَ آيَةَ الصِّحَّةِ، و بُيِّنَ لكَ الداءُ، و دُلِلتَ على الدَّواءِ، فانظُرْ قِيامَكَ على نفسِكَ .
نفْس خود را دشمنى دان كه با آن جهاد مى كنى و عاريه اى بشمار كه بايد برگردانى ؛ زيرا كه تو طبيب نفْس خويش قرار داده شده اى و نشانه سلامتى به تو شناسانده شده و درد براى تو روشن شده و به دارو راهنمايى شده اى ؛ پس به درمان خودت بپرداز .

امام صادق عليه السلام ـ خطاب به مردى ـ فرمود :

 إنّك قد جُعِلتَ طبيبَ نفسِكَ، و بُيِّنَ لكَ الداءُ، و عُرِّفتَ آيَةَ الصِّحَّةِ، و دُلِلتَ على الدَّواءِ، فانظُرْ كيفَ قيامُكَ على نفسِكَ .
تو طبيبِ نفْسِ خويش قرار داده شده اى، و درد به تو نشان داده شده و نشانه سلامتى به تو شناسانده شده و به دارو راهنمايى شده اى ؛ پس بنگر كه چگونه به درمان خود مى پردازى .

گوناگون

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

فِرَّ مِن المَجذومِ فِرارَكَ مِن الأسَدُ .
از جذامى بگريز ، چنان كه از شير مى گريزى .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

اِتَّقُوا المَجذومَ كما يُتّقَى الأسَدُ .
 از جذامى بپرهيزيد ، همچنان كه از شير پرهيز مى شود .

امام على عليه السلام :

مَن تَطَبَّبَ فَلْيَتَّقِ اللّه َ و ليَنصَحْ و لْيَجتَهِدْ .
 هركه طبابت مى كند بايد از خدا بترسد و خيرخواه باشد و سعى خود را به كار برد .

امام على عليه السلام : 

تَوَقَّوُا البَردَ في أوَّلِهِ و تَلَقَّوهُ في آخِرِهِ؛ فإنّهُ يَفعَلُ في الأبدانِ كَفِعلِهِ في الأشجارِ ؛ أوَّلُهُ يُحرِقُ و آخِرُهُ يُورِقُ .
در آغاز سردى هوا خود را از سرما حفظ كنيد و در پايان آن از آن استقبال كنيد ؛ زيرا سرما با بدنها همان مى كند كه با درختان مى كند ؛ در آغاز [برگ درختان را ]مى سوزاند و در پايان مى روياند .

میزان الحکمه،جلد ششم.