میهمانی از نظر احادیث

ميهمانى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن كانَ يُؤمِنُ بِاللّه ِ و اليَومِ الآخِرِ فَلْيُكرِمْ ضَيفَهُ .
 هركه به خدا و روز واپسين ايمان دارد ، بايد ميهمانش را گرامى دارد .

 پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الضَّيفُ يَنزِلُ برِزقِهِ، و يَرتَحِلُ بذُنوبِ أهلِ البيتِ
ميهمان ، روزى خود را مى آورد و گناهان اهل خانه را مى برد .

امام على عليه السلام ـ به علاء بن زياد وقتى خانه وسيع او را ديد ـ فرمود :

تَصنَعُ بسَعَةِ هذه الدارِ في الدنيا و أنتَ إلَيها في الآخرةِ كُنتَ أحوَجَ؟! و بلى إن شِئتَ بَلَغتَ بها الآخِرَةَ : تَقرِي فيها الضَّيفَ، و تَصِلُ فيها الرَّحِمَ، و تُطلِعُ مِنها الحُقوقَ مَطالِعَها ، فإذا أنتَ قد بَلَغتَ بِها الآخِرَةَ
اين خانه وسيع در دنيا به چه كار تو مى آيد ، حال آنكه در آخرت به آن محتاج ترى؟ آرى، اگر بخواهى مى توانى به وسيله چنين خانه اى به آخرت دست يابى، به شرط آن كه در اين خانه از ميهمان پذيرايى كنى ، به خويشاوندانت رسيدگى كنى و حقوق آن را بگزارى ؛ در اين صورت است كه به وسيله اين خانه به آخرت دست يافته اى .

بركت خانه اى كه در آن اطعام مى شود

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الرِّزقُ أسرَعُ إلى مَن يُطعِمُ الطَّعامَ مِن السِّكِّينِ في السَّنامِ .
كسى كه اطعام مى كند ، روزى به او سريعتر از سرعت فرورفتن كارد در كوهان شتر ، مى رسد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 البيتُ الذي يُمتارُ مِنهُ ، الخَيرُ و البَرَكةُ أسرَعُ إلَيهِ مِنَ الشَّفرَةِ في سَنامِ البَعيرِ .
خانه اى كه در آن اطعام مى شود ، خير و بركت سريعتر از فرورفتن تيغ در كوهان شتر ، به آن مى رسد .

نكوهش خانه اى كه مهمان وارد آن نمى شود

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 كُلُّ بيتٍ لا يَدخُلُ فيهِ الضَّيفُ لا تَدخُلُهُ المَلائكةُ .
به هر خانه اى كه مهمان به آن وارد نشود، فرشتگان وارد نمى شوند.

امام على عليه السلام ـ آنگاه كه ايشان را غمگين يافتند و علت را جويا شدند ـ فرمود :

لِسَبعٍ أتَتْ لَم يَضِفْ إلَينا ضَيفٌ .
 هفت روز است كه مهمانى بر ما وارد نشده است .

بدترين غذا

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

شَرُّ الطَّعامِ طَعامُ الوَليمَةِ؛ يُدعى إلَيها الشَّبعانُ و يُحبَسُ عنهُ الجِيعانُ .
بدترين غذا ، غذاى وليمه است كه افراد سير به آن دعوت مى شوند و گرسنگان از آن منع مى گردند .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

يُكرَهُ إجابَةُ مَن يَشهَدُ وَلِيمَتَهُ الأغنياءُ دُونَ الفُقَراءِ .
پذيرفتن دعوت كسى كه ثروتمندان در وليمه او هستند و فقيران حضور ندارند كراهت دارد .

امام على عليه السلام ـ در نامه اى به ابن حُنَيف ، كارگزار خود در بصره ـ نوشت : 

يا بنَ حُنَيفٍ ، فقد بَلَغَنِي أنّ رجُلاً مِن فِتيَةِ أهلِ البصرةِ دَعاكَ إلى مَأدُبَةٍ، فَأسرَعتَ إلَيها تُستَطابُ لكَ الألوانُ، و تُنقَلُ إليكَ الجِفانُ، و ما ظَنَنتُ أنّكَ تُجِيبُ إلى طَعامِ قَومٍ عائلُهُم مَجْفُوٌّ و غَنِيُّهُم مَدْعُوٌّ .
اى پسر حنيف! به من خبر رسيده كه مردى از جوانان بصره تو را به ميهمانى دعوت كرده و تو به آن مجلس شتافته اى و خوراكهاى رنگارنگ و كاسه هاى بزرگِ نوشيدنى در برابرت نهاده اند . گمان نمى كردم تو به ميهمانى جماعتى درآيى كه نيازمندانِ آنها رانده شده اند و توانگرانشان فراخوانده .

افراد شايسته پذيرايى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أضِفْ بِطَعامِكَ مَن تُحِبُّ في اللّه ِ .
 كسى را كه به خاطر خدا دوستش دارى ، به غذاى خود ميهمان كن .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در اندرز به ابوذر ـ فرمود :

أطعِمْ طَعامَكَ مَن تُحِبُّهُ في اللّه ِ، و كُلْ طَعامَ مَن يُحِبُّكَ في اللّه ِ عَزَّ و جلَّ .
كسى را كه به خاطر خدا دوستش دارى، از غذاى خود بخوران و از غذاى كسى كه تو را به خاطر خداوند عزّ و جلّ دوست دارد ، بخور .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ نيز به ابوذر ـ فرمود :

لا تُصاحِبْ إلاّ مُؤمنا، و لا يَأكُلْ طَعامَكَ إلاّ تَقِيٌّ .
 با كسى جز مؤمن همنشينى مكن و كسى جز پرهيزگار غذاى تو را نخورد .

تشويق به پذيرفتن دعوت مؤمن

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أُوصِي الشاهِدَ مِن اُمَّتي و الغائبَ أن يُجِيبَ دَعوَةَ المُسلِمِ ـ و لَو على خَمسَةِ أميالٍ ـ ؛ فإنّ ذلكَ مِن الدِّينِ .
 به حاضران و غايبان امّت خود سفارش مى كنم كه دعوت مسلمان را ـ گر چه از فاصله پنج ميل ـ بپذيرند ؛ زيرا اين كار جزو دين است .
 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مِن الجَفاءِ ··· أن يُدعَى الرَّجُلُ إلى طَعامٍ فلا يُجِيبَ أو يُجِيبَ فلا يَأكُلَ .
 از ادب به دور است ··· كه مردى به ميهمانى دعوت شود و نپذيرد يا بپذيرد و از غذاى آن نخورد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لَو أنَّ مُؤمنا دَعانِي إلى طَعامِ ذِراعِ شاةٍ لَأجَبتُهُ، و كانَ ذلكَ مِن الدِّينِ .
 اگر مؤمنى مرا به خوردن پاچه گوسفندى دعوت كند ، مى پذيرم ؛ و اين كار، جزء دين است .

امام صادق عليه السلام :

مِن الحُقوقِ الواجِباتِ لِلمُؤمِنِ على المؤمِنِ أن يُجِيبَ دَعوَتَهُ .
يكى از حقوق واجب مؤمن بر مؤمن اين است كه دعوت او را بپذيرد .

نهى از پذيرفتن دعوت فاسق

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أبَى اللّه ُ لي زادَ المُشركينَ و المُنافِقينَ و طَعامَهُم
خداوند ابا دارد كه من از توشه و غذاى مشركان و منافقان استفاده كنم .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در اندرز به ابوذر ـ فرمود :

لا تَأكُل طَعامَ الفاسِقِينَ .
 از غذاى فاسقان تناول مكن .

نهى از كم شمردن غذايى كه براى ميهمان گذاشته مى شود

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

كَفى بِالمَرءِ إثما أن يَستَقِلَّ ما يُقَرِّبُ إلى إخوانِهِ، و كَفى بِالقَومِ إثما أن يَستَقِلُّوا ما يُقَرِّبُهُ إلَيهِم أخُوهُم .
مرد [ميزبان] را همين گناه بس كه غذايى را كه پيش برادران خود مى گذارد كم شمارد، و ميهمانان را همين گناه بس كه آنچه را برادرشان در برابرشان مى گذارد كم شمارند .

امام صادق عليه السلام :

هُلكٌ لاِمرئٍ احتَقَرَ لأخيهِ ما حَضَرَهُ، هُلكٌ لامرئٍ احتَقَرَ مِن أخِيهِ ما قَدَّمَ إلَيهِ .
هلاك باد كسى كه آنچه را پيش برادرش مى گذارد ، ناچيز شمارد و هلاك باد كسى كه آنچه را برادرش جلو او مى گذارد ، ناچيز شمارد .

به مشقّت انداختن خود براى ميهمان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَكَلَّفُوا لِلضَّيفِ .
براى ميهمان ، خود را به مشقّت نيندازيد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا يَتَكَلَّفَنَّ أحَدٌ لِضَيفِهِ ما لا يَقدِرُ .
هيچ كس نبايد بيش از توانش خود را براى ميهمان به مشقّت اندازد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مِن تَكرِمَةِ الرجُلِ لأخيهِ أن ··· لا يَتَكَلَّفَ شَيئا .
از اكرام مرد به برادرش اين است كه ··· خود را براى او به مشقّت نيندازد .

المحاسن ـ به نقل از حارث اعور ـ :

أتانِي أميرُ المؤمنينَ عليه السلام قلتُ لَهُ : يا أميرَ المؤمنينَ اُدخُلْ مَنزِلي، فقالَ : على شرطِ أن لا تَدَّخِرَ عنّي شيئا مِمّا في بيتِكَ، و لا تَتَكَلَّفَ شيئا ممّا وَراءَ بابِكَ
 امير المؤمنين عليه السلام نزد من آمد . عرض كردم : يا امير المؤمنين به منزل من تشريف بياوريد . فرمود : به اين شرط مى آيم كه هر چه در خانه ات دارى از من دريغ نكنى و براى خريدن چيزى از بيرون، خود را به مشقّت نيندازى .

المحاسن ـ به نقل از مرازم بن حكيم از فرد ديگرى ـ : حارث اعور خدمت امير المؤمنين عليه السلام آمد و عرض كرد : اى امير المؤمنين! خداوند مرا فداى تو كند! دوست دارم به من افتخار دهى و نزد من غذا بخورى . امير المؤمنين على عليه السلام فرمود :

على أن لا تَتَكَلَّفَ شيئا و دَخَلَ، فَأتاهُ الحارثُ بِكِسَرٍ فَجَعَلَ أميرُ المؤمنينَ عليه السلام يَأكُلُ، فقالَ لَهُ الحارثُ : إنّ مَعي دَراهِمَ ـ و أظهَرَها فإذا هي في كُمِّهِ ـ فقالَ : إن أذِنتَ لي اشتَرَيتُ لكَ ! فقال أميرُ المؤمنينَ عليه السلام : هذهِ ممّا في بيتِكَ .
 به شرط اين كه خودت را به مشقّت نيندازى و آن گاه وارد خانه او شد . حارث چند قطعه نان آورد و امير المؤمنين عليه السلام شروع به خوردن كرد . حارث عرض كرد : من چند درهمى دارم و سپس آنها را از لاى آستين خود بيرون آورد و عرض كرد : اگر اجازه دهى غذايى براى شما خريدارى كنم؟ حضرت فرمود : [اشكالى ندارد ]اينها از همان چيزهايى است كه در خانه توست .

امام صادق عليه السلام :

إذا أتاكَ أخُوك فَآتِهِ بما عِندَك، و إذا دَعَوتَهُ فَتَكَلَّفْ لَهُ .
هرگاه برادرت، نا خوانده بر تو وارد شد ، همان غذايى كه در خانه دارى برايش بياور و هرگاه او را دعوت كردى در پذيرايى از او زحمت بكش .

امام رضا عليه السلام :

دَعا رجُلٌ أميرَ المؤمنينَ عليه السلام فقالَ لَهُ : قد أجَبتُكَ على أن تَضمَنَ لي ثلاثَ خِصالٍ . قال : و ما هِيَ يا أميرَ المؤمنينَ ؟ قال : لا تُدخِلْ عَلَيَّ شيئا مِن خارِجٍ ، و لا تَدَّخِرْ عَنّي شيئا في البيتِ، و لا تُجحِفْ بالعِيالِ . قالَ : ذاكَ لكَ يا أميرَ المؤمنينَ ، فأجابَهُ عليُّ بنُ أبي طالبٍ عليه السلام .
مردى امير المؤمنين عليه السلام را به ميهمانى دعوت كرد . حضرت فرمود : مى پذيرم به شرط اين كه سه قول به من بدهى . عرض كرد : چه قولى اى امير المؤمنين؟ فرمود : از بيرون چيزى براى من تهيه نكنى ، آن چه را در خانه دارى از من دريغ نكنى، و در حقّ زن و بچّه ات اجحاف ننمايى . عرض كرد : قبول مى كنم اى امير المؤمنين . پس على بن ابى طالب عليه السلام دعوت او را پذيرفت .

بحار الأنوار ـ به نقل از ابو وائل ـ :

ذَهَبتُ أنا و صاحِبٌ لي إلى سلمانَ الفارسيِّ فجَلَسنا عندَهُ، فقالَ : لَولا أنَّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله نَهى عنِ التَّكَلُّفِ لَتَكَلَّفتُ لَكُم، ثُمّ جاءَ بخُبزٍ و مِلحٍ ساذَجٍ لا أبزارَ علَيهِ، فقالَ صاحِبي: لَو كانَ لنا في مِلحِنا هذا سَعتَرٌ ! فَبَعَثَ سلمانُ بمِطهَرَتِهِ فَرَهَنَها على سَعترٍ، فلمّا أكَلْنا قالَ صاحِبي : الحَمدُ للّه ِِ الذي قَنَّعَنا بما رَزَقَنا، فقالَ سلمانُ : لَو قَنِعتَ بما رَزَقَكَ لَم تَكُن مِطهَرَتي مَرهونَةً ! .
 من و يكى از دوستانم به خانه سلمان فارسى رفتيم و نزد او نشستيم . سلمان گفت : اگر رسول خدا صلى الله عليه و آله از تكلّف نهى نكرده بود خود را براى شما به مشقّت مى انداختم . سپس مقدارى نان با نمكِ ساده بى آن كه ادويه اى در آن ريخته شده باشد، نزد ما آورد . دوستم گفت : كاش در كنار اين نمك مقدارى هم آويشن (مرزه) بود . سلمان آبدستان خود را برد و آن را گرو گذاشت و مقدارى آويشن گرفت . وقتى غذا را خورديم دوستم گفت : خدا را شكر كه به آنچه روزيمان كرد قناعت كرديم . سلمان گفت : اگر به آنچه خداوند روزيت فرمود ، قناعت مى كردى ، هم اكنون آبدستان من گرو نرفته بود!

آداب ميهمان نوازى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

من أحَبَّ أن يُحِبَّهُ اللّه ُ و رسولُهُ فَليَأكُلْ مَعَ ضَيفِهِ .
هر كس دوست دارد كه خدا و رسولش او را دوست داشته باشند ، با ميهمانان خود غذا بخورد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن أكَلَ طَعامَهُ مَع ضَيفِهِ فليسَ لَهُ حِجابٌ دُونَ الرَّبِّ .
 هر كس غذاى خود را با ميهمانش بخورد ، ميان او و پروردگار هيچ پرده (حجابى) نباشد .

امام صادق عليه السلام :

إذا دَخَلَ علَيكَ أخُوكَ فَاعرِضْ علَيهِ الطَّعامَ، فإن لَم يَأكُلْ فَاعرِضْ علَيهِ الماءَ، فإن لَم يَشرَبْ فاعرِضْ علَيهِ الوَضوءَ
 هرگاه برادرت به خانه تو وارد شد، به او غذا تعارف كن ، اگر نخورد به او آب تعارف كن ، اگر آب ننوشيد وسايل دست شستن را برايش ببر .

الكافى ـ به نقل از ابن ابى يعفور ـ :

رأيتُ عِند أبي عبدِ اللّه ِ عليه السلام ضَيفا، فقامَ يَوما في بعضِ الحَوائج، فنَهاهُ عن ذلكَ ، و قامَ بنفسِهِ إلى تلك الحاجَةِ، و قالَ عليه السلام : نَهى رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله عَن أن يُستَخدَمَ الضَّيفُ
در خانه امام صادق عليه السلام ميهمانى ديدم . روزى او براى انجام كارى برخاست . حضرت به او اجازه نداد و شخصاً آن كار را انجام داد و فرمود : رسول خدا صلى الله عليه و آله از به كار گرفتن ميهمان ، نهى فرموده است .

آداب ميهمان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إذا دُعِيَ أحَدُكُم إلى طَعامٍ فلا يَستَتبِعَنَّ وَلَدَهُ؛ فإنّهُ إن فَعَلَ ذلكَ كانَ حَراما و دَخَلَ عاصيا .
هرگاه يكى از شما به ميهمانى دعوت شد ، فرزندش را هم به دنبال خود نبرد كه اگر چنين كند ، كار حرامى كرده و با نافرمانى [خدا ]وارد خانه ميزبان شده است .

امام باقر عليه السلام :

إذا دَخَلَ أحَدُكُم على أخيهِ في رَحلِهِ فَلْيَقعُدْ حيثُ يَأمُرُ صاحِبُ الرَّحلِ؛ فإنّ صاحِبَ الرَّحلِ أعرَفُ بِعَورَةِ بَيتِهِ مِن الداخِلِ علَيهِ .
هرگاه يكى از شما به خانه برادرش وارد شد ، هر جا صاحب خانه گفت همان جا بنشيند ؛ زيرا صاحب خانه به وضع اتاق خود آشناتر از ميهمان است .

حدّ ميهمانى و وليمه

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الضَّيفُ يُلطَفُ لَيلَتَينِ، فإذا كانتِ اللَّيلةُ الثالثةُ فهُو مِن أهلِ البيتِ يَأكُلُ ما أدرَكَ .
ميهمان تا دو شب پذيرايى مى شود ؛ از شب سوم جزو اهل خانه به شمار مى آيد و هر چه رسيد مى خورد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الضِّيافَةُ أوَّلُ يَومٍ و الثاني و الثالثُ، و ما بعدَ ذلكَ فإنّها صَدَقةٌ تَصَدّق بها علَيهِ .
ميهمانى، يك روز و دو روز و سه روز است . بعد از آن هر چه به او دهى صدقه محسوب مى شود .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

الوَليمَةُ أوَّلُ يومٍ حَقٌّ، و الثاني مَعروفٌ، و ما زادَ رياءٌ و سُمعَةٌ .
وليمه دادن روز اوّل، حق است و روز دوم، احسان ؛ از دو روز كه گذشت خودنمايى و شهرت طلبى است .

امام باقر عليه السلام :

الوَليمَةُ يَومٌ و يَومانِ مَكرُمَةٌ، و ثلاثةُ أيّامٍ رياءٌ و سُمعَةٌ .
وليمه دادنِ يك روز و دو روز، اكرام است و سه روز وليمه دادن، خودنمايى و شهرت طلبى است .

مواردى كه شايسته وليمه دادن است

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در سفارش به على عليه السلام ـ فرمود :

 يا عليُّ ، لا وَليمَةَ إلاّ في خَمسٍ : في عُرسٍ، أو خُرسٍ، أو عِذارٍ، أو وِكارٍ، أو رِكازٍ : فالعُرسُ التَّزويجُ، و الخُرسُ النِّفاسُ بالوَلَدِ ، و العِذارُ الخِتانُ ، و الوِكارُ في بِناءِ الدارِ و شِرائها، و الرِّكازُ الرجُلُ يَقدُمُ مِن مَـكَّةَ .
اى على! وليمه جز در پنج مورد نباشد : براى عُرْس ، براى خُرْس ، براى عِذار ، براى وِكار و يا براى رِكاز . عُرس، ازدواج است و خُرْس، زايمان است، عِذار، خَتْنه كردن است و وِكار، ساخت و يا خريد خانه است و رِكاز، بازگشت از مكّه (حج) است .

خوراك جانها

امام على عليه السلام :

قوتُ الأجسادِ الطَّعامُ، و قوتُ الأرواحِ الإطعامُ .
خوراك بدنها ، خوردن است و خوراك جانها ، خوراندن .

امام على عليه السلام :

 لَذَّةُ الكِرامِ في الإطعامِ، و لَذَّةُ اللِّئامِ في الطَّعامِ
 لذّت كريمان ، در خوراندن است و لذّت لئيمان ، در خوردن .

میزان الحکمه،جلد ششم.