عمل در احادیث
۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۴ 0عناوین
تشويق به عمل
امام على عليه السلام :
العَمَلَ العَمَلَ ، ثُمَّ النِّهايَةَ النِّهايَةَ ، و الاستِقامَةَ الاستِقامَةَ ، ثُمَّ الصَّبرَ الصَّبرَ ، و الوَرَعَ الوَرَعَ ، إنَّ لَكُم نِهايَةً فَانتَهوا إلى نِهايَتِكُم .
به جِد، عمل كنيد و حتما آن را به پايانش رسانيد و در آن پايدارى كنيد، آن گاه سختْ شكيبايى ورزيد و به راستى پارسا باشيد. همانا شما را پايانى است؛ پس، خود را به آن پايان (بهشت) رسانيد.
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۷۶ )
امام على عليه السلام :
إنَّكُم إلى إعرابِ الأعمالِ أحوَجُ مِنكُم إلى إعرابِ الأقوالِ .
شما به انجامِ درست و صحيح كارها نيازمندتريد تا درست و فصيح ادا كردن سخنان.
( غرر الحكم : ۳۸۲۸ )
امام على عليه السلام :
مَن يَعمَلْ يَزدَدْ قُوَّةً ، مَن يُقَصِّرْ في العَمَلِ يَزدَدْ فَترَةً .
هر كه كار كند نيرومندتر شود و هر كه در كار كوتاهى ورزد، سستى او [در كارها ]افزوده شود.
( غرر الحكم : (۷۹۹۰ ـ ۷۹۹۱) )
امام على عليه السلام :
الشَّرَفُ عِندَ اللّه ِ سُبحانَهُ بِحُسنِ الأعمال ، لا بحُسنِ الأقوالِ .
شرافت و بزرگى نزد خداوند سبحان به نيكويى كردارهاست، نه به نيكويى گفتارها.
( غرر الحكم : ۱۹۲۴)
امام على عليه السلام :
العِلـمُ يُرشِدُكَ ، و العَمَـلُ يَبلُـغُ بِكَ الغايَةَ .
علم، راهنماييت مى كند و عمل تو را به هدف مى رساند.
( غرر الحكم : ۲۰۶۰ )
امام على عليه السلام :
بِـالـعَـمَـلِ يَحـصُـلُ الـثَّـوابُ لا بِالكَسَلِ .
با كار است كه پاداش به دست مى آيد،نه با تنبلى.
( غرر الحكم : ۴۲۹۵ )
امام على عليه السلام :
مَن أبطَأ بِهِ عَمَلُهُ ، لَم يُسرِعْ بِه نَسَبُهُ (حَسَبُه) .
هر كس عملش او را عقب بيندازد، نسبش [حَسَبَش] او را شتابان نَبَرد.
( نهج البلاغة : الحكمة ۲۳ ، ۳۸۹ )
امام على عليه السلام :
العَمَلُ شِعارُ المُؤمِنِ .
عمل، شعار مؤمن است.
( غرر الحكم : ۴۰۸ )
امام على عليه السلام :
العَمَلُ رَفيقُ المُوقِنِ .
عمل، همسفرِ شخصِ برخوردار از يقين است.
( غرر الحكم : ۹۷۵ )
امام على عليه السلام :
العَمَلُ أكمَلُ خَلَفٍ .
عمل، كاملترين خَلَف [انسان ]است.
( غرر الحكم : ۴۸۲ )
امام على عليه السلام :
الدِّينُ ذُخرٌ ، و العِلمُ دَليلٌ .
دين اندوخته است و دانش راهنما.
( غرر الحكم : ۱۲۲۴ )
امام على عليه السلام :
بِحُسنِ العَمَلِ تُجنى ثَمَرَةُ العِلمِ لا بِحُسنِ القَولِ .
با نيكويى كردار است كه ميوه دانش چيده مى شود نه با زيبايى گفتار.
( غرر الحكم : ۴۲۹۶ )
امام على عليه السلام :
جاءَ رَجُلٌ إلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله قالَ : ما يَنفي عَنّي حُجَّةَ الجَهلِ ؟ قالَ : العِلمُ ، قالَ : فَما يَنفي عَنّي حُجَّةَ العِلمِ ؟ قالَ : العَمَلُ .
مردى خدمت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد : چه چيز حجّت نادانى را از من دور مى كند؟ فرمود : دانش. عرض كرد : چه چيز حجت دانش را از من دور مى سازد؟ فرمود : عمل.
( تنبيه الخواطر : ۱/۶۴ )
امام على عليه السلام :
لا تَكُن مِمَّن يَرجو الآخِرَةَ بِغَيرِ العَمَلِ ··· يُحِبُّ الصّالِحينَ و لا يَعمَلُ عَمَلَهُم ، و يُبغِضُ المُذنِبينَ و هُوَ أحَدُهُم ··· يَخافُ عَلى غَيرِهِ بِأدنى مِن ذَنبِهِ ، و يَرجو لِنَفسِهِ بِأكثَرَ مِن عَمَلِهِ ··· يُقَصِّرُ إذا عَمِلَ ، و يُبالِغُ إذا سَألَ ··· فهُوَ بِالقَولِ مُدِلٌّ ، و مِنَ العَمَلِ مُقِلٌّ ! .
چونان كسى مباش كه بدون عمل به آخرت اميد مى بندد··· مردمان نيك كردار را دوست مى دارد، اما اعمال آنها را انجام نمى دهد، گنهكاران را دشمن دارد اما خود در جرگه آنهاست··· براى ديگرى به گناهى كمتر از گناه خود ترسان مى شود و براى خود بيش از كردارش اميد پاداش دارد··· در كار [نيك] كوتاهى مى ورزد و در درخواست پاداش اصرار مى كند··· حرف زياد مى زند و عمل كم مى كند!
( نهج البلاغة : الحكمة ۱۵۰ )
امام على عليه السلام : ـ در وصف پارسايان ـ فرمود :
كانوا قَوما مِن أهلِ الدّنيا و لَيسوا مِن أهلِها ، فَكانوا فيها كمَن لَيسَ مِنها ، عَمِلوا فيها بِما يُبصِرونَ ، و بادَروا فيها ما يَحذَرونَ .
آنان گروهى از مردم دنيا بودند، اما دنيايى نبودند. در دنيا چونان كسانى زيستند كه اهل دنيا نيستند. در دنيا بر اساس بينش عمل كردند و از آنچه مى ترسيدند پيشى گرفتند و پيش از آن كه مرگ به سراغشان آيد به عمل پرداختند.
( نهج البلاغة : الخطبة ۲۳۰ )
امام على عليه السلام :
فَاعمَلوا و أنتُم في نَفَسِ البَقاءِ ، و الصُّحُفُ مَنشورَةٌ ، و التَّوبَةُ مَبسوطَةٌ ، وَ المُدبِرُ يُدعى ، و المُسيءُ يُرجى ، قَبلَ أن يَخمِدَ العَمَلُ ، و يَنقَطِعَ المَهَلُ .
اكنون كه در فراخناى زندگى هستيد و نامه هاى عملتان گشوده و بساط توبه گسترده است و فرارىِ از طاعت خدا به سوى خدا فرا خوانده مى شود و بدكار جاى اميدوارى دارد، عمل كنيد پيش از آن كه چراغ عمل خاموش شود و فرصت از كف برود.
( نهج البلاغة : الخطبة ۲۳۷ )
امام على عليه السلام :
إنَّما يُستَدَلُّ عَلَى الصّالِحينَ بِما يُجري اللّه ُ لَهُم عَلى ألسُنِ عِبادِهِ ، فَلْيَكُنْ أحَبَّ الذَّخائرِ إلَيكَ ذَخيرَةُ العَمَلِ الصّالِحِ .
نيكوكاران از سخنانى شناخته شوند كه خداوند درباره آنان بر زبان بندگان خويش جارى مى سازد؛ پس بايد كه دوست داشتنى ترين اندوخته در نظر تو اندوختن كار نيك باشد.
( نهج البلاغة: الكتاب۵۳ )
امام على عليه السلام :
فَاعمَلوا وَ العَمَلُ يُرفَعُ ، و التَّوبَةُ تَنفَعُ ، و الدُّعاءُ يُسمَعُ ، و الحالُ هادِئَةٌ ، و الأقلامُ جارِيَةٌ ···
عمل كنيد هنوز كه كار [به درگاه خدا] بالا برده مى شود و توبه سود مى بخشد و دعا شنيده مى شود و اوضاع آرام است و قلمها[ى فرشتگان مأمور ثبت اعمال ]در كار ···
( نهج البلاغة : الخطبة ۲۳۰ )
امام على عليه السلام :
اِعمَلوا رَحِمَكُمُ اللّه ُ عَلى أعلامٍ بَيِّنَةٍ ، فَالطَّريقُ نَهجٌ يَدعو إلى دارِ السَّلامِ ، و أنتُم في دارِ مُستَعتَبٍ عَلى مَهَلٍ و فَراغٍ ، و الصُّحُفُ مَنشورَةٌ ، و الأقلامُ جارِيَةٌ ، و الأبدانُ صَحيحَةٌ ، و الألسُنُ مُطلَقَةٌ ، و التَّوبَةُ مَسموعَةٌ ، و الأعمالُ مَقبولَةٌ .
رحمت خدا بر شما باد، با توجه به نشانه هاى آشكار حق عمل كنيد؛ زيرا كه اين راهِ روشن، شما را به سراى آرامش (بهشت) مى كشاند و شما در سرايى هستيد كه از روى فرصت و فراغت مى توانيد خشنودى پروردگار را به دست آوريد، در جايى هستيد كه نامه هاى اعمال باز است و قلمها در كار و بدنها سالم و زبانها رها و توبه شنيده مى شود و اعمال پذيرفته مى گردد.
( نهج البلاغة: الخطبة ۹۴ )
امام زين العابدين عليه السلام :
إنَّ أحَبَّكُم إلَى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ أحسَنُكُم عَمَلاً ، و إنَّ أعظَمَكُم عِندَ اللّه ِ عَمَلاً أعظَمُكُم فيما عِندَ اللّه ِ رَغبَةً .
محبوبترين شما نزد خداوند عزّ و جلّ نكو كارترين شماست. و كارِ آن كس نزد خداوند پر ارجتر و زيادتر است كه رغبتش به آنچه نزد اوست زيادتر باشد.
( الكافي : ۸/۶۸/۲۴ )
امام صادق عليه السلام :
دَعا اللّه ُ النّاسَ فِي الدّنيا بِآبائهِم لِيَتَعارَفوا ، و في الآخِرَةِ بأعمالِهِم لِيُجازَوا ، فقالَ : «يا أيُّها الّذينَ آمَنوا» ، «يا أيُّها الّذينَ كَفَروا» .
خداوند در دنيا مردم را به نام پدرانشان خواند تا يكديگر را بشناسند و در آخرت به كردارهايشان، تا سزا داده شوند. پس فرمود : «اى كسانى كه ايمان آورده ايد» «اى كسانى كه كافر شده ايد».
( بحار الأنوار : ۷۸/۲۰۸/۷۲ )
امام صادق عليه السلام :
اِعمَلوا قَليلاً تَنَعَّموا كَثيرا .
اندكى عمل كنيد و بسيار متنعم شويد.
( تنبيه الخواطر : ۲/۱۸۳ )
امام هادى عليه السلام :
النّاسُ فِي الدّنيا بِالأموالِ ، و في الآخِرَةِ بِالأعمالِ .
مردم در دنيا با اموال سر و كار دارند و در آخرت با اعمال.
( الدرّة الباهرة : ۴۱ )
عمل و سزا
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
كَما لا يُجتَنى مِنَ الشَّوكِ العِنَبُ كَذلكَ لا يَنزِلُ الفُجّارُ مَنازِلَ الأبرارِ ، و هُما طَريقانِ ، فَأيَّهُما أخَذتُم أدرَكتُم إلَيهِ .
همان گونه كه از بوته خار، انگور چيده نمى شود، بدكاران نيز در منازل نيكوكاران فرود نمى آيند. اينها دو راه است هر كدام را در پيش گيريد به آن مى رسيد.
( كنز العمّال : ۴۳۶۷۶ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
كما لا يُجتَنى مِنَ الشَّوكِ العِنَبُ كذلكَ لا يَنزِلُ الفُجّارُ مَنازِلَ الأبرارِ ، فَاسلُكوا أيَّ طَريقٍ شِئتُم ، فَأيَّ طَريقٍ سَلَكتُم ورَدتُم عَلى أهلِهِ .
همچنان كه از بوته خار، انگور چيده نمى شود، بدكاران نيز به جايگاه نيكوكاران نمى روند. پس هر راهى را كه مى خواهيد بپيماييد؛ كه هر راهى را كه بپوييد بر اهل همان وارد شويد.
( كنز العمّال : ۴۳۶۷۷ )
امام على عليه السلام :
ثَمَرَةُ العَمَلِ الصّالِحِ كأصلِهِ .
ميوه كار نيك، همانند ريشه آن است.
( غرر الحكم : ۴۶۴۹ )
امام على عليه السلام :
ثَمَرَةُ العَمَلِ السّيِّئِ كأصلِهِ .
ميوه كار بد، همانند ريشه آن است.
( غرر الحكم : ۴۶۵۰ )
عمل، دوستى است كه از انسان جدا نمى شود
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ لأِحَدِكُم ثَلاثَةَ أخِلاّءَ : مِنهُم مَن يُمَتِّعُهُ بِما سَألَهُ فذلكَ مالُهُ ، و مِنهُم خَليلٌ يَنطَلِقُ مَعَهُ حَتّى يَلِجَ القَبرَ و لا يُعطيِهِ شَيئا و لا يَصحَبُهُ بَعدَ ذلكَ فَاُولئكَ قَريبُهُ ، و مِنهُم خَليلٌ يَقولُ : وَ اللّه ِ أنا ذاهِبٌ مَعَكَ حَيثُ ذَهَبتَ و لَستُ مُفارِقَكَ ! فذلكَ عَمَلُهُ ، إن كانَ خَيرا و إن كانَ شَرّا .
هر يك از شما را سه دوست است : يكى از آنها دوستى است كه خواهش او را برآورده مى سازد و آن مال و ثروت اوست، ديگرى دوستى است كه تا لب گور با او مى آيد اما چيزى به او نمى دهد و از آن به بعد همراهيش نمى كند و آن خويشاوند اوست، سومى دوستى است كه مى گويد : به خدا قسم هر جا بروى با تو مى آيم و از تو جدا نمى شوم! اين دوست عمل اوست. اگر خوب باشد، پاداش خوب مى بيند و اگر بد باشد، سزاى بد مى يابد.
( كنز العمّال : ۴۲۷۵۹ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
يَتبَعُ المَيِّتَ ثَلاثَةٌ : أهلُه و مالُهُ و عَمَلُهُ ، فيَرجِعُ اثنانِ و يَبقى واحِدٌ ؛ يَرجِعُ أهلُهُ و مالُه و يَبقى عَمَلُهُ .
سه چيز مرده را [ تا لب گور ]همراهى مى كنند : خانواده اش، دارايى اش و عملش. دو تاى آنها برمى گردند و يكى باقى مى ماند. خانواده و دارايى او برمى گردند و عملش با او مى ماند.
( كنز العمّال : ۴۲۷۶۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إذا ماتَ الإنسانُ انقَطَعَ عَمَلُهُ إلاّ مِن ثَلاثٍ : إلاّ مِن صَدَقَةٍ جارِيَةٍ ، أو عِلمٍ يُنتَفَعُ بِهِ ، أو وَلَدٍ صالِحٍ يَدعو لَهُ .
هر گاه انسان بميرد، رشته عملش قطع مى شود مگر سه چيز كه دنباله دارد : صدقه جاريه، يا دانشى كه مردم از آن بهره مند شوند، يا فرزند نيكوكارى كه برايش دعا كند.
( كنز العمّال : ۴۳۶۵۵ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
سَبعَةُ أسبابٍ يُكتَبُ لِلعَبدِ ثَوابُها بَعدَ وَفاتِهِ: رَجُلٌ غَرَسَ نَخلاً، أو حَفَرَ بِئرا، أو أجرى نَهرا ، أو بَنى مَسجِدا ، أو كَتَبَ مُصحَفا ، أو وَرَّثَ عِلما ، أو خَلَّفَ وَلَدا صالِحا يَستَغفِرُ لَهُ بَعدَ وَفاتِهِ .
هفت چيز است كه بعد از مرگِ آدمى، ثواب آنها برايش نوشته مى شود : مردى كه درخت خرمايى بكارد، يا چاه آبى حفر كند، يا نهرى جارى سازد، يا مسجدى بسازد، يا كتابى بنويسد، يا دانشى از خود به ارث گذارد، يا فرزند شايسته اى بر جاى نهد كه بعد از مرگش براى او از خدا آمرزش بخواهد.
( تنبيه الخواطر : ۲/۱۱۰ )
امام على عليه السلام :
المَرءُ لا يَصحَبُهُ إلاّ العَمَلُ .
آدمى را چيزى جز عمل، همراهى نمى كند.
( غرر الحكم : ۹۹۹ )
امام على عليه السلام :
القَرينُ النّاصِحُ هُوَ العَمَلُ الصّالِحُ .
همنشينِ خير خواه، همان عمل شايسته است.
( غرر الحكم : ۲۱۵۷ )
بحار الأنوار ـ به نقل از داوود بن فرقد ـ : از امام باقر عليه السلام شنيدم كه مى فرمود
سمعتُ أبا جَعفرٍ عليه السلام يقولُ: إنَّ العَمَلَ الصّالِحَ يَذهَبُ إلَى الجَنَّةِ فيُمَهِّدُ لِصاحِبهِ كما يَبعَثُ الرَّجُلُ غُلامَهُ فيَفرُشُ لَهُ ، ثُمَّ قَرَأ : «وَ أمَّا الّذينَ آمَنـوا وَ عَمِلـوا الصّـالِحـاتِ فَلأِنفُسِهِـم يَمْهَدونَ»
كار نيك به بهشت مى رود و زمينه را براى صاحبش آماده مى سازد؛ همچنان كه انسان خدمتكارش را به جايى مى فرستد تا آن جا را برايش فرش كند. حضرت سپس اين آيه را تلاوت كرد : «اما كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى نيك كردند، براى خويشتن آماده مى كنند».
( بحار الأنوار : ۷۱/۱۸۵/۴۶ )
هر كردارى را گياهى است
امام على عليه السلام :
اِعلَم أنَّ لِكُلِّ عَمَلٍ نَباتا ، و كُلُّ نَباتٍ لا غِنى بِهِ عَنِ الماءِ ، و المِياهُ مُختَلِفَةٌ ، فَما طابَ سَقيُهُ طابَ غَرسُهُ و حَلَت (احلَولَت) ثَمَرَتُهُ ، و ما خَبُثَ سَقيُهُ خَبُثَ غَرسُهُ و أمَرَّت ثَمَرَتُهُ .
بدان كه هر كردارى را گياهى است و هيچ گياهى از آب بى نياز نيست و آبها گوناگونند. پس، هر گياهى كه با آب پاك و نيكو آبيارى شود، درختش نيكو و ميوه اش شيرين مى شود و هر گياهى كه با آب آلوده و ناگوار آبيارى شود، درختش بد و ميوه اش تلخ مى گردد.
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۴ )
مداومت در عمل
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
المُداوَمَةُ عَلَى العَمَلِ في اتِّباعِ الآثارِ و السُّنَنِ و إن قَلَّ ، أرضى للّه ِِ و أنفَعُ عِندَهُ فِي العاقِبَةِ مِنَ الاجتِهادِ فِي البِدَعِ و اتِّباعِ الأهواءِ .
مداومت بر عمل بر اساس آثار و سنّت، هر چند اندك، نزد خدا پسنديده تر و خوش فرجامتر است از سخت كوشى در عبادت بر اساس بدعت و هوس.
( الكافي : ۸/۸/۱ )
الترغيب و الترهيب :
كانَ لِرَسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله حَصيرٌ ، و كانَ يَحجُزُه بِاللَّيلِ فيُصَلّي عَلَيهِ ، و يَبسُطُهُ بِالنَّهارِ فيَجلِسُ عَلَيهِ ، فَجَعَلَ النّاسُ يَثوبونَ .حديث إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فيُصلّونَ بِصَلاتِهِ حَتّى كَثُروا ، فَأقبَلَ عَلَيهِم فقالَ : يا أيُّها النّاسُ ، خُذوا مِنَ الأعمالِ ما تُطيقونَ ، فإنَّ اللّه َ لا يَمَلُّ حَتّى تَمَلُّوا ، و إنَّ أحَبَّ الأعمالِ إلَى اللّه ِ ما دامَ و إن قَلَّ و في رِوايَةٍ : و كانَ آلُ مُحَمَّدٍ إذا عَمِلوا عَمَلاً أثبَتوهُ .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بوريايى داشت كه شب آن را دولا مى كرد و رويش نماز مى خواند و روز پهن مى كرد و روى آن مى نشست و مردم نزد پيامبر آمدند و با نماز آن حضرت نماز مى گذاردند، تا جايى كه تعدادشان زياد شد. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله رو به آنها كرد و فرمود : اى مردم! در حدّى كه تاب و توان داريد عمل كنيد؛ زيرا خداوند خسته نمى شود مگر اين كه شما خسته شويد. محبوبترين عمل نزد خداوند عملى است كه ادامه دار باشد، گر چه اندك باشد در روايتى ديگر آمده است : خاندان محمّد هر گاه عملى انجام مى دادند، آن را پايدار و استوار مى ساختند.
( الترغيب و الترهيب : ۴/۱۲۸/۱ ، ۲ )
الترغيب و الترهيب : عايشه و ام سلمه در پاسخ به اين سؤال كه محبوبترين عمل نزد پيامبر صلى الله عليه و آله چه بود ؟ گفتند :
ما دِيمَ عَلَيهِ و إن قَلَّ .
عملى كه بر آن مداومت مى شد گر چه اندك مى بود.
( الترغيب و الترهيب : ۴/۱۳۰/۶ )
امام على عليه السلام :
المُداوَمَةَ المُداوَمَةَ ! فإنَّ اللّه َ لَم يَجعَلْ لِعَمَلِ المُؤمِنينَ غايَةً إلاّ المَوتَ
مداومت ورزيد، مداومت ورزيد؛ زيرا كه خداوند براى عمل مؤمنان پايانى جز مرگ قرار نداده است.
( مستدرك الوسائل : ۱/۱۳۰/۱۷۷ )
امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزند خويش حسين عليه السلام ـ فرمود :
يا بُنَيَّ ، اُوصيكَ ··· بِالعَمَلِ فِي النَّشاطِ و الكَسَلِ
تو را سفارش مى كنم به ··· عمل در نشاط و سستى.
( تحف العقول : ۸۸ )
امام زين العابدين عليه السلام ـ بارها ـ مى فرمود :
إنّي لاَُحِبُّ أن اُداوِمَ عَلَى العَمَلِ ، و إن قَلَّ .
من دوست دارم كه بر عمل مداومت داشته باشم، گر چه آن عمل اندك باشد.
( الكافي : ۲/۸۲/۴ )
امام زين العابدين عليه السلام ـ بارها ـ مى فرمود :
إنّي لاَُحِبُّ أن أقدِمَ عَلى رَبّي و عَمَلي مُستَوٍ .
من دوست دارم كه با اعمالى همسان بر پروردگارم وارد شوم [و كم و زياد و افراط و تفريطى در آن نباشد].
( الكافي : ۲/۸۳/۵ )
امام باقر عليه السلام :
أحَبُّ الأعمالِ إلَى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ ما داوَمَ عَلَيهِ العَبدُ ، و إن قَلَّ .
محبوبترين عمل در پيشگاه خداوند عزّ و جلّ عملى است كه آدمى بر آن مداومت ورزد، هرچند اندك باشد.
( بحار الأنوار : ۷۱/۲۱۹/۲۵ )
امام باقر عليه السلام :
ما مِن شَيءٍ أحَبَّ إلَى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ مِن عَمَلٍ يُداوَمُ عَلَيهِ ، و إن قَلَّ .
هيچ چيز نزد خداوند عزّ و جلّ محبوبتر از عملى نيست كه بر آن مداومت شود، هر چند اندك باشد.
( الكافي : ۲/۸۲/۳ )
امام باقر عليه السلام ـ بارها ـ مى فرمود :
إنّي اُحِبُّ أن أدُومَ عَلَى العَمَلِ إذا عَوَّدْتُهُ نَفسي ، و إن فاتَني مِنَ اللَّيل قَضَيتُه مِنَ النَّهارِ ، و إن فاتَني مِنَ النَّهارِ قَضَيتُه بِاللَّيلِ ، و إنَّ أحَبَّ الأعمالِ إلَى اللّه ِ ما دِيمَ عَلَيها .
هر گاه به كارى [عبادى ]عادت كنم دوست دارم بر آن مداومت ورزم. اگر از عبادت شبانه چيزى از من فوت شود، روز قضايش را به جا مى آورم و اگر روزْ چيزى [از عبادت ]را از دست دهم، شب قضاى آن را به جا مى آورم. محبوبترين كارها در پيشگاه خداوند كارى است كه با مداومت همراه باشد.
( الاُصول الستّة عشر : ۷۳ )
امام صادق عليه السلام :
العَمَلُ الدّائمُ القَليلُ عَلَى اليَقينِ ، أفضَلُ عِندَ اللّه ِ مِنَ العَمَلِ الكَثيرِ عَلى غَيرِ يَقينٍ .
كارِ مداومِ اندك، امّا توأم با يقين، نزد خداوند برتر از كار بسيار بى يقين است.
( بحار الأنوار : ۷۱/۲۱۴/۱۰ )
هر كس عملى انجام مى دهد آن را تا يك سال ادامه دهد
امام صادق عليه السلام :
إيّاكَ أن تَفرِضَ عَلى نَفسِكَ فَريضَةً فتُفارِقَها اثني عَشَرَ هِـلالاً .
مبادا عملى را بر خود لازم گردانى و پيش از دوازده ماه از آن دست بردارى!
(الكافي : ۲/۸۳/۶ )
امام صادق عليه السلام :
مَن عَمِلَ عَمَلاً مِن أعمالِ الخَيرِ فَلْيَدُمْ عَلَيهِ سَنَةً ، و لا يَقطَعْهُ دُونَها
هر كس عمل نيكى را شروع كند، تا يك سال آن را ادامه دهد و كمتر از يك سال قطعش نكند.
( دعائم الإسلام : ۱/۲۱۴ )
امام صادق عليه السلام :
إذا كانَ الرَّجُلُ عَلى عَمَلٍ فَلْيَدُمْ عَلَيهِ سَنَةً ، ثُمَّ يَتَحَوَّلُ عَنهُ إن شاءَ إلى غَيرِهِ ؛ و ذلكَ أنَّ لَيلَةَ القَدرِ يَكونُ فيها في عامِهِ ذلكَ ما شاءَ اللّه ُ أن يَكونَ .
هر گاه شخصى عملى را آغاز كند، تا يك سال آن را ادامه دهد. سپس، اگر خواست، به عمل ديگرى پردازد؛ زيرا شب قدر كه آنچه خداوند مى خواهد مقدر مى كند، در آن يك سال وجود دارد.
( الكافي : ۲/۸۲/۱ )
نتايج مداومت بر كار خير
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أمّا المُداوَمَةُ عَلى الخَيرِ فيَتشَعَّبُ مِنهُ : تَركُ الفَواحِشِ ، و البُعدُ مِنَ الطَّيشِ ، و التَّحَرُّجُ ، و اليَقينُ ، و حُبُّ النَّجاةِ، و طاعَةُ الرَّحمنِ ، و تَعظيمُ البُرهانِ ، وَ اجتِنابُ الشَّيطانِ ، و الإجابَةُ لِلعَدلِ ، و قَولُ الحَقِّ ، فهذا ما أصابَ العاقِلَ بِمُداوَمَةِ الخَيرِ
آنچه از مداومت بر كار نيك بر مى خيزد، عبارت است از : ترك زشتيها،دور شدن از سبكسرى، بيرون آمدن از گناه، پيدا كردن يقين، عشق به رهايى و رستگارى، فرمان بردن از خداى بخشنده، بزرگداشت برهان، كناره گيرى از شيطان، پذيرش عدل و گفتار حق. اينها چيزى است كه از مداومت بر كار نيك به خردمند مى رسد.
( تحف العقول : ۱۷ )
عمل اندك مداوم بهتر از عمل بسيار ملال آور است
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ النَّفسَ مَلولَةٌ ، و إنَّ أحَدَكُم لا يَدري ما قَدرُ المُدَّةِ ، فَلْيَنظُرْ مِنَ العِبادَةِ ما يُطيقُ ، ثُمَّ لِيُداوِمْ عَلَيهِ ، فإنَّ أحَبَّ الأعمالِ إلَى اللّه ِ ما دِيمَ عَلَيهِ و إن قَلَّ
همانا نفْس خسته و دلگير مى شود و هيچ يك از شما نمى داند كه چقدر عمر مى كند؛ پس، بنگرد كه از عبادت چه در توان اوست و سپس بر همان مداومت ورزد؛ زيرا محبوبترين كارها نزد خداوند، كارى است كه بر آن مداومت شود هر چند اندك باشد.
( كنز العمّال : ۵۳۱۲ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
اِكلَفوا مِنَ العَمَلِ ما تُطيقونَ فإنَّ اللّه َ لا يَمَلُّ حَتّى تَمَلّوا ، فإنَّ أحَبَّ الأعمالِ إلى اللّه ِ أدوَمُه و إن قَلَّ .
به اندازه اى كه تاب و توان داريد، عملى را به عهده گيريد؛ زيرا خداوند خسته نشود تا آن گاه كه شما خسته شويد .حديث محبوبترين عمل در پيشگاه خدا مداومترين آنهاست گر چه اندك باشد.
( كنز العمّال : ۵۳۰۹ )
امام على عليه السلام :
قَليلٌ تَدومُ عَلَيهِ ، أرجى مِن كَثيرٍ مَملولٍ مِنهُ .
عمل اندك كه بر آن مداومت ورزى، از عمل بسيار كه از آن خسته شوى اميدوار كننده تر است.
( نهج البلاغة : الحكمة ۲۷۸ )
فزونى كردار بر گفتار
امام على عليه السلام :
إنَّ فَضلَ القَولِ عَلَى الفِعلِ لَهُجنَةٌ ، و إنَّ فَضلَ الفِعلِ عَلَى القَولِ لَجَمالٌ و زينَةٌ .
فزونى گفتار بر كردار عيب است و فزونى كردار بر گفتار زيبايى و زيور.
( غرر الحكم : ۳۵۵۷ )
امام على عليه السلام :
زِيادَةُ الفِعلِ عَلَى القَولِ أحسَنُ فَضيلَةٍ ، و نَقصُ الفِعلِ عَنِ القَولِ أقبَحُ رَذيلَةٍ .
فزونى كردار بر گفتار، بهترين فضيلت و كمتر بودن كردار از گفتار، زشت ترين رذيلت است.
( غرر الحكم : ۵۴۵۹ )
برترين عمل
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أفضَلُ الأعمالِ أحمَزُها .
برترين عمل، استوارترين آنهاست.
( بحار الأنوار : ۷۰/۱۹۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أفضَلُ العَمَلِ أدوَمُهُ و إن قَلَّ .
برترين عمل، با دوامترين آنهاست هر چند اندك باشد.
( تنبيه الخواطر : ۱/۶۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به اين سؤال كه برترين عمل چيست؟ ـ فرمود :
إطعامُ الطَّعامِ ، و إطيابُ الكَلامِ .
اطعام كردن و نيكو سخن گفتن.
( المحاسن : ۱/۴۵۵/۱۰۵۰ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : ـ نيز در پاسخ به همين سؤال ـ فرمود :
العِلمُ بِاللّه ِ، و الفِقهُ في دينِهِ .
شناخت خدا و آگاهى در دين او.
( تنبيه الخواطر : ۱/۸۲ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أفضَلُ الأعمالِ إيمانٌ بِاللّه ِ و تَصديقٌ بِهِ ، و جِهادٌ في سَبيلِ اللّه ِ ، و حَجٌّ مَبرورٌ ، و أهوَنُ عَلَيكَ مِن ذلكَ إطعامُ الطَّعامِ و لِينُ الكَلامِ و السَّماحَةُ و حُسنُ الخُلقِ ، و أهوَنُ عَلَيكَ مِن ذلكَ لا تَتَّهِمُ اللّه َ في شَيءٍ قَضاهُ اللّه ُ عَلَيكَ .
برترين اعمال عبارتند از: ايمان به خدا و تصديق او و جهاد در راه خدا و حجّ پذيرفته شده. از اينها راحت تر براى تو اطعام كردن است و به نرمى سخن گفتن و بخشندگى و خوش خويى. و از اينها آسانتر براى تو اين است كه خداوند را در آنچه براى تو مقدّر كرده است، متّهم نسازى.
( كنز العمّال : ۴۳۶۳۹)
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أفضَلُ الأعمالِ إيمانٌ لا شَكَّ فيهِ ، و جِهادٌ لا غُلولَ فيهِ ، و حِجَّةٌ مَبرورَةٌ .
برترين اعمال عبارتند از : ايمانى كه در آن شك نباشد، و جهادى كه در غنايم آن خيانت صورت نگيرد، و حجّى كه پذيرفته شود.
( كنز العمّال : ۴۳۶۴۵ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أفضَلُ العَمَلِ الصَّلاةُ عَلى ميقاتِها ، ثُمَّ بِرُّ الوالِدَينِ ، ثُمَّ أن يَسلَمَ النّاسُ مِن لِسانِكَ .
بهترين عمل خواندن نماز در وقت آن است. سپس نيكى كردن و اطاعت از پدر و مادر و آن گاه در امان بودن مردم از زبان تو.
( كنز العمّال : ۴۳۶۵۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
سَيِّدُ الأعمالِ ثَلاثُ خِصالٍ : إنصافُكَ النّاسَ مِن نَفسِكَ ، و مُواساتُكَ الأخَ في اللّه ِ عَزَّ و جلَّ، و ذِكرُ اللّه ِ تَعالى عَلى كُلِّ حالٍ .
سرورِ كارها سه چيز است : انصاف داشتن با مردم، كمك و همدردى با برادر دينى، و به ياد خداوند متعال بودن در همه حال.
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۵۰/۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أحَبُّ الأعمالِ إلَى اللّه ِ سُرورٌ [الذي ]تُدخِلُهُ عَلَى المُؤمِنِ ، تَطرُدُ عَنهُ جَوعَتَهُ أو تَكشِفُ عَنهُ كُربَتَهُ .
محبوبترين كارها در پيشگاه خدا، شاديى است كه به مؤمن رسانى، گرسنگيش را بر طرف سازى و اندوهش را بزدايى.
( الكافي : ۲/۱۹۱/۱۱ )
امام على عليه السلام : پيامبر صلى الله عليه و آله در شب معراج از پروردگار پاكش پرسيد : پروردگارا! بهترين كارها كدام است؟ خداوند متعال فرمود :
لَيسَ شَيءٌ أفضَلَ عِندي مِنَ التَّوَكُّلِ عَلَيَّ ، و الرِّضا بِما قَسَمتُ .
نزد من چيزى برتر از توكّل كردن به من و راضى بودن به آنچه قسمت كرده ام، وجود ندارد.
( إرشاد القلوب : ۱۹۹ )
امام على عليه السلام :
أفضَلُ العَمَلِ ما اُريدَ بِهِ وَجهُ اللّه ِ .
برترين عمل، عملى است كه براى خدا باشد.
( غرر الحكم : ۲۹۵۸ )
امام على عليه السلام :
أفضَلُ الأعمالِ لُزومُ الحَقِّ .
برترين عمل، پايبندى به حق است.
( غرر الحكم : ۳۳۲۲ )
امام على عليه السلام :
أعلى الأعمالِ إخلاصُ الإيمانِ ، و صِدقُ الوَرَعِ و الإيقانِ .
بالاترين كارها، خالص گردانيدن ايمان است و پارسايى و يقين راستين داشتن.
( غرر الحكم : ۳۳۷۲ )
امام على عليه السلام :
أفضَلُ الأعمالِ ما أكرَهتَ عَلَيهِ نَفسَكَ .
برترين عمل، عملى است كه نفس خود را بر انجام آن مجبور گردانى.
( بحار الأنوار : ۷۸/۶۹/۲۰ )
امام زين العابدين عليه السلام :
إنَّ أعظَمَكُم عِندَ اللّه ِ عَمَلاً ، أعظَمُكُم فيما عِندَ اللّه ِ رَغبَةً .
عمل آن كس از شما نزد خداوند بزرگتر است كه رغبت او به آنچه نزد خداست بزرگتر باشد.
( تحف العقول : ۲۷۹ )
امام باقر عليه السلام :
ما عُبِدَ اللّه ُ بِشَيءٍ أحَبَّ إلَى اللّه ِ مِن إدخالِ السُّرورِ عَلَى المُؤمِنِ
خداوند به چيزى كه نزد او محبوبتر از شاد كردن مؤمن باشد، عبادت نشده است
( الكافي : ۲/۱۸۸/۲ )
امام صادق عليه السلام :
لَيسَ مِنَ الأعمالِ عِندَ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ بَعدَ الإيمانِ أفضَلَ مِن إدخالِ السُّرورِ عَلَى المُؤمِنينَ
در پيشگاه خداوند عزّ و جلّ، بعد از ايمان، هيچ كارى برتر از شاد كردن مؤمنان نيست
( بحار الأنوار : ۷۴/۳۱۳/۶۹ )
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از بهترين اعمال ـ فرمود :
الصَّلاةُ لِوَقتِها ، و بِرُّ الوالِدَينِ ، و الجِهادُ في سَبيلِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ .
نمازِ به وقت، نيكى كردن به پدر و مادر، و جهاد در راه خداوند عزّ و جلّ.
( الكافي : ۲/۱۵۸/۴)
امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه «تا شما را بيازمايد كه كدامتان نيكوتر عمل مى كنيد» ـ فرمود :
لَيسَ يَعني أكثَرَكُم عَمَلاً ، و لكِنْ أصوَبَكُم عَمَلاً، و إنَّما الإصابَةُ خَشيَةُ اللّه ِ تعالى و النِّيَّةُ الصّادِقَةُ الحَسَنةُ .
مقصود اين نيست كه كدام يك بيشتر عمل مى كنيد، بلكه مقصود اين است كه كدامتان درست تر عمل مى كنيد و درستى عمل همان ترس از خداست و داشتن نيّت صادق و خوب.
( بحار الأنوار : ۷۰/۲۵۰/۲۶ )
الكافى ـ به نقل از ابو عمرو زبيرى ـ : به امام صادق عليه السلام عرض كردم :
أيُّها العالِمُ أخبِرني أيَّ الأعمالِ أفضلُ عِندَ اللّه ِ؟ قالَ : ما لا يَقبَلُ اللّه ُ شَيئا إلاّ بِهِ . قُلتُ : و ما هُوَ ؟ قالَ : الإيمانُ بِاللّه ِ الّذي لا إلهَ إلاّ هُوَ ، أعلى الأعمالِ دَرَجَةً و أشرَفُها مَنزِلَةً و أسناها حَظّا . قالَ : قُلتُ : أ لا تُخبِرُني عَنِ الإيمانِ ، أقَولٌ هُوَ و عَمَلٌ ، أم قَولٌ بِلا عَمَلٍ ؟ فقالَ : الإيمانُ عَمَلٌ كُلُّهُ ، و القَولُ بَعضُ ذلكَ العَمَلِ .
اى عالم [بزرگوار]! برترين اعمال نزد خداوند كدام است؟ حضرت فرمود : همان عملى كه خداوند هيچ چيزى را جز با آن نمى پذيرد. عرض كردم : آن چيست؟ فرمود : ايمان به خداى يكتا، بلند پايه ترين و ارجمندترين و والاترين اعمال است. زبيرى مى گويد : عرض كردم : آيا مرا خبر نمى دهيد از ايمان كه آيا ايمان همان گفتار است و كردار، يا گفتار است بدون كردار؟ حضرت فرمود : ايمان تماما كردار است و گفتار بخشى از آن كردار مى باشد.
( الكافي : ۲/۳۳/۱ )
بحار الأنوار : يكى از اصحاب درباره بهترين اعمال از امام صادق عليه السلام سؤال كرد . حضرت فرمود :
سألَ بعضُ أصحابِنا الصّادقَ عليه السلام ، فقالَ : أيُّ الأعمال أفضلُ؟ قالَ: تَوحيدُكَ لِرَبِّكَ ، قالَ : فَما أعظَمُ الذُّنوبِ ؟ قالَ : تَشبيهُكَ لِخالِقِكَ .
يكتا دانستن پروردگارت. او پرسيد : بزرگترين گناهان چيست؟ امام فرمود : شريك آوردن براى آفريدگارت.
( بحار الأنوار : ۳/۸/۱۸ )
آنچه به زيبايى و زشتى عمل مى افزايد
بحار الأنوار ـ به نقل از عبد اللّه بن حسين از امام زين العابدين عليه السلام ـ :
انَّهُ قال لَهُ رَجُلٌ: إنَّكُم أهلُ بَيتٍ مَغفورٌ لَكُم، قالَ: فَغَضِبَ وَ قالَ: نَحنُ أحرى أن يَجرِيَ فينا ما أجرَى اللّه ُ في أزواجِ النَبِىِّ صلى الله عليه و آله مِن أن نَكونَ كَما تَقولُ، إنّا نَرى لِمُحسِنِنا ضِعفَين مِنَ الأَجرِ، وَ لِمُسيئِنا ضِعفَينِ مِنِ العَذابِ، ثُمَّ قَرَأَ الآيَتَنِ «وَ أَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقًا كَرِيمًا» (الاحزاب: ۳۱) . أي عَظيمَ القَدرِ، رَفيعَ الخَطَرِ «لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَآءِ» ( الاحزاب: ۳۲ ).
مردى به آن حضرت گفت: شما اهل بيت، آمرزيده ايد. امام خشمگين شد و فرمود:ما به اجراى آنچه خداوند درباره همسران پيامبران حكم كرده است، سزاوارتريم تا اين كه چنان باشيم كه تو مى گويى . ما براى نيكو كارانمان پاداش دو برابر و براى بد كارانمان عذاب دو برابر معتقديم . آن گاه امام دو آيه را قرائت فرمود:«ما براى آنان روزى نيكو فراهم كرديم» . يعنى [ روزى] ارزشمند و پر اهميت . «شما همسران پيامبر همانند ساير زنان نيستيد»
( بحار الأنوار : ۲۲/۱۷۵ )
شرح نهج البلاغه : در ايام منصور دوانيقى، مقررى پرداخت مى شد . شخصى به نام شقرانى از نوادگان شقران، آزاد شده پيامبر صلى الله عليه و آله ، به دربار منصور آمد و چند روز در آنجا اقامت كرد، ولى مقررى اش پرداخت نشد . از قضا، امام صادق عليه السلام از پيش منصور بيرون آمد و شقرانى حاجت خود را با ايشان در ميان گذاشت . امام به او خوشامد گفت و به نزد منصور بازگشت و پس از دقايقى برگشت و مقررى شقرانى را كه در آستينى داشت، در آستين وى ريخت و فرمود:
يا شُقْرانُ، إنَّ الحَسَنَ مِن كُلِّ أحدٍ حَسَنٌ، و إنَّهُ مِنكَ أحسَنُ لِمَكانِك مِنّا، و إنَّ القَبيحَ مِن كُلِّ أحَدٍ قَبيحٌ، وَ هُوَ مِنكَ أقبَحُ لِمَكانِكَ مِنّا .
اى شقران! خوبى از همگان خوب است امّا از تو خوب تر ؛ به دليل انتسابت به ما و زشتى، از همگان زشت است، امّا از تو زشت تر؛ به دليل انتسابت به ما .
( شرح نهج البلاغة : ۱۸/۲۰۵ )
كسى كه عملش پذيرفته مى شود
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در سفارش به ابوذر ـ فرمود :
يا أبا ذرٍّ ، كُن بِالعَمَلِ بِالتَّقوى أشَدَّ اهتِماما مِنكَ بالعَمَلِ ؛ فَإنَّهُ لا يَقِلُّ عَمَلٌ بِالتَّقوى ، و كَيفَ يَقِلُّ عَمَلٌ يُتَقَبَّلُ ؟ ! يَقولُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ : «إنَّما يَتَقَبَّلُ اللّه ُ مِنَ المُتَّقينَ»( المائدة : ۲۷ )
اى ابوذر! در به كار بستن تقوا اهتمام بيشترى به خرج ده تا در خود عمل؛ زيرا هيچ عملى با وجود تقوا اندك نيست. چگونه اندك باشد عملى كه پذيرفته مى شود؟ خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد : «جز اين نيست كه خداوند از تقوا پيشگان مى پذيرد».
( مكارم الأخلاق : ۲/۳۷۵/۲۶۶۱ )
امام على عليه السلام :
إنَّكَ لَن يُتَقَبَّلَ مِن عَمَلِكَ إلاّ ما أخلَصتَ فيهِ .
از عمل تو هرگز پذيرفته نشود، مگر آنچه را كه در آن اخلاص داشته باشى.
( غرر الحكم : ۳۷۸۷ )
امام كاظم عليه السلام :
قَليلُ العَمَلِ مِنَ العاقِلِ مَقبولٌ مُضاعَفٌ ، و كَثيرُ العَمَلِ مِن أهلِ الهَوى و الجَهلِ مَردودٌ .
عمل اندكِ خردمند پذيرفته و دو چندان مى شود و عمل بسيار اهل هوس و نادانى ردّ مى شود.
( تحف العقول : ۳۸۷ )
كسى كه عملش او را سودى نمى بخشد
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
ثَلاثٌ مَن لَم تَكُنْ فيهِ لَم يَقُمْ لَهُ عَمَلٌ: وَرَعٌ يَحجُزُهُ عَن مَعاصي اللّه ِ عَزَّ و جلَّ، و خُلقٌ يُداري بِهِ النّاسَ ، و حِلمٌ يَرُدُّ بِهِ جَهلَ الجاهِلِ .
سه چيز است كه در هر كس نباشد هيچ يك از اعمالش حاصلى ندارد : ورعى كه او را از نافرمانى خداوند عزّ و جلّ باز دارد، خُلق و خويى كه به وسيله آن با مردم مدارا كند و بردبارى اى كه با آن جسارت نادان را دفع كند.
( الخصال : ۱۲۵/۱۲۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
ثَلاثٌ مَن لَم يَكُنَّ فيهِ لَم يَقُمْ لَهُ عَمَلٌ : وَرَعٌ يحَجُزُهُ عَن مَعاصي اللّه ِ عَزَّ و جلَّ ، و عِلمٌ يَرُدُّ بِهِ جَهلَ السَّفيهِ ، و عَقلٌ يُداري بِهِ النّاسَ .
سه چيز است كه در هر كس نباشد هيچ عملى از او به كارش نمى آيد : ورعى كه او را از نافرمانى خداوند عزّ و جلّ مانع شود و دانشى كه با آن رفتار جاهلانه نابخرد را دفع كند و خردى كه بدان با مردم مدارا نمايد.
( تحف العقول : ۷ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
ثَلاثٌ مَن لَم يَكُنَّ فيهِ أو واحِدَةٌ مِنهُنَّ فَلا تَعتَدَّنَّ بِشَيءٍ مِن عَمَلِهِ : تَقوىً يَحجُزُهُ عَن مَعاصي اللّه ِ عَزَّ و جلَّ ، أو حِلمٌ يَكُفُّ بِهِ السَّفيهَ ، أو خُلقٌ يَعيشُ بِهِ فِي النّاسِ .
سه چيز است كه هر كس همه يا يكى از آنها را نداشته باشد، نبايد به چيزى از عمل خود دل خوش كند : تقوايى كه او را از نافرمانى خداوند عزّ و جلّ باز دارد، يا بردبارى اى كه با آن جلو شخص سبك سر را بگيرد، يا خُلق و خويى كه با آن در ميان مردم زندگى كند.
( تنبيه الخواطر : ۱/۹۰ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
ثَلاثٌ مَن لَم يَكُنّ فيه لَم يَتِمَّ لَهُ عَمَلٌ : وَرَعٌ يَحجُزُهُ عَن مَعاصي اللّه ِ ، و خُلقٌ يُداري بِهِ النّاس ، و حِلمٌ يَرُدُّ بِهِ جَهلَ الجاهِلِ
سه چيز است كه در هر كس نباشد هيچ عملى از او كامل نگردد : پارسايى اى كه او را از نافرمانى خدا باز دارد و خويى كه به وسيله آن با مردم مدارا كند و بردبارى اى كه با آن گستاخى نادان را دفع سازد.
( الكافي : ۲/۱۱۶/۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
ثَلاثَةٌ لا يَنفَعُ مَعَهُنَّ عَمَلٌ: الشِّركُ بِاللّه ِ ، و عُقوقُ الوالِدَينِ ، و الفِرارُ مِنَ الزَّحفِ .
سه چيز است كه با وجود آنها هيچ عملى سود نمى بخشد : شرك آوردن به خدا، نافرمانى و آزردن پدر و مادر، و گريختن از جهاد.
( كنز العمّال : ۴۳۸۲۴ و ۴۳۹۳۷ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
ما عَمِلَ مَن لَم يَحفَظْ لِسانَهُ .
آن كه زبان خود را نگه ندارد، عمل نكرده است.
( بحار الأنوار : ۷۷/۸۵ )
امام على عليه السلام :
إنَّ مِن عَزائمِ اللّه ِ فِي الذِّكرِ الحَكيمِ ، الّتي عَلَيها يُثيبُ و يُعاقِبُ و لَها يَرضى و يَسخَطُ : أنَّهُ لا يَنفَعُ عَبدا ـ و إن أجهَدَ نَفسَهُ ، و أخلَصَ فِعلَهُ ـ أن يَخرُجَ مِنَ الدّنيا لاقِيا رَبَّهُ بِخَصلَةٍ مِن هذهِ الخِصالِ لَم يَتُبْ مِنها : أن يُشرِكَ بِاللّه ِ فيما افتَرَضَ عَلَيهِ مِن عِبادَتِهِ ، أو يَشفِيَ غَيظَهُ بِهَلاكِ نَفسٍ ، أو يَعُرَّ بِأمرٍ فَعَلَهُ غَيرُهُ ، أو يَستَنجِحَ .حديث حاجَةً إلَى النّاسِ بِإظهارِ بِدعَةٍ في دِينِهِ ، أو يَلقَى النّاسَ بِوَجهَينِ ، أو يَمشي فيهِم بِلِسانَينِ ، اِعقِلْ ذلكَ ؛ فإنَّ المِثلَ دَليلٌ عَلى شِبهِهِ
از جمله حكمهاىِ قطعىِ خداوند در قرآن حكيم كه بر اساس آنها پاداش و كيفر مى دهد و به سبب آنها خوشنود مى شود و خشم مى گيرد اين است كه بنده ـ هر چند خودش را خسته كند و عملش را خالص گرداند ـ چنانچه با اين خصلتها از دنيا به ملاقات پروردگارش رود و از آنها توبه نكرده باشد بى فايده است : در عبادت خداوند كه بر او واجب فرموده است، شريك قرار دهد، يا خشم خود را با كشتن كسى فرو نشاند، يا كسى را به كارى كه ديگرى كرده لكه دار سازد، يا براى آن كه از مردم به نوايى برسد، در دين خويش بدعتى پديد آورد، يا با مردم دو رو و يا دو زبان باشد. در اين باره بينديش؛ زيرا هر مثالى دليل و نشانگر مشابه خود است.
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۳ )
امام على عليه السلام :
لا خَيرَ في عَمَلٍ إلاّ مَعَ اليَقينِ و الوَرَعِ .
در هيچ عملى خيرى نيست، مگر اين كه با يقين و پارسايى همراه باشد.
( غرر الحكم: ۱۰۹۱۴ )
امام باقر عليه السلام :
لا يَنفَعُ مَعَ الشَّكِّ و الجُحودِ عَمَلٌ .
با وجود شك و انكار، هيچ عملى سودمند نيست.
( الكافي : ۲/۴۰۰/۷ )
امام صادق عليه السلام :
لَو نَظَروا [النّاسُ] إلى مَردودِ الأعمالِ مِنَ السَّماءِ ، لَقالوا : ما يَقبَلُ اللّه ُ مِن أحَدٍ عَمَلاً! .
اگر [مردم] اعمالى را كه از آسمان برگردانده مى شود مى ديدند، مى گفتند : خداوند از هيچ كس عملى را نمى پذيرد.
( المحاسن : ۱/۲۲۴/۳۹۹ )
امام صادق عليه السلام ـ به عبّاد بن كثير بصرى صوفي ـ فرمود :
وَيحَكَ يا عَبّادُ ! غَرَّكَ أن عَفَّ بَطنُكَ و فَرجُكَ ؟! إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ يَقولُ في كِتابِهِ : «يا أيُّها الّذينَ آمَنوا اتَّقوا اللّه َ و قُولوا قَولاً سَديدا * يُصلِحْ لَكُم أعْمالَكُم» ( الأحزاب : ۷۰ و ۷۱ ). اِعلَمْ أنَّهُ لا يَتَقَبَّلُ اللّه ُ مِنكَ شَيئا حَتّى تَقولَ قَولاً عَدلاً
واى بر تو اى عبّاد! از اين كه شكم و شرمگاهت را پاك نگه داشته اى، مغرور گشته اى! خداوند عزّ و جلّ در كتاب خود مى فرمايد : «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از خدا بترسيد و سخنِ درست بگوييد، تا خداوند كارهاى شما را به صلاح آرد». بدان كه خداوند چيزى از تو نپذيرد، مگر اين كه سخن درست و حقّ بگويى.
( الكافي : ۸/۱۰۷/۸۱)
امام صادق عليه السلام :
إذا قالَ المُؤمِنُ لِأخيهِ : اُفٍّ ! خَرَجَ مِن وَلايَتِهِ . و إذا قالَ : أنتَ عَدُوّي ! كَفَرَ أحَدُهُما ؛ لِأنَّهُ لا يَقبَلُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ مِن أحَدٍ عَمَلاً في تَثريبٍ .حديث عَلى مُؤمِنٍ نَصيحَةً ، و لا يَقبَلُ من مُؤمِنٍ عَمَلاً و هُوَ يُضمِرُ في قَلبِهِ عَلَى المُؤمِنِ سُوءا··· و لَو نَظَروا إلى مَردودِ الأعمالِ مِنَ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ لَقالوا : ما يَتَقَبَّلُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ مِن أحَدٍ عَمَلاً .
هر گاه مؤمن به برادرش بگويد : اُف بر تو! از محدوده دوستى او بيرون رود و هر گاه بگويد : تو دشمن من هستى! يكى از آن دو كافر باشد ؛ . زيرا خداوند عزّ و جلّ از هيچ كس عمل خير خواهانه اى را نسبت به مؤمن، در صورتى كه با سرزنش و به رخ كشيدن خطاى او همراه باشد، نمى پذيرد و از هيچ مؤمنى، چنانچه نسبت به مؤمنى سوء نيّت داشته باشد، عملى را قبول نمى كند··· [مردم ]اگر اعمالى را كه از درگاه خداوند عزّ و جلّ برگردانده مى شود، مى ديدند مى گفتند : خداوند عزّ و جلّ از احدى هيچ عملى را نمى پذيرد.
( الكافي: ۸/ ۳۶۵/ ۵۵۶ )
امام صادق عليه السلام :
لا وَ اللّه ِ لا يَقبَلُ اللّه ُ شَيئا مِن طاعَتِهِ عَلَى الإصرارِ عَلى شَيءٍ مِن مَعاصيهِ .
به خدا قسم كه خداوند هيچ طاعتى را، چنانچه با اصرار بر چيزى از نافرمانى و معصيت او همراه باشد، نمى پذيرد.
( الكافي : ۲/۲۸۸/۳ )
امام صادق عليه السلام :
لا يَقبَلُ اللّه ُ مِن مُؤمِنٍ عَمَلاً و هُوَ مُضمِرٌ عَلى أخيهِ المُؤمِنِ سُوءا
خداوند از مؤمنى كه نسبت به برادر مؤمن خود نيّت بد داشته باشد، هيچ عملى را نمى پذيرد.
( الكافي : ۲/۳۶۱/۸ )
كسى كه يك عمل او پذيرفته شود
امام على عليه السلام ـ وقتى به ايشان گفته شد : چقدر صدقه مى دهى؟ چرا دست نگه نمى دارى؟ ـ فرمود :
كَم تَصَّدَّقُ ؟! أ لا تُمسِكُ ؟ ! ـ : إنّي و اللّه ِ لَو أعلَمُ أنَّ اللّه َ قَبِلَ مِنّي فَرضا واحِدا لَأمسَكتُ ، و لكِنّي وَ اللّه ِ ما أدري أقَبِلَ اللّه ُ مِنّي شَيئا أم لا ؟ .
به خدا سوگند، اگر مى دانستم كه خداوند يك واجب از من پذيرفته است، قطعا دست نگه مى داشتم، اما به خدا قسم نمى دانم كه آيا چيزى از من پذيرفته است يا نه؟
( الغارات : ۱/۹۰ و ۹۱ )
امام صادق عليه السلام :
مَن قَبِلَ اللّه ُ مِنهُ صَلاةً واحِدَةً لَم يُعَذِّبْهُ ، و مَن قَبِلَ مِنهُ حَسَنَهً ··· لَم يُعَذِّبْهُ .
هر كه خداوند يك نماز از او بپذيرد، عذابش نكند و از هر كه يك كار خوب بپذيرد··· عذابش نكند.
( الكافي : ۳/ ۲۶۶/ ۱۱ )
امام صادق عليه السلام :
مَن قَبِلَ اللّه ُ مِنهُ حَسَنَةً واحِدَةً لَم يُعَذِّبْهُ أبَدا و دَخَلَ الجَنَّةَ
هر كه خداوند يك كار خوب از او بپذيرد، هرگز عذابش نكند و به بهشت رود.
( تنبيه الخواطر : ۲/۸۶ )
ظاهر، منعكس كننده باطن است
امام على عليه السلام :
اِعلَمْ أنَّ لِكُلِّ ظاهِرٍ باطِنا عَلى مِثالِهِ ، فَما طابَ ظاهِرُهُ طابَ باطِنُهُ ، و ما خَبُثَ ظاهِرُهُ خَبُثَ باطِنُهُ ، و قَد قالَ الرَّسولُ الصّادِقُ صلى الله عليه و آله : إنَّ اللّه َ يُحِبُّ العَبدَ و يُبغِضُ عَمَلَهُ ، و يُحِبُّ العَمَلَ و يُبغِضُ بَدَنَهُ .
بدان كه هر آشكارى،نهانى همانند آن دارد؛ بنا بر اين، آنچه آشكارش پاك است، نهانش نيز پاك است و آنچه آشكارش پليد است، نهانش نيز پليد است. پيامبرِ راستگو صلى الله عليه و آله ، فرموده است : خداوند، گاه بنده اى را دوست دارد و عملش را دشمن مى دارد و گاه عملش را دوست دارد و شخصِ او را دشمن مى دارد.
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۴)
امام صادق عليه السلام :
إنَّ اللّه َ خَلَقَ السَّعادَةَ و الشَّقاءَ قَبلَ أن يَخلُقَ خَلقَهُ ، فمَن خَلَقَهُ اللّه ُ سَعيدا لَم يُبغِضْهُ أبَدا ، و إن عَمِلَ شَرّا أبغَضَ عَمَلَهُ و لَم يُبغِضْهُ ، و إن كانَ شَقِيّا لَم يُحِبَّهُ أبَدا ، و إن عَمِلَ صالِحا أحَبَّ عَمَلَهُ و أبغَضَهُ لِما يَصيرُ إلَيهِ .
خداوند، پيش از آن كه آفريدگان خود را بيافريند، خوشبختى و بدبختى را آفريد. پس، هر كه را خداوند خوشبخت بيافريند، هرگز دشمنش ندارد و اگر كار بدى انجام دهد، كارش را دشمن مى دارد، اما خود او را دشمن نمى دارد و هر كه را بدبخت بيافريند، هرگز دوستش نمى دارد و چنانچه كار نيكى انجام دهد كارش را دوست مى دارد و خود او را به سبب سرانجامى كه به سوى آن مى رود، دشمن مى دارد.
( الكافي : ۱/۱۵۲/۱ )
كارهايى كه دورى كردن از آن ها سزاست
امام على عليه السلام :
اِحذَرْ كُلَّ عَمَلٍ يَرضاهُ صاحِبُهُ لِنَفسِهِ ، و يَكرَهُهُ لِعامَّةِ المُسلِمينَ .
از هر كارى كه كننده اش آن را براى خود مى پسندد و بر مردم مسلمان نمى پسندد، دورى كن.
(شرح نهج البلاغة : ۱۸/۴۱ )
امام على عليه السلام :
اِحذَرْ كُلَّ عَمَلٍ يُعمَلُ بِهِ فِي السِّرِّ ، و يُستَحى مِنهُ فِي العَلانِيَةِ .
از هر كارى كه در نهان انجام مى شود و در آشكار از انجام آن شرم مى شود، دورى كن.
( نهج البلاغة: الكتاب ۶۹ )
امام على عليه السلام :
اِحذَرْ كُلَّ عَمَلٍ إذا سُئلَ عَنهُ صاحِبُهُ أنكَرَهُ أوِ اعتَذَرَ مِنهُ
از هر كارى كه اگر از كننده آن باز خواست شود آن را زشت شمارد، يا از آن پوزش خواهد، دورى كن.
( نهج البلاغة : الكتاب ۶۹ )
امام على عليه السلام :
إيّاكَ و كُلَّ عَمَلٍ إذا ذُكِرَ لِصاحِبِهِ أنكَرَهُ .
بپرهيز از هر كارى كه هر گاه به كننده آن ياد آورى شود، به زشتى آن كار اعتراف كند.
( بحار الأنوار : ۷۱/۳۶۹/۱۹ )
امام على عليه السلام :
إيّاكَ و كُلَّ عَمَلٍ يُنَفِّرُ عَنكَ حُرّا ، أو يُذِلّ لَكَ قَدرا ، أو يَجلِبُ عَلَيكَ شَرّا ، أو تَحمِلُ بِهِ إلَى القِيامَةِ وِزرا
بپرهيز از هر كارى كه آزاده اى را از تو براند، يا قدر و منزلت تو را بكاهد، يا شرّى را برايت به بار آورد، يا به سبب آن بار گناهى را به سوى قيامت برى .
( غرر الحكم : ۲۷۲۷ )
آداب عمل
الكافى : خداوند متعال در نجواى با موسى عليه السلام فرمود :
اِعمَلْ كأنَّكَ تَرى ثَوابَ عَمَلِكَ؛ لِكَي يَكونَ أطمَعَ لَكَ في الآخِرَةِ لا مَحالَةَ ، فإنَّ ما بَقِيَ مِنَ الدّنيا كما وَلّى مِنها .
چنان عمل كن كه گويى پاداش عمل خود را به چشم مى بينى، تا لا جرم به آخرت بيشتر اميد بندى؛ زيرا آنچه از دنيا مانده به مانند همان است كه گذشته است.
( الكافي : ۸/۴۶/۸ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در سفارش به ابن مسعود ـ فرمود :
يَا بنَ مَسعودٍ ، إذا عَمِلتَ عَمَلاً فَاعمَلْ بِعِلمٍ و عَقلٍ ، و إيّاكَ و أن تَعمَلَ عَمَلاً بِغَيرِ تَدَبُّرٍ و عِلمٍ ؛ فإنَّهُ جلَّ جَلالُه يَقولُ :«وَ لا تَكونوا كَالَّتي نَقَضَتْ غَزْلَها مِن بَعْدِ قُوَّةٍ أنْكاثا». (النحل : ۹۲)
اى پسر مسعود! هر گاه عملى انجام دادى، از روى آگاهى و خردمندى انجامش ده و از اين كه عملى را بدون انديشه و آگاهى انجام دهى بپرهيز؛ زيرا خداوند، جلّ جلاله، مى فرمايد : «و مانند آن زنى مباشيد كه رشته اى را كه محكم تافته بود، پنبه كرد».
( مكارم الأخلاق : ۲/۳۶۱/۲۶۶۰ )
امام على عليه السلام :
ألا فَاعمَلوا فِي الرَّغبَةِ كَما تَعمَلونَ فِي الرَّهبَةِ
هان! در حال رغبت، همان گونه عمل كنيد كه در حال ترس عمل مى كنيد.
( نهج البلاغة: الخطبة۲۸ )
امام على عليه السلام :
اِعمَلْ عَمَلَ مَن يَعلَمُ أنَّ اللّه َ مُجازيهِ بِإساءَتِهِ و إحسانِهِ .
همانند كسى كار كن كه مى داند خداوند كار نيك و بد او را پاداش مى دهد.
( غرر الحكم : ۲۳۵۲ )
امام حسين عليه السلام :
اِعمَلْ عَمَلَ رَجُلٍ يَعلَمُ أنَّهُ مَأخوذٌ بِالإجرامِ ، مَجزِيٌّ بِالإحسانِ
همانند آن مردى كار كن كه مى داند در برابر گناه مؤاخذه مى شود و در برابر كار نيك پاداش مى گيرد.
( بحار الأنوار : ۷۸/۱۲۷/۱۰ )
آنچه براى نجات و رستگارى سزاوار است به آن تكيه شود
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
اِعلَموا أنَّهُ لَن يَنجُوَ أحَدٌ مِنكُم بِعَمَلِهِ ، و لا أنا ، إلاّ أن يَتَغَمَّدَنِيَ اللّه ُ بِرَحمَةٍ مِنهُ و فَضلٍ
بدانيد كه هيچ يك از شما با عمل خود هرگز نجات نيابد و همچنين خود من، مگر اين كه فضل و رحمت خداوند شامل حالم شود.
( كنز العمّال : ۵۳۱۴ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند عزّ و جلّ فرمود :
··· لا يَتَّكِلِ العامِلونَ (المُؤمِنونَ) عَلى أعمالِهِمُ الّتي يَعمَلونَها لِثَوابي ؛ فإنَّهُم لَوِ اجتَهَدوا و أتعَبوا أنفُسَهُم أعمارَهُم في عِبادَتي كانوا مُقَصِّرينَ غَيرَ بالِغينَ في عِبادَتِهِم كُنهَ عِبادَتي فيما يَطلُبونَ عِندي مِن كَرامَتي ، وَ النَّعيمِ في جِناني ، وَ لكِنْ بِرحمَتي فَلْيَثِقوا .
··· عمل كنندگان (مؤمنان) به اعمالى كه براى كسب ثواب من انجام مى دهند، تكيه نكنند؛ چه، اگر تمام عمرشان را در عبادت من بكوشند و خود را به رنج و زحمت اندازند باز هم در عبادتشان كوتاهى كرده اند و به كُنهِ عبادتم كه بدان، كرامت نزد من و نعمتهاى بهشتم را مى جويند، نرسند، بلكه بايد به رحمت و بخشايش من تكيه كنند.
( التمحيص : ۵۷/۱۱۵ )
امام على عليه السلام ـ در وصف پرهيزگاران ـ فرمود :
فَهُم لِأنفُسِهِم مُتَّهِمونَ ، و مِن أعمالِهِم مُشفِقونَ
خود را متّهم مى سازند و از كرده هاى خويش هراسانند.
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۹۳ )
نياز شديد به عمل در قيامت
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لَو كانَ لِرَجُلٍ عَمَلُ سَبعينَ نَبِيّا لاَستَقَلَّ عَمَلَهُ ، مِن شِدَّةِ ما يَرى يَومَئذٍ [ يَعني يَومَ القِيامَةِ ]
اگر انسان عملِ هفتاد پيامبر را [با خود ]داشته باشد، از سختى آنچه در آن روز ـ يعنى روز رستاخيز ـ مى بيند باز اعمال خود را اندك مى شمارد.
( بحار الأنوار : ۷۷/۸۲ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لَو أنَّ رَجُلاً جُرَّ عَلى وَجهِهِ مِن يَومَ وُلِدَ إلى يَومَ يَموتُ هَرِما في طاعَةِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ لَحَقَّرَ ذلكَ يَومَ القِيامَةِ ، و لَوَدَّ أنَّهُ يُرَدُّ إلَى الدّنيا كَيما يَزدادَ مِنَ الأجرِ و الثَّوابِ .
اگر شخص از روزى كه به دنيا مى آيد تا روزى كه پير مى شود و مى ميرد، در طاعت خداوند عزّ و جلّ با صورتش بر زمين كشيده شود، اين همه سختى را در روز قيامت ناچيز خواهد شمرد و دوست خواهد داشت كه به دنيا باز گردانده شود تا بر اجر و پاداش خود اضافه كند.
( كنز العمّال : ۴۳۱۲۰ )
نقش پاكى انسان در نگهدارى آنچه متعلّق به اوست
تفسير العياشى : امام صادق عليه السلام فرمود :
إنَّ اللّه َ لَيُصلِحُ بِصَلاحِ الرَّجُلِ المُؤمِنِ وُلدَهُ ، و وُلدَ وُلدِهِ ، و يَحفَظُهُ في دُوَيرَتِهِ ، و دُوَيراتٍ حَولَهُ ، فَلا يَزالونَ في حِفظِ اللّه ِ لِكَرامَتِهِ عَلَى اللّه ِ . ثُمَّ ذَكَرَ الغُلامَينِ ، فقالَ : «و كانَ أبوهُما صالِحا»( الكهف : ۸۲ ) أ لَم تَرَ أنَّ اللّه َ شَكَرَ صَلاحَ أبَوَيهِما لَهُما ؟! .
خداوند به سبب صالح بودن مردِ مؤمن فرزندِ او و نواده اش را صالح مى گرداند و او را در اتاقك خودش و اتاقكهاى پيرامونش حفظ مى كند. پس، آنان همواره در پناه خدا هستند؛ زيرا كه آن مردِ مؤمن نزد خداوند گرامى است سپس حضرت داستان آن دو پسر بچه را نقل كرد و فرمود :«پدر آن دو مردى صالح بود»، آيا نمى بينى كه خداوند به خاطر پاكى پدرشان به آن دو پاداش داد؟!
( تفسير العيّاشي : ۲/۳۳۷/۶۳ )
محكم كارى
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ اللّه َ تَعالى يُحِبُّ إذا عَمِلَ أحَدُكُم عَمَلاً أن يُتقِنَهُ .
خداوند متعال دوست دارد كه هرگاه فردى از شما كارى مى كند آن را درست (بى عيب) انجام دهد.
( كنز العمّال : ۹۱۲۸ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ اللّه َ تَعالى يُحِبُّ مِنَ العامِلِ إذا عَمِلَ أن يُحسِنَ .
خداوند متعال از كننده كار اين را دوست دارد كه وقتى كارى مى كند آن را به خوبى انجام دهد.
( كنز العمّال : ۹۱۲۹ )
امام صادق عليه السلام :
لَمّا ماتَ إبراهيمُ ابنُ رَسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله رَأى النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله في قَبرِهِ خَلَلاً فسَوّاهُ بِيَدِه ِ، ثُمَّ قالَ : إذا عَمِلَ أحَدُكُم عَمَلاً فَلْيُتقِنْ .
چون ابراهيم فرزند پيامبر خدا صلى الله عليه و آله درگذشت، پيامبر در گور او شكافى ديد و آن را با دست پر و هموار كرد. سپس فرمود : هرگاه كسى از شما كارى كرد، محكم كارى كند.
( وسائل الشيعة : ۲/۸۸۳/۱ )
امام صادق عليه السلام :
إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله نَزَلَ حَتّى لَحَدَ سَعدَ بنَ مُعاذٍ و سَوَّى اللَّبِنَ عَلَيهِ ، و جَعَلَ يَقولُ : ناوِلْني حَجَرا ، ناوِلْني تُرابا رَطْبا ، يَسُدُّ بِهِ ما بَينَ اللَّبِنِ ، فلَمّا أن فَرَغَ و حَثا التُرابَ عَلَيهِ و سَوّى قَبرَهُ قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنّي لَأعلَمُ أنَّهُ سَيَبلى و يَصِلُ إلَيهِ البَلاءُ ، و لكِنَّ اللّه َ يُحِبُّ عَبدا إذا عَمِلَ عَمَلاً أحكَمَهُ .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله پايين رفت تا سعد بن معاذ را در لحد گذارد و روى آن خشت بچيند و مرتب مى فرمود : سنگ بده، گل بده و با آنها درز خشتها را پر مى كرد. وقتى كار تمام شد و روى لحد خاك ريخت و قبر را هموار كرد فرمود : من مى دانم كه بزودى اين فرسوده و خراب مى شود، اما خداوند بنده اى را دوست دارد كه چون كارى انجام دهد، آن را درست انجام دهد.
( وسائل الشيعة : ۲/۸۸۴/۲ )
گوناگون
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در خطبه حجّة الوداع ـ فرمود :
يا أيُّها النّاسُ ، وَ اللّه ِ ما مِن شَيءٍ يُقَرِّبُكُم مِنَ الجَنَّةِ و يُباعِدُكُم مِنَ النّارِ إلاّ و قَد أمَرتُكُم بِهِ ، و ما مِن شَيءٍ يُقَرِّبُكُم مِنَ النّارِ و يُباعِدُكُم مِنَ الجَنَّةِ إلاّ و قَد نَهَيتُكُم عَنهُ
اى مردم! به خدا سوگند هيچ چيزى نيست كه شما را به بهشت نزديك و از آتش دوزخ دور گرداند، مگر اين كه شما را به آن فرمان دادم و هيچ چيزى نيست كه شما را به آتش دوزخ نزديك و از بهشت دور سازد، مگر اين كه شما را از آن باز داشتم.
( الكافي : ۲/۷۴/۲ )
امام على عليه السلام :
شَتّانَ ما بَينَ عَمَلَينِ : عَمَلٍ تَذهَبُ لَذَّتُهُ و تَبقى تَبِعَتُهُ ، و عَمَلٍ تَذهَبُ مَؤونَتُهُ و يَبقى أجرُهُ .
چه بسيار تفاوت است ميان دو عمل : عملى كه لذّتش مى رود و رنجش مى ماند و عملى كه رنج و زحمتش مى رود و پاداش آن مى ماند.
( نهج البلاغة : الحكمة ۱۲۱ )
امام على عليه السلام :
إنّما يُستَدَلُّ عَلَى الصّالِحينَ بِما يُجري اللّه ُ لَهُم عَلى ألسُنِ عِبادِهِ ، فَلْيَكُنْ أحَبَّ الذَّخائرِ إلَيكَ ذَخيرَةُ العَمَلِ الصّالِحِ .
مردمان نيكوكار از سخنانى شناخته شوند كه خداوند درباره آنان بر زبان بندگان خويش جارى مى سازد؛ بنا بر اين، بايد دوست داشتنى ترين اندوخته در نظر تو، اندوخته كار نيك باشد.
( نهج البلاغة: الكتاب۵۳ )
امام على عليه السلام :
مَن أنِفَ مِن عَمَلِهِ اضطَرَّهُ ذلكَ إلى عَمَلٍ خَيرٍ مِنهُ .
هر كه از كارى كه مى كند راضى نباشد اين امر او را به انجام كارى بهتر از آن وا مى دارد.
( غرر الحكم : ۸۶۱۹ )
امام على عليه السلام :
في كُلِّ وَقتٍ عَمَلٌ .
در هر زمانى، كارى [مناسب آن زمان ]هست.
( غرر الحكم : ۶۴۵۸ )
امام على عليه السلام :
مَن عَمِلَ لِدينِهِ كَفاهُ اللّه ُ أمرَ دُنياهُ .
هر كه براى دين خود كار كند، خداوند امر دنياى او را كفايت فرمايد.
( نهج البلاغة : الحكمة ۴۲۳ )
امام على عليه السلام :
مَن قَصَّرَ فِي العَمَلِ ابتُلِيَ بِالهَمِّ .
هر كه در عمل كوتاهى كند، به اندوه گرفتار آيد.
( نهج البلاغة : الحكمة ۱۲۷ )
امام جواد عليه السلام :
القَصدُ إلَى اللّه ِ تَعالى بِالقُلوبِ أبلَغُ مِن إتعابِ الجَوارِحِ بِالأعمالِ .
با دلها به سوى خداوند متعال رهسپار شدن رساننده تر به مقصد است تا با خسته كردن اعضا و جوارح با اعمال.
( الدرّة الباهرة : ۳۹ )
میزان الحکمه، جلد هشتم.
