قناعت در احادیث

قناعت :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

خِيارُ اُمَّتي  ، القانِـعُ  و شِرارُهُمُ  ، الطامِعُ .

 بهترينان امّت من، قناعت كنندگان و بدترينان آنها، طمعكاران هستند.  

( كنز العمّال : ۷۰۹۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

خَيرُ المؤمنينَ  ، القانِعُ  و شَرُّهُمُ  ، الطامِعُ .

بهترين مؤمنان، قناعت پيشه است و بدترين آنها، طمعكار.

( كنز العمّال : ۷۱۲۶ )

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از آيه « فلنحيينّه حياة طيّبة »   ـ فرمود :

 هِي ، القَناعَةُ .

مقصود، قناعت است.

( نهج البلاغة : الحكمة ۲۲۹ )

امام على عليه السلام :

طوبى لِمَن ذَكَرَ المَعادَ و عَمِلَ للحِسابِ و قَنِعَ بالكَفافِ  و رَضِيَ عنِ اللّه ِ

خوشا به حال كسى كه به ياد قيامت باشد و براى روز حساب كار كند و به كفاف زندگى قانع باشد و از خدا خشنود.

( نهج البلاغة : الحكمة ۴۴ )

امام على عليه السلام ـ درباره خبّاب بن اَرَت ـ فرمود :

يَرحَمُ اللّه ُ خَبّابَ بنَ الأرَتِّ ؛ فلقد أسلَمَ راغِبا و هاجَرَ طائعا و قَنِعَ بالكَفافِ و رَضِيَ عنِ اللّه ِ  و عاشَ مُجاهِدا .

خداوند خباب بن اَرَتْ را بيامرزد ؛  كه با رغبت مسلمان شد و با طيب خاطر هجرت كرد و به كفاف زندگى قانع و از خدا خشنود بود و مجاهد زيست.

( نهج البلاغة: الحكمة ۴۳ )

امام على عليه السلام :

لا تكن مِمَّن يَرجُو الآخِرَةَ بغيرِ العَمَلِ

··· يقولُ في الدنيا بقَولِ الزاهِدينَ  و يَعمَلُ فيها بعَمَلِ الراغِبينَ .

إن اُعطِيَ مِنها لم يَشبَعْ  و إن مُنِعَ مِنها لم يَقنَعْ .

چونان كسى مباش كه بدون عمل به آخرت اميدوار است

··· در دنيا چون پارسايان سخن مى گويد، اما به مانند دنيا خواهان عمل مى كند.

اگر از دنيا چيزى به او داده شود، سير نمى گردد و اگر داده نشود، قانع نيست.

( نهج البلاغة: الحكمة ۱۵۰ )

 

امام على عليه السلام :

 وَ ايمُ اللّه ِ ـ يَمينا أستَثني فيها بمَشيئَةِ اللّه ِ ـ

لَأرُوضَنَّ نَفسي رِياضَةً تَهِشُّ مَعَها إلَى القُرصِ إذا قَدَرَت علَيهِ مَطعوما  و تَقنَعُ بالمِلحِ مَأدُوما

 به خدا سوگند ـ سوگندى كه در آن مشيّت خدا را مستثنى مى كنم ـ

نفْس خود را چنان رياضت و پرورش دهم كه چون به گِرده نانى، دست يابد، شاد گردد و به نانخورش نمك بسازد.

( نهج البلاغة: الكتاب ۴۵ )

امام على عليه السلام ـ در وصف پيامبران ـ فرمود :

 و لكنَّ اللّه َ سبحانَهُ جَعَلَ رُسُلَهُ اُولِي قُوَّةٍ في عَزائمِهِم  

و ضَعَفةً فيما تَرَى الأعيُنُ مِن حالاتِهِم ، مَع قَناعَةٍ تَملَأُ القُلوبَ و العُيونَ غِنىً

  و خَصاصَةٍ تَملأُ الأبصارَ و الأسماعَ أذىً .

 اما خداوند سبحان فرستادگان خود را داراى اراده هايى نيرومند قرار داد

و از نظر ظاهر ضعيف و تهيدست ، اما توأم با قناعتى كه دلها و چشمها را  پر از بى نيازى مى كرد،

هر چند فقر و نادارى آنها  چشمها و گوشها را  از ناراحتى لبريز مى ساخت.

( نهج البلاغة: الخطبة ۱۹۲ )

امام على عليه السلام :

ألهِمْ نفسَكَ  ، القُنوعَ .

 قناعت را به نفس خود، تلقين كن.

( بحار الأنوار : ۷۸/۹/۶۴ )

امام على عليه السلام :

نِعمَ الحَظُّ ،  القَناعَةُ .

 نيكو بهره اى است ، قناعت.

( غرر الحكم : ۹۸۸۷ )

امام على عليه السلام :

انتَقِمْ مِن حِرصِكَ ، بالقُنوعِ ، كما تَنتَقِمُ مِن عَدُوِّكَ   ، بالقِصاصِ .

 از حرص خود با قناعت، انتقام بگير، همچنان كه از دشمنت با تقاصّ، انتقام مى گيرى.

(غرر الحكم : ۲۳۳۹ )

امام على عليه السلام :

أشكَرُ الناسِ أقنَعُهُم  و أكفَرُهُم لِلنِّعَمِ أجشَعُهُم .

شاكرترين مردم ، قانع ترين آنهاست و نا سپاس ترين آنان از نعمتها ، آزمندترين آنها.

( بحار الأنوار : ۷۷/۴۲۲/۴۰ )

امام على عليه السلام :

كفى بالقَناعَةِ مُلكا  و بِحُسنِ الخُلقِ نَعيما .

 آدمى را مُلكِ قناعت و نعمتِ خوى نيك، بس است.

( نهج البلاغة : الحكمة ۲۲۹ )

امام على عليه السلام :

 ما أحسَنَ بالإنسانِ أن يَقنَعَ بالقَليلِ و يَجودَ بالجَزيلِ !

 چه زيباست براى انسان كه به اندك بسازد و فراوان ببخشد!

(غرر الحكم : ۹۶۶۰ )

امام على عليه السلام :

مَن قَنِعَت نفسُهُ  ، أعانَتهُ علَى النَّزاهَةِ و العَفافِ .

 هر كه نفْسش قانع باشد، او را در پاكى و خويشتندارى يارى رساند.

( غرر الحكم : ۸۶۶۳ )

امام على عليه السلام :

مِن شَرَفِ الهِمَّةِ ،  لُزومُ القَناعَةِ .

 از بلند همّتى است، پايبندى به قناعت.

(غرر الحكم : ۹۴۳۵ )

امام على عليه السلام :

مِن عِزِّ النفسِ ،  لُزومُ القَناعَةِ .

 پايبندى به قناعت  ،از عزّت نفْس است.

( غرر الحكم : ۹۴۵۲ )

امام على عليه السلام :

القَناعَةُ  ، سَيفٌ لا يَنبُو .

قناعت ، شمشيرى است كه كُند نمى شود.

( بحار الأنوار:۷۱/۹۶/۶۱ )

امام حسن عليه السلام :

اعلمْ أنَّ مُروَّةَ القَناعَةِ و الرِّضا  ، أكثرُ مِن مُرُوّةِ الإعطاءِ .

 بدان كه مردانگى قناعت و خرسندى ، بيشتر از مردانگى داد و دهش است.

( بحار الأنوار : ۷۸/۱۱۱/۶ )

امام باقر عليه السلام :

أكَلَ عليٌّ عليه السلام مِن تَمرٍ دَقَلٍ .حديث ثُمّ شَرِبَ علَيهِ الماءَ ، ثُمّ ضَرَبَ على بَطنِهِ ، و قالَ : مَن أدخَلَهُ بَطنُهُ النارَ فَأبعَدَهُ اللّه ُ ، ثُمّ تَمَثَّلَ :فَإنَّكَ مَهما تُعطِ بَطنَكَ سُؤلَهُ و فَرْجَكَ نالا مُنتَهى الذَّمِّ أجمَعا .
 على عليه السلام مقدارى خرماى دَقَل تناول كرد و سپس روى آن آب نوشيد و بعد دستى بر شكم خود زد و فرمود :

هر كه آتش وارد آن كند، خدا او را دور گرداند .

آن گاه به اين بيت تمثّل جُست :

تو هر گاه خواهش شكم و شرمگاهت را برآورى                                         منتهاى نكوهش و رسوايى را به بار آورند.

( كنز العمّال : ۸۷۴۱ -  دَقَل : پست ترين نوع خرما  ؛  القاموس المحيط، ج ۳، ص ۳۷۶ )

مجمع البيان : درباره « فلنحيينّه حياةً طيّبة » ( النحل : ۹۷ ) ،  چند قول گفته شده است :

 أنَّ الحَياةَ الطَّيّبةَ الرِّزقُ الحَلالُ  

عن ابنِ عبّاسٍ و سَعيدِ بنِ جُبَيرٍ و عَطاءٍ .

دوم، قول حسن و وهب كه گفته اند:

به معناى قانع و راضى بودن به قسمت خداست و اين قول از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده است.

( مجمع البيان : ۶/۵۹۳ )

توانگرى در قناعت است .

بحار الأنوار : خداوند متعال به داوود عليه السلام وحى كرد:

وَضَعتُ الغِنى في القَناعَةِ و هُم يَطلُبُونَهُ في كَثرَةِ المالِ ؛ فلا يَجِدُونَهُ .

 من توانگرى را در قناعت نهاده ام ، اما مردم آن را در فراوانى مال مى جويند ؛ از اين رو نمى يابندش.

( بحار الأنوار: ۷۸/۴۵۳/۲۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 القَناعَةُ  ،مالٌ لا يَنفَدُ .

قناعت ، ثروتى تمام ناشدنى است .

( كنز العمّال : ۷۰۸۰ )

امام على عليه السلام :

 القَناعَةُ  ، تُغني .
 

قناعت ، توانگرى آرَد.

( غرر الحكم : ۲۲ )

امام على عليه السلام :

طَلَبتُ الغِنى ، فما وَجَدتُ إلاّ بالقَناعَةِ .

علَيكُم بالقَناعَةِ  ، تَستَغنُوا .

 توانگرى را جستم و آن را جز در قناعت نيافتم .

قانع باشيد  ،تا توانگر شويد.

( بحار الأنوار : ۶۹/۳۹۹/۹۱ )

امام على عليه السلام :

القَناعَةُ ، غُنيَةٌ و الاقتِصادُ ، بُلغَةٌ .

 قناعت ، توانگرى است و ميانه روى ، كفاف.

( بحار الأنوار: ۷۸/۱۰/۶۷ )

امام على عليه السلام :

 القانِعُ غَنيٌّ و إنْ جاعَ و عَري .

شخص قانع، توانگر و بى نياز است، اگر چه گرسنه و برهنه باشد.

( غرر الحكم : ۱۴۰۵ )

امام على عليه السلام :

القَناعَةُ  ، رَأسُ الغِنى .
 

قناعت، سَر توانگرى است.

( غرر الحكم : ۱۱۰۶ )

امام على عليه السلام : 

لا كَنزَ   أغنى مِن القَناعَةِ .

هيچ گنجى  سرشارتر از قناعت نيست.

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۷۱ )

امام باقر يا امام صادق عليهما السلام:

مَن قَنِعَ بما رَزَقَهُ اللّه ُ ،  فهُو مِن أغنَى الناسِ .

كسى كه به آنچه خدا روزيش كرده قانع باشد ، از توانگرترين مردمان است.

( الكافي : ۲/۱۳۹/۹ )

آنچه قناعت آورد ...

امام على عليه السلام :

على قَدرِ العِفَّةِ ، تكونُ القَناعَةُ .

قناعت، به اندازه خويشتندارى و عزّت نفس  ، بستگى دارد.

(غرر الحكم : ۶۱۷۹ )

امام على عليه السلام :

 لن تُوجَدَ القَناعَةُ ،  حتّى يُفقَدَ الحِرصُ .

 تا حرص گُم نشود ، قناعت هرگز پيدا نشود.

( غرر الحكم : ۷۴۲۴ )

امام على عليه السلام :

مَن عَقلَ ، قَنِعَ .

كسى كه عاقل باشد، قانع است.

(غرر الحكم : ۷۷۲۴ )

امام على عليه السلام :

يَنبَغي لمَن عَرَفَ نفسَهُ  ، أن يَلزَمَ القَناعَةَ و العِفَّةَ .

 براى كسى كه خود را بشناسد، شايسته است كه به قناعت و عزّت نفْس چنگ در زند.

( غرر الحكم : ۱۰۹۲۷ )

امام باقر عليه السلام :

انزِلْ ساحَةَ القَناعَةِ ، باتِّقاءِ الحِرصِ

و ادفَعْ عَظيمَ الحِرصِ ،  بِإيثارِ القَناعَةِ .

 با پرهيز از حرص، در آستانِ قناعت بار افكن

و با برگزيدن قناعت، كوه حرص را پس بزن.

( بحار الأنوار:۷۸/۱۶۳/۱ )

امام صادق عليه السلام :

اُنظُرْ إلى مَن هُو دُونَكَ في المَقدُرَةِ و لا تَنظُرْ إلى مَن هو فَوقَكَ في المَقدُرَةِ ؛ 

 فإنّ ذلكَ أقنَعُ لكَ بما قُسِمَ لكَ .

 به ناتوانتر از خودت بنگر و به توانگر از خويش منگر؛

زيرا كه اين كار تو را به آنچه قسمت تو شده است قانع تر مى سازد.

( الكافي : ۸/۲۴۴/۳۳۸ )

ميوه قناعت :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 اِقنَعْ بما اُوتِيتَهُ  ، يَخِفَّ علَيكَ الحِسابُ .

به آنچه داده شده اى قانع باش، تا حسابت سبك شود.

( بحار الأنوار : ۷۷/۱۸۷/۳۷ )

امام على عليه السلام :

ثَمرَةُ القَناعَةِ  ، الإجمالُ في المُكتَسَبِ و العُزوفُ عنِ الطَّلَبِ .

 ميوه قناعت، ميانه روى در كسب و كار است و خويشتندارى از دست دراز كردن سوى مردم .

( غرر الحكم : ۴۶۳۴ )

امام على عليه السلام :

ثَمَرةُ القَناعَةِ  ، العِزُّ .

 ميوه قناعت، عزّت است.

( غرر الحكم : ۴۶۴۶ )

امام على عليه السلام :

أعوَنُ شيءٍ على صَلاحِ النَّفسِ  ، القَناعَةُ .

 بهترين كمك براى خودسازى، قناعت است.

( غرر الحكم : ۳۱۹۱ )

امام على عليه السلام :

كيفَ يَستَطيعُ صَلاحَ نفسِهِ  ، مَن لا يَقنَعُ بالقَليلِ ؟ ! 

كسى كه به اندك قانع نيست، چگونه مى تواند خودسازى كند؟!

( غرر الحكم : ۶۹۷۹ )

امام على عليه السلام :

مَن قَنِعَ  ، لم يَغتَمَّ .

 كسى كه قانع باشد ، اندوهگين نشود.

( غرر الحكم : ۷۷۷۱ )

امام على عليه السلام :

بالقَناعَةِ يكونُ العِزُّ .

 با قناعت است كه عزّت به دست مى آيد.

(غرر الحكم : ۴۲۴۴ )

امام على عليه السلام ـ به شريح وقتى كه شنيد در روزگارِ عهده دارىِ مسنَد قضاوت از سوى آن حضرت، خانه اى خريده است ـ نوشت:

اشتَرى هذا المُغتَرُّ بالأمَلِ مِن هذا المُزعَجِ بالأجَلِ هذهِ الدارَ

بالخُروجِ مِن عِزِّ القَناعَةِ  و الدُّخولِ في ذُلِّ الطَّلَبِ و الضَّراعَةِ ! 

 اين خانه را، اين فريب خورده آرزو  از اين كسى كه اجل او را از اين خانه بيرون مى برد  خريدارى كرد

 به بهاى خارج شدن از عزّت قناعت و وارد شدن به ذلّت خواهش و پستى!

( نهج البلاغة : الكتاب ۳ )

امام على عليه السلام : 

اِقنَعُوا بالقَليلِ مِن دُنياكُم لِسلامَةِ دِينِكُم ؛

 فإنَّ المؤمنَ البُلغَةُ اليَسيرَةُ مِن الدنيا تُقنِعُهُ .

براى سالم ماندن دينتان، به اندكى از دنياى خود قانع باشيد ؛

زيرا كه مؤمن را اندك كفاف دنيا، قانع مى سازد.

(غرر الحكم : ۲۵۴۹ )

امام على عليه السلام ـ در بخشى از سفارش خود به فرزند بزرگوارش حسين عليه السلام ـ فرمود :

لا مالَ أذهَبُ بالفاقَةِ مِن الرِّضا بالقُوتِ

 و مَنِ اقتَصَرَ على بُلغَةِ الكَفافِ ،  تَعَجَّلَ الراحَةَ و تَبَوَّأ خَفضَ الدَّعَةِ .

 هيچ ثروتى فقر زداتر از خشنودى به قُوت، نيست

و هر كه به كفافِ زندگى بسنده كند، به زودى به آسايش دست يابد و زندگى آسوده و مرفّهى به دست آورد.

( بحار الأنوار : ۷۷/۲۳۸/۱ )

امام على عليه السلام : 

مَن قَنِعَت نفسُهُ ،  عَزَّ مُعسِرا .

 كسى كه نفْسش قانع باشد، در عين تنگدستى با عزّت است.

(غرر الحكم : ۸۴۳۹ )

امام على عليه السلام :

أنعَمُ الناسِ عَيشا ،  مَن مَنَحَهُ اللّه ُ سُبحانَهُ القَناعَةَ و أصلَحَ لَهُ زَوجَهُ .

 خوشترين زندگى را كسى دارد كه ، خداوند سبحان قناعت را ارزانى اش دارد و همسرى پاك و شايسته نصيبش گرداند.

(غرر الحكم : ۳۲۹۵ )

امام على عليه السلام :

القَناعَةُ ،  أهنَأُ عَيشٍ .

 قناعت ، گواراترين زندگى است.

( غرر الحكم : ۹۳۳ )

امام حسين عليه السلام :

القُنوعُ ،  راحَةُ الأبدانِ .

 قناعت ، مايه آسايش تن است.

( بحار الأنوار : ۷۸/۱۲۸/۱۱ )

امام صادق عليه السلام :

مَن رَضِيَ مِن اللّه ِ بِاليَسيرِ مِن المَعاشِ ،  رَضِيَ اللّه ُ مِنهُ بِاليَسيرِ مِن العَمَلِ .

 كسى كه به معاش ( روزى ) اندك خدا خرسند باشد، خداوند به عمل اندك او خرسند شود.

( الكافي : ۲/۱۳۸/۳ )

امام رضا عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از قناعت ـ فرمود :

 القَناعَةُ  ، تَجتَمِعُ إلى صيانَةِ النفسِ و عِزِّ القَدرِ ، و طَرحِ مُؤَنِ  ( مَؤونَة ) الاستِكثارِ  و التَّعبُّدِ لأهلِ الدنيا

 و لا يَسلُكُ طَريقَ القَناعَةِ إلاّ رجُلانِ :

إمّا مُتَعَلِّلٌ ( مُتَعبِّدٌ ) يُريدُ أجرَ الآخِرَةِ ، أو كريمٌ مُتَنزِّهٌ عَن لِئامِ الناسِ .

 

 قناعت، باعث خويشتندارى و ارجمندى و آسوده شدن از زحمت فزون خواهى و بندگى در برابر دنيا پرستان است.

راه قناعت را جز دو كس نپيمايد :

يا عبادت پيشه اى كه خواهان مزدِ آخرت است ،  يا بزرگوارى كه از مردمان فرومايه دورى مى كند.

( بحار الأنوار : ۷۸/۳۴۹/۶ )

كسى كه اندك قانعش نكند ...

امام على عليه السلام :

مَن لم يُقنِعْهُ اليسيرُ، لم يَنفَعْهُ الكَثيرُ .

كسى كه اندك قانعش نكند، مال بسيار سودش ندهد.

( بحار الأنوار : ۷۸/۷۱/۳۳ )

امام على عليه السلام :

مَن كانَ بِيَسيرِ الدنيا لا يَقنَعُ ، لم يُغنِهِ مِن كثيرِها ، ما يَجمَعُ .

 كسى كه به اندكِ دنيا قانع نباشد، ثروت بسيار آن، هر چه هم گِرد آورد، او را بى نياز نسازد.

( غرر الحكم : ۸۴۸۴ )

امام على عليه السلام :

ابنَ آدمَ !  إن كُنتَ تُريدُ مِن الدنيا ما يَكفيكَ  ؛فإنَّ أيسَرَ ما فيها يَكفيكَ

و إن كُنتَ إنّما تُريدُ ما لا يَكفيكَ ؛  فإنَّ كُلَّ ما فيها لا يَكفيكَ .

 اى فرزند آدم ! اگر از دنيا به قدرى كه تو را كفايت كند خواهى، بدان كه كمترين چيز دنيا كفايتت مى كند

و اگر از دنيا به اندازه اى كه تو را كفايت كند نخواهى، بدان كه همه دنيا هم بسنده ات نخواهد كرد.

( الكافي : ۲/۱۳۸/۶ )

امام صادق عليه السلام ـ

وقتى كه مردى به ايشان شِكوه كرد كه طلب روزى مى كند و به دست مى آورد، اما قانع نمى شود و نفْسش بيشتر از آن را از او مى طلبد و عرض كرد:

مرا چيزى بياموزيد، كه مشكلم را حلّ كند ـ

فرمود :

إن كانَ ما يَكفيكَ ،  يُغنيكَ  ، فَأدنى ما فيها يُغنيكَ

و إن كانَ ما يَكفيكَ  ، لا يُغنيكَ  ، فَكُلُّ ما فيها لا يُغنيكَ .

 اگر آن اندازه كه كفايتت مى كند ، تو را بى نياز سازد، كمترين چيز دنيا بى نيازت مى سازد

و اگر آنچه تو را بس است ، بى نيازت نسازد، همه دنيا هم تو را بى نياز نمى گرداند.

( الكافي : ۲/۱۳۹/۱۰ )

امام صادق عليه السلام :

اقنَعْ بما قَسَمَ اللّه ُ لكَ و لا تَنظُرْ إلى ما عِندَ غيرِكَ و لا تَتَمَنَّ ما لَستَ نائلَهُ ؛

فإنّهُ مَن قَنِعَ شَبِعَ و مَن لم يَقنَعْ لم يَشبَعْ و خُذْ حَظَّكَ مِن آخِرَتِكَ .

به آنچه خداوند قسمت تو كرده  قانع باش و به آنچه ديگران دارند چشم مدوز و آنچه را كه بدان نمى رسى، آرزو مكن؛

زيرا كسى كه قانع باشد، سير مى شود و كسى كه قانع نباشد، سير نمى شود و به فكر بهره آخرتت باش .

( الكافي : ۸/۲۴۳/۳۳۷ )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ فيما نَزَلَ بهِ الوَحيُ مِن السماءِ :

لو أنَّ لاِبنِ آدمَ وَادِيَينِ يَسيلانِ ذَهَبا و فِضَّةً  ، لاَبتَغى إلَيهِما ثالِثا !

يا بنَ آدمَ !   إنّما بَطنُكَ  بَحرٌ مِنَ البُحورِ و وادٍ مِن الأودِيَةِ لا يَملَؤهُ شيءٌ إلاّ التُّرابُ .

از جمله وحيهاى آسمانى اين بود :

اگر براى آدميزاد دو رودخانه طلا و نقره جريان يابد ،  باز خواهان سوّمى است!

اى آدميزاد ! شكم تو ، در حقيقت ،  دريايى و درّه اى است كه آنها را چيزى جز خاك پر نمى كند .

( كتاب من لا يحضره الفقيه : ۴/۴۱۸/۵۹۱۲ - گفت : چشم تنگ دنيا دوست را يا قناعت پر كند يا خاك گور. گلستان سعدى باب سوم: ص ۱۱۸ )

میزان الحکمه،جلد نهم.