فقیه در احادیث

فقيه شدن در دين :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إذا أرادَ اللّه ُ بعَبدٍ خَيرا  ،

فَقَّهَهُ في الدِّينِ  و ألهَمَهُ رُشدَهُ  .

هرگاه خداوند خوبى بنده اى را بخواهد،

او را در دين فقيه گرداند و راه درست و راستش را به او الهام فرمايد.

( كنز العمّال : ۲۸۶۹۰ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إذا أرادَ اللّه ُ بِعَبدٍ خَيرا ،

فَقَّهَهُ في الدِّينِ  و زَهَّدَهُ في الدنيا  و بَصَّرَهُ عُيوبَهُ .

هرگاه خداوند خوبى بنده اى را بخواهد  ،

او را در دين دانا و فقيه گرداند و به دنيا بى اعتنايش سازد و نسبت به عيبهايش او را بينا كند .

( كنز العمّال : ۲۸۶۸۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 ما عُبِدَ اللّه ُ تعالى بشيءٍ أفضَلَ مِن الفِقهِ في الدِّينِ .
 

خداوند به چيزى برتر از آگاهى دينى عبادت نشده است.

( كنز العمّال : ۲۸۷۵۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أفضَلُ العِبادَةِ  ، الفِقهُ .

 برترين عبادت ، فقه ( شناخت دين )  است.

( الترغيب و الترهيب : ۱/۹۳/۳)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ لِكُلِّ شيءٍ ، دِعامَةً  و دِعامَةُ هذا الدِّينِ ، الفِقهُ .

همانا براى هر چيزى ، تكيه گاهى است و تكيه گاه اين دين، فقه است.

( كنز العمّال : ۲۸۷۶۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

اُفٍّ لِكُلِّ مُسلمٍ لا يَجعَلُ في كُلِّ جُمعَةٍ .يَوما يَتَفَقَّهُ فيهِ أمرَ دِينِهِ و يَسألُ عن دِينِهِ .

 اُف بر هر مسلمانى كه هفته اى يك روز را به كار آموختن امور دينى خود و پرسيدن مسائل دينيش اختصاص ندهد.

( بحار الأنوار : ۱/۱۷۶/۴۴ ) 

 

امام على عليه السلام :

 إذا فَقِهتَ ، فَتَفَقَّهْ فِي دِينِ اللّه ِ .

اگر خواستى دانا شوى، در دين خدا دانا و فقيه شو.

( غرر الحكم : ۴۰۷۶ )

امام على عليه السلام : 

إذا أرادَ اللّه ُ بعَبدٍ خَيرا ، فَقَّهَهُ في الدِّينِ و ألهَمَهُ اليَقينَ .

هرگاه خداوند خير بنده اى را بخواهد، او را در دين فقيه گرداند و يقين در دلش افكند.

( غرر الحكم : ۴۱۳۳ )

امام على عليه السلام :

لِيَتأسَّ صَغيرُكُم بكبيرِكُم  

و لْيَرأفْ كَبيرُكُم بصَغيرِكُم

 و لا تكونُوا كَجُفاةِ الجاهِليَّةِ ؛

لا في الدِّينِ يَتَفَقَّهونَ و لا عنِ اللّه ِ يَعقِلونَ .

بايد كوچكترهاى شما از بزرگترهاى شما سرمشق گيرند

و بزرگترانتان با كوچكترانتان مهربان باشند

و همچون مردمان خشن ( بى فرهنگ ) جاهليت نباشيد  ؛

كه نه در دين فقيه بودند و نه درباره خدا تفكّر مى كردند.

( نهج البلاغة: الخطبة۱۶۶ )

 

تَعَلَّموا القرآنَ ؛ فإنّهُ أحسَنُ الحَديثِ  

و تَفَقَّهُوا فيهِ  ؛ فإنَّهُ رَبيعُ القُلوبِ .

قرآن را بياموزيد  ؛كه آن بهترين سخن است

و در آن دانا شويد ؛ كه آن بهار دلهاست.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۱۰ )

امام على عليه السلام :

مَن تَفَقَّهَ في الدِّينِ كَثُرَ

كسى كه در دين فقيه شود [ اعوان و انصار او ] بسيار گردد ( بزرگ شود ).

( غرر الحكم : ۷۹۶۱ )

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزند خود حسن عليه السلام ـ فرمود :

 و خُضِ الغَمَراتِ للحَقِّ ، حَيثُ كانَ ،  و تَفَقَّهْ في الدِّينِ .

 براى يافتن حق، هر جا كه باشد، در گردابهاى سخت فرو رو و در دين فقيه شو.

( نهج البلاغة : الكتاب ۳۱ )

امام كاظم عليه السلام :

تَفقَّهُوا في دِينِ اللّه ِ ؛

فإنَّ الفِقهَ مِفتاحُ البَصيرَةِ  و تَمامُ العِبادَةِ  

و السَّببُ إلَى المَنازِلِ الرَّفيعَةِ و الرُّتَبِ الجَليلَةِ في الدِّينِ و الدنيا  

و فَضلُ الفَقيهِ علَى العابِدِ  ، كَفَضلِ الشَّمسِ علَى الكواكِبِ 

و مَن لم يَتَفَقَّهْ في دِينِهِ  ، لم يَرضَ اللّه ُ لَهُ عَمَلاً .

 در دين خدا فقيه و دانا شويد؛

زيرا فقه كليد بصيرت است و مايه كمال عبادت

و وسيله رسيدن به مقامات بلند و مراتب عالى دينى و دنيايى .

برترى فقيه بر عابد، همچون برترى خورشيد است بر ستارگان

و هر كه در دين خود دانا و فقيه نشود، خداوند  هيچ عملى را از او نپسندد.

( بحار الأنوار : ۷۸/۳۲۱/۱۹ )

فقيه ترين مردم :

امام صادق عليه السلام :

أنتُم أفقَهُ الناسِ إذا عَرَفتُم معانيَ كلامِنا؛

إنّ الكَلِمَةَ لَتَنصَرِفُ على وُجوهٍ .

فلو شاءَ إنسانٌ لَصَرَفَ كلامَهُ كيفَ شاءَ و لا يكذِبُ .

شما اگر مقصود سخن ما را بفهميد، فقيه ترين مردم خواهيد بود ؛

همانا سخن به وجوه گوناگونى قابل بيان است.

پس انسان اگر بخواهد مى تواند سخن خود را آن طور كه مى خواهد بيان كند و دروغ نگويد.

( معاني الأخبار : ۱/۱)

امام صادق عليه السلام :

لا يكونُ الرجُلُ مِنكُم فَقيها  ،

حتّى يَعرِفَ مَعاريضَ كلامِنا .

هيچ فردى از شما فقيه نباشد،

مگر آن گاه كه تعريضات كلام ما را بفهمد.

( معاني الأخبار : ۲/۳ )

امام صادق عليه السلام : 

إنّا و اللّه ِ لا نَعُدُّ الرجُلَ مِن شيعَتِنا فَقيها  ،

حتّى يُلحَنَ لَهُ فَيَعرِفَ اللَّحنَ .

به خدا قسم ما فردى از شيعيان خود را فقيه نمى شماريم،

مگر آن گاه كه سخنى سر بسته و با كنايه به او گفته شود و وى مقصود را دريابد.

( بحار الأنوار : ۲/۲۰۸/۱۰۱ )

ويژگيهاى فقيه :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما ازدادَ عَبدٌ قَطُّ فِقها في دِينِهِ  ،

إلاّ ازدَادَ قَصدا في عَمَلِهِ .

 هرگز بنده اى بر فقه ( شناخت خود ) از دينش نيفزود ،

مگر اين كه بر ميانه روى او در عملش افزوده گشت .

( كنز العمّال : ۵۴۰۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 كَفى بالمَرءِ فِقها ، إذا عَبَدَ اللّه َ

 و كفى بالمَرءِ جَهلاً ، إذا اُعجِبَ بِرَأيهِ .
 

در فقاهت ( دانايى ) مرد همين بس  ، كه خدا را عبادت كند  

و در نادانى مرد همين بس  ، كه به رأى خود  مغرور باشد.

( كنز العمّال : ۲۸۷۹۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 لا يَفقَهُ العَبدُ كُلَّ الفِقهِ ،

حتّى يَمقُتَ الناسَ في ذاتِ اللّه ِ

و حتّى لا يكونَ أحَدٌ أمقَتَ مِن نفسِهِ .

 آدمى فقيهِ تمام عيار نباشد،

مگر آن گاه كه خشم و كينش با مردم براى خدا باشد

و مگر آن گاه كه احدى نزد او منفورتر از نفْس خودش نباشد.

( كنز العمّال : ۲۸۹۵۰ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در سفارش به ابوذر ـ فرمود :

لا يَفقَهُ الرجُلُ كُلَّ الفِقهِ ،

حتَّى يَرَى الناسَ أمثالَ الأباعِرِ  فلا يَحفِلَ بِوُجودِهِم

 و لا يُغَيِّرَهُ ذلكَ كما لا يُغَيِّرُهُ وُجودُ بَعيرٍ عندَهُ

 ثُمّ يَرجِعَ هُو إلى نفسِهِ  ، فيَكونَ أعظَمَ حاقِرٍ لها .

 آدمى فقيه كامل نشود،

مگر آن گاه كه مردم در نظرش مانند مشتى شتر باشند و به بود و نبود آنها اهميتى ندهد

و همچنان كه اگر شترى در كنار او باشد فرقى به حالش ندارد ، وجود مردم نيز در او تغيير و تأثيرى ايجاد نكند

و با اين حال وقتى به خودش برگردد ، بيشترين تحقير و بى اعتنايى را نسبت به نفس خويش روا دارد.

( بحار الأنوار : ۷۲/۳۰۴/۵۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در سفارش به ابوذر ـ فرمود :

لا يَفقَهُ الرجُلُ كلَّ الفِقهِ  ؛

حتّى يَرى الناسَ في جَنبِ اللّه ِ تباركَ و تعالى أمثالَ الأباعِرِ

 ثُمّ يَرجِعَ إلى نفسِهِ فيكونَ هُو أحقَرَ حاقِرٍ لها .

 آدمى فقيه كامل نباشد؛

مگر آن گاه كه مردم را در كنار خداوند متعال همانند مشتى شتر بيند

و با اين حال وقتى به خودش برگردد، بيش از همه نفْس خودش را حقير و بى مقدار شمارد.

( بحار الأنوار : ۷۷/۸۳/۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

 مِن فِقهِ الرجُلِ ، أن يُصلِحَ مَعِيشَتَهُ  

و ليسَ مِن حُبِّ الدنيا ،  طَلَبُ ما يُصلِحُكَ .

از نشانه هاى فقاهت ( دين شناسى ) آدمى  ، اين است كه امور معيشتى خود را سامان دهد 

و تحصيل آنچه زندگيت را سامان مى دهد  ، دنيا دوستى نيست.

( كنز العمّال : ۵۴۳۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مِن فِقهِ الرجُلِ  ، قِلَّةُ كلامِهِ فيما لا يَعنيهِ .

 از نشانه هاى فقاهتِ آدمى  ، اين است كه سخنان بيهوده كمتر گويد.

( بحار الأنوار : ۲/۵۵/۲۸ )

 

رُويَ أنَّ  : رجُلاً جاءَ إلَى النبيِّ صلى الله عليه و آله لِيُعَلِّمَهُ القرآنَ .  

فانتَهى إلى قولِهِ تعالى :

« فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيرا يَرَهُ * و مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّا يَرَهُ »

 فقالَ :  « يَكفِيني هذا  » و انصَرَفَ .

 فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : انصَرَفَ الرجُلُ و هُو فَقيهٌ .

روايت شده است كه  : مردى خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله آمد تا حضرت به او قرآن بياموزد.

چون پيامبر به اين آيه رسيد:

« پس هر كس به اندازه ذره اى خوبى كند، آن را مى بيند و هر كس به اندازه ذره اى بدى كند [ نيز] آن را مى بيند »

عرض كرد: « مرا بس است » و رفت.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : اين مرد در حالى كه فقيه و فهميده شد بازگشت .

( الزلزلة : ۷ و ۸ - بحار الأنوار : ۹۲/۱۰۷/۲ )

امام على عليه السلام : 

 الوَرَعُ ،  شِيمَةُ الفَقيهِ .

پارسايى، خصلت فقيه است.

( غرر الحكم : ۹۹۵ )

امام على عليه السلام ـ در فرمان استاندارى خود به محمّد بن ابى بكر ـ نوشت :

 إنّ أفضَلَ الفِقهِ  ، الوَرَعُ في دِينِ اللّه ِ و العَمَلُ بطاعَتِهِ .

 فعَلَيكَ بالتَّقوى في سِرِّ أمرِكَ و عَلانيَتِهِ .

 برترين فقه ، پارسايى داشتن در دين خدا و به كار بستن فرمان اوست.

پس بر تو باد رعايت تقوا در امور پنهان و پيدايت . 

( شرح نهج البلاغة : ۶/۷۱ )

امام على عليه السلام :

 أ لا اُخبِرُكُم بالفَقيهِ حَقِّ الفَقيهِ ؟

مَن لم يُرَخِّصِ الناسَ في مَعاصِي اللّه ِ

و لم يُقَنِّطْهُم مِن رَحمَةِ اللّه ِ

 و لم يُؤمِنْهُم مِن مَكرِ اللّه ِ

و لم يَدَعِ القرآنَ رَغبَةً عَنهُ إلى ما سِواهُ .

 آيا شما را از فقيهِ حقيقى آگاه نكنم؟

كسى كه جواز معصيت خدا به مردم ندهد

و از رحمت خدا نوميدشان نكند

و از مكر و عذاب خدا آسوده خاطرشان نسازد

و از قرآن به چيز ديگر رو نكند.

( تحف العقول : ۲۰۴ )

امام على عليه السلام : 

 الفَقيهُ كُلُّ الفَقيهِ ؛

مَن لم يُقنِّطِ الناسَ مِن رَحمَةِ اللّه ِ

 و لم يُؤيِسْهُم مِن رَوحِ اللّه ِ  

و لم يُؤَمِّنْهُم مِن مَكرِ اللّه ِ .

فقيه كامل و واقعى ؛ كسى است كه

مردم را از رحمت خدا نوميد نكند

و آنان را از فيض درگاهش مأيوس نگرداند

و از مكر و عذاب خدا آسوده خاطرشان نسازد.

( نهج البلاغة : الحكمة ۹۰ )

امام على عليه السلام :

إنَّ مِن الحَقِّ أن تَفَقَّهوا

و مِن الفِقهِ أن لا تَغتَرُّوا 

 يكى از حقوق [ شما بر خودتان ]  آن است كه فقيه ( دين شناس )  شويد

و از نشانه هاى فقه، آن است كه گرفتار غفلت و فريب نشويد.

( الكافي : ۱/۴۵/۶)

امام على عليه السلام :

 إنَّ الحَزمَ أن تَتَفقَّهُوا

و مِن الفِقهِ أن لا تَغتَرُّوا .
 

از دورانديشى و محكم كارى است كه فقيه شويد

 و از فقه است كه دستخوش غفلت و فريب نشويد.

( الأمالي للمفيد : ۲۰۶/۳۸ )

امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ به مردى كه پرسش كرد و حضرت پاسخ او را داد و او گفت : فقها اين را نمى گويند ـ فرمود : 

يا وَيحَكَ ! و هَل رَأيتَ فَقيها قَطُّ ؟ !

إنَّ الفَقيهَ حَقَّ الفَقيهِ ،  الزاهِدُ في الدنيا  الراغِبُ في الآخِرَةِ 

 المُتَمسِّكُ بسُنَّةِ النبيِّ صلى الله عليه و آله .

واى بر تو! آيا هرگز فقيهى ديده اى؟!

فقيه حقيقى ، كسى است كه   به دنيا بى اعتنا و به آخرت مشتاق باشد

و به سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله  چنگ در زند.

( الكافي : ۱/۷۰/۸ )

امام صادق عليه السلام :

لا يكونُ الرجُلُ فَقيها  ، حتّى لا يُبالِيَ أيَّ ثَوبَيهِ ابتَذَلَ  و بما سَدَّ فَورَةَ الجُوعِ .

آدمى تا برايش مهم نباشد چه جامه اى بپوشد و با چه چيز سَدّ جوع كند  ، فقيه نيست.

( الخصال : ۴۰/۲۷ )

امام رضا عليه السلام ـ به نقل از پدران بزرگوارش عليهم السلام ـ فرمود :

رُفِعَ إلى رسولِ اللّهِ قَومٌ في بَعضِ غَزَواتِهِ .

فقالَ : مَنِ القَومُ ؟

فَقالوا : مُؤمنونَ ،  يا رسولَ اللّهِ .

قالَ : و ما بَلَغَ مِن إيمانِكُم ؟

 الصَّبرُ عندَ البَلاءِ  و الشُّكرُ عندَ الرَّخاءِ  و الرِّضا بالقَضاءِ .

فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : حُلَماءُ عُلَماءُ كادُوا مِن الفِقهِ أن يَكونوا أنبياءَ .

 مِن علاماتِ الفِقهِ الحِلمُ و العِلمُ و الصَّمتُ .
 از نشانه هاى فقاهت، بردبارى و دانش و خاموشى است.

( الاختصاص : ۲۳۲ )

گران بودن وجود فقيه بر ابليس :

مرگ فقيه

 

آفت فقيهان :

میزان الحکمه،جلد نهم.