تکلف از نظر احادیث
۲۱ تیر ۱۳۹۴ 0 معارفپيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در دعا ـ گفت :
و ارحَمْني مِن تَكَلُّفِ ما لا يَعنيني .
به من رحم فرما، تا در كارهاى بيهوده خود را به تكلّف نيندازم.
مصباح الشريعة ـ در آنچه به امام صادق عليه السلام نسبت داده است ـ : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
نحنُ مَعاشِرَ الأنبياءِ و الاُمَناءِ و الأتقياءِ بُراءٌ مِن التَّكلُّفِ .
ما گروه پيامبران و امانتداران و پرهيزگاران، از تكلّف به دوريم.
امام على عليه السلام :
إنَّ المُسلمينَ قالوا لِرسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لو أكرَهتَ يا رسولَ اللّه ِ مَن قَدَرتَ علَيهِ مِن النّاسِ علَى الإسلامِ لَكَثُرَ عَدَدُنا و قَوِينا على عَدُوِّنا ! فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : ما كُنتُ لِألقَى اللّه َ عَزَّ و جلَّ ببِدعَةٍ لم يُحدِثْ إلَيَّ فيها شيئا «و مَا أنا مِن المُتَكَلِّفِينَ» .
مسلمانان، به رسول خدا صلى الله عليه و آله عرض كردند: اى رسول خدا! اگر كسانى از مردم را كه بر آنان چيره گشتى به پذيرفتن اسلام مجبور مى كردى، تعداد ما زياد مى شد و در برابر دشمنمان نيرومند مى شديم. رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: حاضر نيستم خداوند عزّ و جلّ را با بدعتى ديدار كنم كه درباره آن چيزى به من نفرموده است: «و من از كسانى نيستم كه چيزى از خود بسازم و به خدا نسبت دهم».
امام على عليه السلام :
شَرٌّ أصدِقائكَ مَن تَتَكَلَّفُ لَهُ .
بدترين دوستانت، كسى است كه به خاطر او به زحمت و تكلّف افتى.
امام على عليه السلام :
شَرُّ الإخوانِ مَن تُكُلِّفَ لَهُ .
بدترين برادران، كسى است كه براى او به تكلّف وادار شوى.
امام على عليه السلام :
أهنى العَيشِ اطِّراحُ الكُلَفِ
گواراترين زندگى [در] دور افكندن تكلّفات است.
امام على عليه السلام :
التَّكلُّفُ مِن أخلاقِ المُنافِقينَ
تكلّف (تصنّع و ظاهر سازى)، از اخلاق منافقان است.
امام على عليه السلام :
شَرُّ الاُلفَةِ اطِّراحُ الكُلفَةِ
بدترين دوستى و الفت آن است كه با تكلّف و ايجاد زحمت همراه باشد.
امام على عليه السلام :
أكبَرُ الكُلفَةِ تَعَنِّيكَ فيما لا يَعنيكَ
بزرگترين تكلّف ، آن است كه به چيزهاى بيهوده بپردازى.
امام على عليه السلام :
اطِّراحُ الكُلَفِ أشرَفُ قُنيَةٍ
دور افكندن تكلّفات، بالاترين اندوخته است.
امام على عليه السلام :
مَن كَلَّفَكَ ما لا تُطيقُ فقد أفتاكَ في عِصيانِهِ
هر كس تو را به چيزى كه توانش را ندارى مكلّف سازد، حكم نافرمانى تو از خودش را صادر كرده است.
امام على عليه السلام :
عَشرَةٌ يُعَنِّتُونَ أنفُسَهُم و غَيرَهُم : ذو العِلمِ القَليلِ يَتَكَلَّفُ أن يُعَلِّمَ النّاسَ كثيرا . . .
ده نفرند كه خود و ديگران را به رنج و زحمت مى اندازند: كسى كه از دانش اندكى برخوردار است، اما با زحمت سعى مى كند به مردم چيز زيادى بياموزد ··· .
امام على عليه السلام :
لا يَكُن حُبُّكَ كَلَفا ، و لا بُغضُكَ تَلَفا ، أحبِبْ حَبيبَكَ هَونا مّا ، و أبغِضْ بَغيضَكَ هونا مّا
دوستى ات، سودايى و دشمنى ات نابود كننده نباشد، بلكه دوست خود را در حد اعتدال دوست بدار و دشمنت را نيز به اندازه دشمن بدار.
امام على عليه السلام :
النّاسُ مَنقُوصونَ مَدخُولونَ إلاّ مَن عَصَمَ اللّه ُ، سائلُهم مُتَعَنِّتٌ، و مُجيبُهُم مُتَكَلِّفٌ
خرد مردم، دستخوش خلل و كاستى است مگر كسى كه خدايش مصون بدارد. سؤال كننده شان لجوج و مجادله گر است و پاسخ دهنده شان متكلّف و خودنما.
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه تكلّف چيست؟ ـ فرمود :
كلامُكَ فيما لا يَعنيكَ
سخن گفتنت درباره چيزهاى بيهوده.
امام باقر عليه السلام :
إنَّ اللّه َ بَرَّأ محمّدا صلى الله عليه و آله مِن ثلاثٍ : أن يَتقوَّلَ علَى اللّه ِ ، أو يَنطِقَ عن هَواهُ ، أو يَتَكَلَّفَ
خداوند محمّد صلى الله عليه و آله را از سه چيز مبرّا كرد: اين كه بر خدا سخن دروغ ببافد، يا از روى هواى نفْس خود سخن بگويد، يا تكلّف ورزد».
امام صادق عليه السلام :
المُتَكلِّفُ مُخطِئٌ و إن أصابَ ، و المُتَطوِّعُ مُصيبٌ و إن أخطَأ
متكلّف [كسى كه خود را به زور نه از روى رغبت به كارى وا دارد]، خطاكار است، هرچند [در واقع] كارش درست باشد و داوطلب عملش درست است، اگر چه [در واقع ]خطا كرده باشد.
امام كاظم عليه السلام :
مَن تَكَلَّفَ ما ليسَ مِن عِلمِهِ ضَيَّعَ عَمَلَهُ و خابَ أمَلُهُ
كسى كه خودش را در آنچه در حيطه علم او نيست به تكلّف اندازد، كارش را تباه كرده و آرزويش به جايى نرسد.
نشانه هاى شخص متكلّف
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أمّا علامةُ المُتَكلِّفِ فأربَعةٌ : الجِدالُ فيما لا يَعنيهِ ، و يُنازِعُ مَن فَوقَهُ ، و يَتعاطَى ما لا يُنالُ ، و يَجعَلُ هَمَّهُ لِما لا يُنجيهِ .
اما نشانه متكلّف [عالِم نماى مدّعىِ علم]، چهار چيز است: در موضوعاتى كه به او مربوط نمى شود، بحث و مجادله مى كند. با بالا دست خود مى ستيزد. بدانچه نتواند رسيد، دست مى يازد و همّت خود را مصروف چيزى مى كند، كه نجاتش نمى دهد.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
للمُتَكلِّفِ ثلاثُ علاماتٍ: يَتَمَلَّقُ إذا حَضَرَ ، و يَغتابُ إذا غابَ ، و يَشمَتُ بالمُصيبَةِ .
متكلّف را، سه نشانه است: در حضور، چاپلوسى مى كند. پشت سر، بدگويى مى نمايد و از مصيبت و گرفتارى [ديگران] شاد مى شود.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لا يَقُصُّ إلاّ أميرٌ ، أو مَأمورٌ ، أو مُتَكَلِّفٌ .
قصّه نگويد، مگر امير يا مأمور و يا متكلّف (متصنّع و خودنما) .
لقمان عليه السلام ـ خطاب به فرزندش ـ فرمود :
لِلمُتَكلِّفِ ثلاثُ علاماتٍ : يُنازِعُ مَن فَوقَهُ، و يَقولُ ما لا يَعلَمُ، و يَتَعاطى ما لا يُنالُ .
متكلّف را سه نشانه است: با بالا دست خود، بحث و ستيزه مى كند. چيزى كه نمى داند، مى گويد و بدانچه نتواند رسيد، دست مى يازد.
امام على عليه السلام :
لِلمُتَكلِّفِ ثلاثُ علاماتٍ: يُنازِعُ مَن فَوقَهُ بالمَعصيَةِ ، و يَظلِمُ مَن دُونَهُ بالغَلَبةِ، و يُظاهِرُ الظَّلَمةَ .
متكلّف را سه نشانه است: با نافرمانىِ از بالا دست خود [در علم و دانش ]با او مى ستيزد و با چيره آمدن بر پايين تر از خود [در علم و دانش ]بر او ستم مى كند و ستمگران را تقويت مى نمايد.
امام على عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از تقدير ـ فرمود :
طَريقٌ مُظلِمٌ فلا تَسلُكوهُ، و بَحرٌ عَميقٌ فلا تَلِجوهُ، و سِرُّ اللّه ِ فلا تَتَكَلَّفوهُ .
راهى تاريك است، مپوييدش. دريايى ژرف است، در آن فرو مرويد و راز خداست، خود را [براى دانستن آن] به زحمت ميندازيد.
امام على عليه السلام :
دَعِ القَولَ فيما لا تَعرِفُ ، و الخِطابَ فيما لم تُكَلَّفْ .
از سخن گفتن درباره آنچه نمى دانى دم فرو بند و در آنچه مكلّف نشده اى گفتگو مكن.
امام على عليه السلام :
اعلَمْ أنَّ الراسِخِينَ في العِلمِ هُمُ الذينَ أغناهُم عَنِ اقتِحامِ السُدَدِ المَضروبَةِ دونَ الغُيوبِ الإقرارُ بجُملَةِ ما جَهِلُوا تَفسيرَهُ مِن الغَيبِ المَحجوبِ ، فَمَدَحَ اللّه ُ تعالى اعتِرافَهُم بالعَجزِ عَن تَناوُلِ ما لم يُحيطُوا بهِ عِلما ، و سَمَّى تَركَهُمُ التَّعَمُّقَ فيما لم يُكَلِّفْهُم البَحثَ عن كُنهِهِ رُسوخا .
بدان كه راسخان در علم كسانى هستند كه اعتراف به آنچه در پس پرده غيب است و تفسيرش را نمى دانند، آنها را از نسنجيده در آمدن بر پرده هاى غيب بى نياز كرده است. پس، خداوند متعال اعتراف آنان را به ناتوانى در رسيدن به آنچه بدان احاطه علمى ندارند، ستوده است و فرو گذاشتن سختگيرى و باريك بينى را در آنچه مكلّف به جستجو از كُنه و حقيقت آن نيستند، رسوخ [در علم ]ناميده است.
امام على عليه السلام :
إنَّ اللّه َ افتَرَضَ علَيكُم فَرائضَ فلا تُضَيِّعوها ··· و سَكَتَ لَكُم عَن أشياءَ و لم يَدَعْها نِسيانا فلا تَتَكَلَّفوها .
خداوند، فرايضى را بر شما واجب فرموده است. پس آنها را فرو مگذاريد··· و چيزهايى را هم براى شما مسكوت گذاشته است، نه اين كه گفتن آنها را فراموش كرده باشد. پس براى دانستن آنها، خود را به تكلّف و زحمت نيندازيد.
امام على عليه السلام :
إنَّ تَضييعَ المَرءِ ما وُلِّيَ و تَكَلُّفَهُ ما كُفيَ لَعَجزٌ حاضِرٌ و رَأيٌ مُتَبَّرٌ . .
فرو گذاردن آدمى آنچه را كه به عهده او وا گذار شده و پرداختن متكلّفانه به كارى كه از عهده او برداشته شده [و به عهده كسى ديگر است]، نا توانى اى آشكار و انديشه اى تباه كننده است.
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به اين پرسش امير المؤمنين عليه السلام از او كه تكلّف چيست؟ ـ فرمود :
التَّمسُّكُ بمَنْ لا يُؤمِنُكَ ، و النَّظرُ فيما لا يَعنيكَ .
تمسّك جستن به كسى كه به تو امان نمى دهد و انديشيدن در چيزهاى بيهوده و بى ربط.
امام صادق عليه السلام :
مِن العُلَماءِ مَن يَضَعُ نفسَهُ لِلفَتيا و يقولُ : سَلُوني ، و لَعلَّهُ لا يُصيبُ حَرفا ، و اللّه ُ لا يُحِبُّ المُتَكَلِّفينَ .
علمايى هستند كه خود را در مَسند فتوا مى نشانند و مى گويند: از من بپرسيد. در حالى كه اى بسا حتى يك كلمه اش [از پاسخ هايى كه مى دهد] درست نباشد و خداوند متكلّفان را دوست نمى دارد.
میزان الحکمه،جلد دهم.
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
