حدیث از نظر احادیث

حديث

فهم حديث

درستى حديث و سازگارى با قرآن

آنچه بايد در نقل حديث رعايت كرد

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تُحَدِّثوا اُمَّتي مِن أحاديثي إلاّ بما تَحْمِلُهُ عُقولُهُم .
تنها آن دسته از احاديث مرا براى امتم بگوييد كه انديشه آنها تحمل پذيرش آن را داشته باشد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

اُمِرْنا أنْ نُكَلِّمَ النّاسَ على قَدْرِ عُقولِهِم .
ما مأموريم كه با مردم به فراخور فهمشان سخن بگوييم.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما أنتَ مُحَدِّثٌ حَديثا لا تَبْلُغُهُ عُقولُهُم إلاّ كانَ على بَعْضِهِم فِتْنَةً .
اگر حديثى را براى مردم بگويى كه فهمشان به آن نرسد، بى گمان برخى از آنها را گرفتار فتنه (گمراهى) خواهى كرد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن حَدّثَ بحَديثٍ لا يَعْلَمُ تَفسيرَهُ ـ لا هُو و لا الّذي حَدّثَهُ ـ إلاّ كأنَّما هُو فِتنَةٌ علَيهِ و على الّذي حَدّثَهُ .
هر كس حديثى نقل كند كه تفسيرش را نه خودش بفهمد و نه شنونده، آن حديث مايه گمراهى گوينده و شنونده است.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إذا حَـدَّثْتُمُ النـّاسَ عن ربّهِمِ فلا تُحَدِّثوهُم بما يُفْزِعُهُم و يَشُقُّ علَيهِم .
هر گاه با مردم از پروردگارشان سخن گفتيد، چيزى نگوييد كه آنان را به وحشت اندازد و پذيرفتنش بر ايشان سنگين باشد .

امام على عليه السلام :

أ تُحِبّونَ أنْ يُكذَّبَ اللّه ُ و رسولُهُ ؟! حَدِّثوا النّاسَ بما يَعْرِفونَ ، و أمْسِكوا عَمّا يُنْكِرونَ .
آيا دوست داريد خدا و پيامبرش دروغزن شمرده شوند؟! احاديثى را كه مردم مى فهمند برايشان بگوييد و از گفتن آنچه نمى توانند بفهمند و انكار مى كنند خوددارى ورزيد. [كه در غير اين صورت ، حديث را انكار مى كنند و انكار آن به منزله دروغگو شمردن خدا و پيامبر و امام است].

دشوارى فهم و تحمل برخى احاديث

معانى الأخبار ـ به نقل از عمرو بن اليسع از شعيب حدّاد ـ :از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود:

إنَّ حَديثَنا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ ، لا يَحْتَمِلُهُ إلاّ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ ، أو نَبيٌّ مُرْسَلٌ ، أو عبدٌ امْتَحنَ اللّه ُ قَلبَهُ للإيمانِ، أو مَدينَةٌ حَصينَةٌ .
قالَ عَمرو : فقلتُ لشُعيبٍ : يا أبا الحسنِ ، و أيُّ شيءٍ المَدينَةُ الحَصينَةُ ؟ قالَ : فقالَ : سألتُ أبا عبدِ اللّه ِ عليه السلام عَنها ، فَقالَ لي : القَلبُ المُجْتَمِعُ.
همانا حديث ما دشوار و بسيار سنگين است و آن را جز فرشته مقرّب ، يا پيامبر مرسل ، يا بنده اى كه خداوند دلش را با ايمان آزموده و يا شهرى نفوذ ناپذير بر نمى تابد .
عمرو مى گويد: به شعيب گفتم : اى ابا الحسن ! منظور از شهر نفوذ نا پذير چيست؟ گفت: من هم از امام صادق عليه السلام همين را پرسيدم، آن حضرت فرمود : [يعنى ]دلِ مُجتمَع .حديث

جامعيت قرآن و سنّت

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما مِن شيءٍ يُقَرِّبُكُـم مِـن الجنَّةِ و يُباعِدُكُم مِن النّارِ إلاّ و قَـد نَهَيْتُكُم عَنه و أمَرْتُكُم بهِ .
هيچ چيزى نيست كه شما را به بهشت نزديك كند و از دوزخ دور سازد، مگر اين كه شما را به آن امر و نهى كرده ام .

بحار الأنوار ـ به نقل از ابو اُسامه ـ :

كنتُ عِندَ أبي عبدِ اللّه ِ عليه السلام و عِندَهُ رجُلٌ من المُغيريَّةِ ، فسَألَهُ عَن شيءٍ مِن السُّنَنِ ، فقالَ : ما مِن شيءٍ يَحتاجُ إلَيهِ وُلدُ آدمَ إلاّ و قد خَرَجَتْ فيهِ السُّنَّةُ مِن اللّه ِ و مِن رسولِهِ ، و لو لا ذلكَ ما احْتَجَّ علَينا بما احْتَجَّ ، فقالَ المُغِيريُّ : و بِما احْتَجَّ ؟ فقالَ أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : قولُهُ : «اليَومَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ و أتْمَمْتُ عَلَيكُمْ نِعْمَتِي» .
در خدمت امام صادق عليه السلام بودم و مردى از مغيريه نيز حضور داشت. او درباره برخى سنتها از امام سؤال كرد. امام فرمود: هيچ چيزى نيست كه انسانها به آن نياز داشته باشند مگر آن كه از سوى خدا و پيامبرش درباره آن سنتى رسيده است. اگر چنين نبود با حجّت هايى كه آورده بر ما اقامه حجّت نمى كرد . مغيرى پرسيد: خداوند با چه چيز بر ما اقامه حجّت كرده است؟ امام صادق عليه السلام فرمود: اين سخن خدا كه مى فرمايد: «امروز دين شما را برايتان كامل كردم».

علّت پوشيده داشتن برخى دانشها و احكام

امام باقر عليه السلام :

لَو أجِدُ ثَلاثةَ رَهْطٍ أسْتَودِعُهُم العِلمَ و هُم أهْلٌ لذلكَ ، لَحدَّثْتُ بما لا يُحتاجُ فيهِ إلى نَظرٍ في حَلالٍ و لا حَرامٍ و ما يكونُ إلى يَومِ القِيامَةِ .
اگر من سه گروهحديث مى يافتم كه شايستگى آن را داشتند تا دانش [خود ]را به ايشان بسپارم، هر آينه آن چيزى را مى گفتم كه با وجود آن نيازى نبود كه به بررسى حلال و حرام و آن چه تا روز قيامت رخ خواهد داد، پرداخته شود.

امام صادق عليه السلام ـ به ابو بصير ـ فرمود :

أمَا و اللّه ِ لو أنّي أجِدُ مِنكُم ثَلاثةَ مؤمنينَ يَكْتُمونَ حَديثي ، ما اسْتَحْلَلتُ أنْ أكْتُمَهُم حَديثا .
به خدا سوگند اگر در ميان شما سه مؤمن بيابم كه حديث مرا پوشيده بدارند، هرگز بر خود روا نمى شمردم كه حديثى را از آنان پوشيده دارم .

امام صادق عليه السلام :

لَولا أنْ يَقعَ عِندَ غَيرِكُم كَما قَد وَقعَ غَيرُهُ ، لأعْطَيْتُكُم كِتابا لا تَحْتاجونَ إلى أحَدٍ حتّى يَقومَ القائمُ ـ عجّلَ اللّه ُ تعالى فَرجَهُ ـ .
اگر بيم آن نبود كه به دست غير شما بيفتد ، چنان كه پيشتر كتابهاى ديگر به دست نااهلان افتاد ، هر آينه به شما كتابى مى دادم كه تا قيام قائم ـ عجل الله تعالى فرجه ـ نياز به احدى پيدا نمى كرديد .

امام صادق عليه السلام :

ما أجِدُ مَن اُحَدِّثُهُ ، و لَو أنّي اُحَدِّثُ رجُلاً مِنكُم بالحَديثِ فمَا يَخْرُجُ مِن المَدينَةِ حتّى اُوتيَ بعَيْنهِ فأقولَ: لَم أقُلْهُ .
كسى را نمى يابم كه برايش حديث بگويم . اگر من به يكى از شما حديثى بگويم هنوز آن شخص از مدينه خارج نشده است كه همان حديث را نزد من مى آورند [و مى گويند شما اين حديث را گفته ايد؟ ]و من [از باب تقيّه] مى گويم : آن را نگفته ام .

علل اختلاف احاديث

امام صادق عليه السلام :

مَن عَرَفَ مِن أمرِنا أنْ لا نَقولَ إلاّ حَقّـا فلْيَكْتَفِ بِما يَعْلَـمُ مِنّا ، فإنْ سَمِعَ مِنّا خِلافَ ما يَعْلَمُ فلْيَعلَمْ أنَّ ذلكَ مِنّا دِفاعٌ و اخْتيارٌ لَهُ .
كسى كه مى داند ما جز حقّ نمى گوييم، پس بايد به آنچه از ما مى داند بسنده كند (و به همان حديث عمل نمايد) و چنانچه حديثى از ما شنيد كه با آنچه از ما مى داند سازگار نبود، بايد بداند كه آن سخن را براى دفاع از [جان] او گفته ايم و خير او را خواسته ايم.

الكافى ـ به نقل از ابو عمرو كنانى ـ :

قال لي الإمام الصادق عليه السلام يا أبا عَمرٍو ، أ رأيتكَ لَو حَدّثْتُكَ بحَديثٍ أو أفْتَيْتُكَ بفُتْيا ثُمَّ جِئْتَني بعدَ ذلكَ فسَألْتَني عَنهُ فأخْبَرتُكَ بخِلافِ ما كُنتُ أخْبَرتُكَ ، أو أفْتَيتُكَ بخِلافِ ذلكَ ، بأيِّهِما كُنتَ تَأخُذُ ؟ قلتُ : بأحْدَثِهِما و أدَعُ الآخَرَ ، فقالَ : قَد أصَبْتَ يا أبا عمرٍو ، أبى اللّه ُ إلاّ أنْ يُعْبَدَ سِرّا . أمَا و اللّه ِ لَئنْ فَعَلْتُم ذلكَ إنَّهُ(لَـ)خيرٌ لي و لَكُم ، (و)أبى اللّه ُ عزّ و جلّ لَنا و لَكُم في دِينِهِ إلاّ التَّقِيَّةَ .
امام صادق عليه السلام به من فرمود : اى ابا عمرو ! اگر برايت حديثى گفتم يا فتوايى دادم و بعد دوباره آمدى و در همان موضوع از من سؤال كردى و من برخلاف سخن و فتواى قبلى خود به تو پاسخ و فتوا دادم به كدام گفته ام عمل مى كنى؟ عرض كردم : جديدتر را مى گيرم و آن ديگرى را رها مى كنم. فرمود: درست گفتى اى ابا عمرو! خداوند خواسته است كه نهانى عبادت شود. بدانيد به خدا سوگند اگر اين كار را بكنيد براى من و خود شما بهتر است. و خداوند عزّ و جلّ براى ما و شما نسبت به دينش جز تقيه نخواسته است .

احاديث متشابه

امام رضا عليه السلام :

إنَّ في أخْبارِنا مُتَشابِها كمُتَشابِهِ القُرآنِ ، و مُحْكَما كمُحْكَمِ القُرآنِ ، فَرُدّوا مُتَشابِهَها إلى مُحْكَمِها ، و لا تَتَّبِعوا مُتَشابِهها دُونَ مُحْكَمِها فتَضِلّوا .
در اخبار ما نيز، همچون قرآن، محكم و متشابه وجود دارد. پس، اخبار متشابه ما را به محكمات آن ارجاع دهيد و بدون توجه به محكمات آن از متشابهاتش پيروى مكنيد كه گمراه مى شويد.

میزان الحکمه، جلد دوم