چگونگی برخورد با خواسته های غیر منطقی فرزندان

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1ـ با خواسته های غیرمنطقی کودکم چگونه برخورد کنم؟

جواب:
حدود 80 درصد از خواسته های کودک شما منطقی است. به خواسته های منطقی او از همان ابتدا با روی گشاده پاسخ مثبت دهید؛ اما در مقابل خواسته های غیرمنطقی اش بایستید و هرگز تسلیم نشوید؛ همان گونه که در برابر درخواست وی مبنی بر رانندگی در جاده تسلیم نمی شوید.
این نادیده گرفتن سنجیده شما، «اصل خاموشی» است که باید به نکاتی در آن توجه کنید:
1. در کودک زیر 6 سال که استدلال، کمتر در او تأثیر می گذارد، ابتدا از روش «حواس پرت کردن» استفاده کنید و برای کودک بالای 6 سال، ابتدا استدلال بیاورید.
2. در صورت عدم تأثیر این دو روش، بی توجهی کنید؛ حتی اگر بگرید؛ قشقرق راه بیندازد و چینی مورد علاقه شما را بشکند.
3. در مواردی که امکان داشته باشد، از «نه» مشروط استفاده کنید؛ برای مثال، وقتی قبل از غذا، شیرینی می خواهد، به او بگویید: شیرینی قبل از غذا جلو اشتهایت را می گیرد؛ اما بعد از غذا می توانی از آن استفاده کنی.
4. از اصل خاموشی، در منزل استفاده کنید تا احتمال تسلیم پذیری شما کمتر شود. استفاده از این اصل در فروشگاه یا مهمانی، به جهت داوری دیگران در مورد سنگدلی شما یا از بین رفتن آرامش بقیه مهمان ها، شما را تسلیم خواهد کرد (برای جلوگیری از قشقرق کودک در فروشگاه، پیش از خروج از خانه، فهرست خرید خود را به او نشان دهید و از کودکتان بخواهید تا او نیز نام دو نوع خوردنی اش را بگوید و در فهرست اضافه کنید. این کار، او را آماده می کند تا در فروشگاه، بیش از آن دو، چیزی از شما نخواهد).
5. بی توجهی شما باید در همه ابعاد باشد؛ یعنی کلام را ترک کنید؛ در چهره نگرانی نداشته باشید؛ در اتاق از این سو به آن سو حرکت نکنید؛ دست هایتان را روی گوش ها قرار ندهید؛ سرتان را با دست ها نگیرید؛ با خواهر یا برادرش دعوا نکنید و... تمام این رفتارها، امید تسلیم پذیری شما را در او بیشتر می کند.
اگر تحمل گریه های عصبی اش را ندارید، او را به اتاق دیگری ببرید و بگویید در آن جا بگرید. اگر احتمال خطری برایش نیست، شما می توانید اتاق را ترک کنید.
6. برای اثر گذاری اصل خاموشی، همه اعضای خانواده باید با هم همراه باشند. اگر شما بی توجهی کنید و در همان زمان، دیگران به او توجه کنند، اصل خاموشی تأثیر نخواهد داشت.
تأثیر نادیده گرفتن سنجیده بدین جهت است که فرزند شما می فهمد با گریه و قشقرق نمی تواند شما را تسلیم کند و خلع سلاح می شود. او می فهمد که سلاح گریه و قشقرق، برندگی اش را از دست داده است.
توصیه می کنم در نخستین موردی که از این اصل استفاده کردید، پس از آرام گرفتن کودک، او را به مشابه خواسته اش برسانید و به او بگویید که وقتی گریه نمی کند، دوست داشتنی تر است.
پس از آرامش کودک، هرگز از جمله ای چون «دیدی با گریه نمی توانی به خواسته ات برسی» یا «دیدی گریه فایده ای ندارد» و.... استفاده نکنید. با این گونه جمله ها او را تحقیر می کنید و به موضع لج می کشانید.

سؤال 2ـ نوجوان 12 ساله ام خواسته هایی غیرمنطقی دارد. چگونه او را منصرف کنم؟

جواب:
اگر از دوران کودکی به خواسته های منطقی اش با روی گشاده توجه کرده باشید، اولاً خواسته های غیرمنطقی نخواهد داشت و اگر هم چنین خواسته هایی داشته باشد و ناخشنودی و عدم موافقت شما را درک کند، از آن صرف نظر خواهد کرد.
مهم ترین عامل لجاجت نوجوان و تقویت انگیزه او در رسیدن به خواسته غیر منطقی، این است که حق انتخاب را از او بگیرید. یکی از مهم ترین ویژگی های نوجوان استقلال طلبی است و براساس این ویژگی، دوست دارد خود انتخابگر باشد و اگر والدین، حق انتخاب را به او بدهند، به احتمال بسیار، همان چیزی را انتخاب خواهد کرد که آنان می خواهند؛ بنابراین، توصیه می کنم در برابر خواسته های غیرمنطقی نوجوان خود، بی درنگ «نه» نگویید؛ بلکه با سردی بگویید نظری ندارید و او خود باید انتخاب کند.
با توجه به برخورد شما در برابر خواسته های منطقی اش که با چهره گشاده پاسخ مثبت می دادید، او بی درنگ می فهمد که با این خواسته اش موافق نیستید؛ ولی چون با صراحت مخالفت نکردید و حق انتخاب را به او دادی، به احتمال فراوان، همان چیزی را بر می گزیند که شما خواسته اید.
بسیاری از نوجوانان، همان لحظه واگذاری حق انتخاب به آنان، از خواسته خود منصرف می شوند. بسیاری از دختران، انصراف خود را اعلام می کنند؛ اما پسران به جهت غروری که دارند، می گویند: درباره اش فکر خواهند کرد.
احتمال کمی وجود دارد که «اقدام» بکنند؛ اما آن را «عملی» نخواهند ساخت. احتمال اندکی هم وجود دارد که خواسته غیرمنطقی خود را عملی سازند؛ ولی وقتی برخورد کریمانه شما را ببینند، ادامه نخواهند داد.
در صورتی که فرزندتان با وجود برخورد منطقی شما، به راه خطا رفت و آن را ادامه داد، راه بازگرداندن او در ابتدا زور و اهرم فشار نیست. ابتدا از ساز و کارهای باز دارنده (تحریک عواطف و احساسات، محرومیت، شیوه بده و بستان، و قهر) استفاده کنید و اگر اثری نداشت، او را به تنبیه تهدید کنید. تنبیه بدنی اگر با شرایط انجام شود درمان آخر است.
امام علی (علیه السلام) فرمود: «آخر الدواء الکیّ» [1] داغ کردن، درمان آخر است.
اگر شما بر این اساس رفتار کنید، به وظیفه خود عمل کرده اید و در صورت عدم تأثیر تربیت شما، با پیامدهای منطقی و طبیعی رفتار ناپسند خود و تجربه ای ناخوشایند مواجه خواهد شد و امید است که از آن تجربه ناخوشایند درس گیرد.
______________________________
پی نوشت:
[1] ـ نهج البلاغه، خطبه 168.
 

منبع:
نسیم مهر جلد 2، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی