هر فریضه ای از فرایض دینی محدودیتی دارد یا از حیث زمان مانند وجوب روزه که مخصوص ماه رمضان است، یا نمازهای پنج گانه که وقت معینی دارند، از حیث زمان و مکان مانند انجام فریضه حج که در زمان معین و مکان معین باید انجام داد، یا از حیث افراد مانند جهاد که به افراد مرد واجب است و بر زنان واجب نیست. ولی فریضه تحصیل علم دین هیچگونه محدودیت ندارد و در هر زمان و مکان و بر همه افراد زن و مرد فریضه است و این مطلب از چهار حدیث رسول اکرم روشن می شود:
حدیث اول: «طَلَبُ العِلمِ فَریضَةٌ عَلى کُلِّ مُسلِمٍ»: جستجو و طلب علم بر هر مسلمان واجب است. کلمه مسلم بر مرد و زن به هر دو شامل است. بعلاوه آنکه در بعضی کتب حدیث کلمه مسلمه هم اضافه شده است. پس این حدیث می گوید طلب علم فریضه است بر همه چه زن و چه مرد، پیر یا جوان و از هر طبقه ای و صنفی. اختصاص به طبقه خاصی ندارد.
حدیث دیگر: «اطْلُبُوا الْعِلْمَ مِنَ الْمَهْدِ إِلَى اللَّحْد»: یعنی در همه عمر از گهواره تا گور در جستجو و طلب علم باشید. زمان معین ندارد پس این حدیث شرط زمان را لغو کرده است.
حدیث سوم:
«اطلبوا العلم ولو بالصین»: یعنی علم را جستجو و تحصیل کنید ولو در چین باشد. یعنی ولو آنکه مستلزم این باشد که به دورترین نقاط عالم مانند چین بروید، سفر کنید و در هر کجا باشد آن را بدست بیاورید. این حدیث میگوید تحصیل علم جا و مکان معین ندارد، همانطور که وقت و زمان معین ندارد.
حدیث چهارم، جمله ای از رسول مکرم صل الله علیه و آله نقل شده باین مضمون: «الْحِكْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ يَأْخُذُهَا اینما وَجَدَهَا» یعنی حکمت و علم گمشده مومن است و هر کس چیزی گم کرده است آن را در هر منطقه که پیدا کند معطل نمی شود و بر می دارد.
علی علیه السلام می فرماید: «وَ الْحِكْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ، فَاطْلُبُوهَا وَ لَوْ عِنْدَ الْمُشْرِكِ، تَكُونُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها» یعنی: حکمت گمشده مومن است پس آن را بجوئید و بیایید هر چند در نزد مشرکی باشد، شما که مومن هستید بآن علم و حکمت سزاوارترید.
واز زبان حضرت مسیح عیسی بن مریم نقل شده که فرمود: «خُذُوا الْحَقَّ مِنْ اَهْلِ الْباطِلِ وَ لا تَأْخُذُوا الْباطِلَ مِنْ اَهْلِ الْحَقِّ، كونوا نُقّادَ الْكَلامِ»: یعنی حق را بگیرید و بپذیرید ولو از اهل باطل، و باطل را هرگز نگیرید و نپذیرید ولو از اهل حق، خودتان صراف سخن باشید و سخن شناس.
مرحوم شهید مطهری اضافه نموده است: دوست عزیز ما آقای سید محمد فرزان نقل می کردند:
در سابق در اوائل مشروطیت آقای سید هبه الدین شهرستانی مجله ای به عراق منتشر می کرد بنام «العلم» و دو سه سالی منتشر شد. در پشت آن مجله در وسط صفحه کلمه العلم بخط نستعلیق کلیشه شده بود و در چهار گوشه آن همین چهار حدیث که قبلاً ذکر شد زینت بخش مجله بود. یک وقت در خود آن مجله نوشته بود که یک روز یک نفر مستشرق آلمانی در دفتر مجله یا در جای دیگر به ملاقات آقای شهرستانی آمد و پشت مجله را با همین ترتیب دید. پرسید اینها چیست که در پشت این مجله نوشته شده است؟ به او گفتند اینها چهار دستور است از پیغمبر ما درباره طلب علم. بعد برایش ترجمه شد که پیغمبر اسلام فرموده: تحصیل علم بر هر مسلمانی اعم از زن و مرد از هر صنف فریضه و واجب است، و فرمود: از گهواره تا گور دانش بجوئید، تا آخر هر چهار حدیث که ذکر شد. آن مرد مستشرق اندکی فکر می کند و بعد می گوید:
اُوه، شما یک همچو دستورهایی دارید و داشتید که پیغمبر شما علم را بر شما فرض شمرده و نه از نظر افراد و اختلاف جنسی، نه از لحاظ زمان و نه مکان و نه از لحاظ معلم هیچ قیدی قرار نداده و باز این قدر در جهالت باقی هستید و این قدر بی سواد در میان شما وجود دارد؟ (با تلخیص از ده گفتار شهید مطهری، ص135)
