نکوهش در احادیث

نكوهش سرزنش كردن

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن عَيَّرَ أخاهُ بِذَنبٍ قَد تابَ مِنهُ لَم يَمُتْ حَتّى يَعمَلَهُ
 هر كس برادر خود را براى گناهى كه از آن توبه كرده است سرزنش كند، نميرد تا خود آن گناه را مرتكب شود.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن أذاعَ فاحِشَةً كانَ كمُبتَدِئها ، و مَن عَيَّرَ مُؤمِنا بِشَيءٍ لَم يَمُتْ حَتّى يَركَبَهُ .
 هر كس زشت كارى و گناهى را فاش كند، مانند كسى است كه آن را انجام داده است و هر كه مؤمنى را به چيزى سرزنش كند، نميرد تا خود مرتكب آن شود.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تُظهِرِ الشَّماتَةَ لِأخيكَ ؛ فيَرحَمَهُ اللّه ُ و يَبتَلِيَكَ .
 از گرفتارى برادرت اظهار شادى مكن، كه خداوند به او رحم مى كند و تو را گرفتار مى سازد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به درخواست عربى بيابان گرد كه از آن حضرت خواهش كرد او را اندرزى دهد ـ فرمود :

عَلَيكَ بِتَقوَى اللّه ِ فإنِ امرُؤٌ عَيَّرَكَ بِشَيءٍ يَعلَمُهُ فيكَ فَلا تُعَيِّرْهُ بِشَيءٍ تَعلَمُهُ فيهِ ؛ يَكُنْ وَبالُهُ عَلَيهِ و أجرُهُ لَكَ .
 از خدا بترس و اگر كسى عيبى در تو دانست و به واسطه آن سرزنشت كرد، تو به واسطه عيبى كه از او مى دانى سرزنشش مكن تا در نتيجه، گناه اين كار به گردن او باشد و پاداشش از آنِ تو.

خضر عليه السلام ـ در سفارش خود به موسى عليه السلام ـ فرمود : 

يَا بنَ عِمرانَ ، لا تُعَيِّرَنَّ أحَدا بِخَطيئَةٍ ، وَ ابكِ عَلى خَطيئَتِكَ .
اى پسر عمران! هيچ كس را به واسطه گناهىْ سرزنش مكن و بر گناه خويش گريه كن.

سنن أبى داوود ـ به نقل از ابو جرى جابر بن سليم ـ :

رَأيتُ رَجُلاً يَصدُرُ النّاسُ عَن رَأيِهِ ، لا يَقولُ شَيئا إلاّ صَدَروا عَنهُ ، قُلتُ : مَن هذا ؟ قالوا : (هذا) رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله . . . قُلتُ : اِعهَدْ إلَيَّ ، قالَ : لا تَسُبَّنَّ أحَدا ، قالَ : فَما سَبَبتُ بَعدَهُ حُرّا و لا عَبدا و لا بَعيرا و لا شاةً . قالَ : و لا تَحقِرَنَّ شَيئا مِنَ المَعروفِ ··· و إنِ امرُؤٌ شَتَمَكَ و عَيَّرَكَ بِما يَعلَمُ فيكَ فَلا تُعَيِّرْهُ بِما تَعلَمُ فيهِ ؛ فإنَّما وَبالُ ذلكَ عَلَيهِ .
 مردى را ديدم كه مردم از سرچشمه انديشه اش سيراب مى شوند و هر سخنى كه از دهانش خارج مى شود، مردم آن را مى قاپند. پرسيدم : اين مرد كيست؟ گفتند : او پيامبر خدا صلى الله عليه و آله است . . . گفتم : مرا سفارشى مى فرماييد. فرمود : به هيچ كس ناسزا مگو. از آن پس، نه آزاده اى را دشنام دادم نه برده اى را، نه شترى را و نه گوسفندى را. فرمود : هيچ كار خوبى را كوچك مشمار و دست كم مگير··· اگر كسى به تو ناسزا گفت و به عيبى كه از تو مى داند سرزنشت كرد، تو به واسطه عيبى كه از او سراغ دارى سرزنشش مكن. در اين صورت گناهش به گردن او خواهد بود.

صحيح مسلم ـ به نقل از معرور بن سُوَيد ـ : 

مَرَرنا بِأبي ذَرٍّ بِالرَّبَذَةِ و عَلَيهِ بُردٌ و عَلى غُلامِهِ مِثلُهُ ، فقُلنا : يا أبا ذَرٍّ ، لَو جَمَعتَ بَينَهُما كانَت حُلّةً ! .فقالَ : إنَّهُ كانَ بَيني و بَينَ رَجُلٍ مِن إخواني كَلامٌ ، و كانَت اُمُّه أعجَمِيَّةً ، فعَيَّرتُهُ بِاُمِّهِ ، فشَكاني إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ، فلَقِيتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله فقالَ : يا أبا ذَرٍّ ، إنَّكَ امرُؤٌ فيكَ جاهِلِيَّةٌ ! قُلتُ : يا رَسولَ اللّه ِ ، مَن سَبَّ الرِّجالَ سَبُّوا أباهُ و اُمَّهُ ! قالَ : يا أبا ذَرٍّ ، إنَّكَ امرُؤٌ فيكَ جاهِلِيَّةٌ ، هُم إخوانُكُم ، جَعَلَهُمُ اللّه ُ تَحتَ أيديكُم ، فَأطعِموهُم مِمّا تَأكُلونَ ، و ألبِسوهُم مِمّا تَلبَسون ، و لا تُكَلِّفوهُم ما يَغلِبُهُم ، فإن كَلَّفتُموهُم فَأعينُوهُم .
در ربذه بر ابوذر گذشتيم، ديديم يك بُرد خودش پوشيده و بُرد ديگرى، مانند آن، به تن غلام اوست. گفتيم : اى ابوذر! اگر هر دو بُرد را خودت پوشيده بودى حُلّه .حديث بود؟ابوذر گفت : ميان من و مردى از برادرانم حرفى شد. مادر او غير عرب بود و من [عجمى بودنِ] مادرش را به رخ او كشيدم. آن مرد نزد پيامبر صلى الله عليه و آله از من شكايت كرد. وقتى پيامبر صلى الله عليه و آله را ملاقات كردم به من فرمود : اى ابوذر! در تو خصلتى جاهلى وجود دارد! عرض كردم : اى پيامبر خدا! هر كه به مردم ناسزا گويد مردم به پدر و مادر او ناسزا گويند! پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : اى ابوذر! در تو خصلتى جاهلى وجود دارد؛ آنها برادران تو هستند و خداوند ايشان را زير دست شما قرار داده است. بنا بر اين، آنچه خود مى خوريد به آنها نيز بخورانيد و آنچه خود مى پوشيد به آنها هم بپوشانيد و بيش از توانشان آنها را تكليف مكنيد و اگر تكليف كرديد، كمكشان كنيد.

امام على عليه السلام :

مَن عَيَّرَ بِشَيءٍ بُلِيَ بِهِ .
 هر كس به چيزى سرزنش كند، خودش به آن گرفتار شود.

امام صادق عليه السلام :

مَن عَيَّرَ مُؤمِنا بِذَنبٍ لَم يَمُت حَتّى يَركَبَهُ .
 هر كس مؤمنى را به گناهى سرزنش كند، نميرد تا خودش آن گناه را مرتكب شود.

امام صادق عليه السلام :

مَن أنَّبَ مُؤمِنا أنَّبَهُ اللّه ُ فِي الدّنيا و الآخِرَةِ .
هر كس مؤمنى را سرزنش كند، خداوند او را در دنيا و آخرت سرزنش كند.

امام صادق عليه السلام :

لا تُبدي الشَّماتَةَ لِأخيكَ فيَرحَمَهُ اللّه ُ و يُصَيِّرَها بِكَ . مَن شَمَتَ بِمُصيبَةٍ نَزَلَت بِأخيهِ لَم يَخرُجْ مِنَ الدّنيا حَتّى يُفتَتَنَ .
 از گرفتارى برادرت اظهار شادى مكن كه خداوند به او رحم مى كند و آن گرفتارى را به تو مى رساند. هر كس از گرفتارى و مصيبتى كه به برادرش رسيده است شاد شود، از دنيا نرود تا خود گرفتار آن شود.

امام صادق عليه السلام :

إنَّ اللّه َ تَبارَكَ و تَعالى ابتَلى أيّوبَ عليه السلام بِلا ذَنبٍ ، فصَبَرَ حَتّى عُيِّرَ ، و إنَّ الأنبياء لا يَصبِرونَ عَلَى التَّعييرِ .
خداوند تبارك و تعالى، ايّوب عليه السلام را بى هيچ گناهى مبتلا ساخت و او صبر كرد، تا زمانى كه سرزنش شد؛ و البته پيامبران سرزنش را تحمّل نمى كنند.

پرهيز از طعن و بد گويى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ خَلَقَ المُؤمِنَ مِن عَظَمَةِ جَلالِهِ و قُدرَتِهِ ، فمَن طَعَنَ عَلَيهِ أو رَدَّ عَلَيهِ قَولَهُ فقَد رَدَّ عَلَى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ .
خداوند عزّ و جلّ، مؤمن را از عظمت جلال و قدرت خويش بيافريد. پس، هر كه بر او طعنه زند، يا سخنش را ردّ كند و نپذيرد، سخن خداوند عزّ و جلّ را ردّ كرده است.

امام باقر عليه السلام :

ما مِن إنسانٍ يَطعَنُ في عَينِ مُؤمِنٍ إلاّ ماتَ بِشَرِّ ميتَةٍ ، و كانَ قَمِنا أن لا يَرجِعَ إلى خَيرٍ .
 هيچ انسانى نيست كه پيش روى مؤمنى از او بد گويد و طعنه زند، مگر اين كه به بدترين شكل بميرد و سزاوار است كه روى خير و سعادت را نبيند .

میزان الحکمه،جلد هشتم.