اندیشیدن در احادیث

تشويق به انديشيدن :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ التَّفكُّرَ ، حَياةُ قَلبِ البَصيرِ

كما يَمشي المُستَنيرُ في الظُّلُماتِ بالنورِ ، يُحسِنُ التَّخلُّصَ  و يُقِلُّ التَّربُّصَ .

انديشيدن ، مايه حيات دل شخص با بصيرت است

و همان گونه كه اگر شخصِ چراغ به دست در تاريكيها در پرتو نور [چراغ ] راه رود، به خوبى خود را نجات مى دهد و كمتر درنگ و توقف مى كند.

( بحار الأنوار : ۹۲/۱۷/۱۷)

تفسير ابن كثير ـ به نقل از عطاء ـ :

انطَلَقتُ أنا و ابنُ عُمرَ و عُبَيدُ بنُ عُمَيرٍ إلى عائشةَ . فَدَخَلنا عَلَيها و بينَنا و بينَها حِجابٌ ···

فقالَ ابنُ عُمرَ: أخبِرِينا ،  بأعجَبِ شيءٍ رَأيتِهِ مِن رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله .

فبَكَت و قالت : كُلُّ أمرِهِ كانَ عَجَبا .

أتاني في لَيلَتي حتّى مَسَّ جِلدُهُ جِلدي .

ثمّ قالَ: ذَرِيني أتَعَبَّدْ لِرَبِّي···

فَقامَ إلى القِربَةِ فَتَوَضَّأ و لم يُكثِر صَبَّ الماءِ .

ثُمّ قامَ يُصلِّي فبَكى ، حتّى بَلَّ لِحيَتَهُ . ثُمّ سَجَدَ ، فَبَكى حتّى بلَّ الأرضَ .

ثُمّ اضطَجَعَ على جَنبِهِ فَبَكى ، حتّى إذا أتى بِلالٌ يُؤذِنُهُ بصَلاةِ الصُّبحِ  فقالَ :

يا رسولَ اللّه ِ ! ما يُبكيكَ و قد غَفَرَ اللّه ُ لكَ ذنبَكَ ما تَقَدَّمَ و ما تَأخَّرَ ؟

 فقالَ: وَيحَكَ ، يا بلالُ ! و ما يَمنَعُني أن أبكيَ و قَد أنزَلَ علَيَّ في هذهِ اللَّيلةِ :

« إنَّ في خَلْقِ السَّماواتِ و الأَرضِ و اختِلافِ اللَّيلِ و النَّهارِ لاَياتٍ لاُولِي الألبابِ» ؟

 ثُمّ قال : وَيلٌ لِمَن قَرَأها و لم يَتَفَكَّرْ فيها  .

 من و ابن عمر و عبيد بن عمير، نزد عايشه رفتيم . ميان ما و او پرده اى بود···

پس ابن عمر گفت: شگفت ترين چيزى را كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله ديده اى  ، براى ما بگو .

عايشه گريست و گفت : همه كارهاى او شگفت آور بود .

در شبى كه نوبت [ حضور آن حضرت در خانه ] من بود  پيش من آمد  ، به طورى كه پوست بدنش با پوستم تماس پيدا كرد .

سپس فرمود: مرا بگذار تا به عبادت پروردگارم عزّ و جلّ بپردازم···.

سپس برخاست و به طرف مشك آب رفت و از آب آن وضو ساخت و زياد آب نريخت

و آن گاه به نماز ايستاد و شروع به گريه كرد  ، به طورى كه محاسنش تر شد .سپس به سجده رفت [ و در سجده گريست ] چندان كه زمين خيس شد. 

آن گاه به پهلو دراز كشيد و گريه كرد تا آن كه بلال براى اعلام وقت نماز صبح به آن حضرت آمد و عرض كرد :

اى رسول خدا! چرا گريه مى كنيد، حال آن كه خداوند تمام گناهان گذشته و آينده شما را آمرزيده است ؟

پيامبر فرمود: واى بر تو اى بلال ! چرا نگريم  ، حال آن كه امشب اين آيه را بر من نازل كرد :

« همانا در آفرينش آسمانها و زمين و گردش شب و روز، به يقين براى خردمندان نشانه هاست ». ( آل عمران : ۱۹۰ )

سپس فرمود: واى بر كسى كه اين را بخواند و درباره آن نينديشد.

( تفسير ابن كثير : ۲/۱۶۴ )

امام على عليه السلام :

مَن أسهَرَ عَينَ فِكرَتِهِ ، بَلَغَ كُنهَ هِمَّتِهِ .

هر كه ديده انديشه خود را شبها بيدار نگه دارد ، به اوج خواست خويش دست يابد.

(غرر الحكم : ۸۷۸۴ )

امام على عليه السلام :

الفِكرُ ، يُفيدُ الحِكمَةَ .

انديشه ، حكمت به بار مى آورد.

( غرر الحكم : ۸۷۸ )

امام على عليه السلام :

 الفِكرُ ، جَلاءُ العُقولِ .

انديشه ، جلا دهنده خردهاست.

( غرر الحكم : ۹۳۵ )

امام على عليه السلام :

الفِكرُ ، يُنيرُ اللُّبَّ .

 انديشه ، دل و خرد را روشن مى گرداند.

( غرر الحكم : ۳۶۹ )

امام على عليه السلام :

 الفِكرُ ، رُشدٌ  و الغَفلَةُ ، فَقدٌ .

انديشه، مايه راهيابى است و غفلت ،  موجب گمراهى .

( غرر الحكم : ۸۵ )

امام على عليه السلام :

الفِكرُ، إحدَى الهِدايَتَينِ .

 انديشه ، يكى از دو هدايت است.

( غرر الحكم : ۱۶۱۶ )

امام على عليه السلام :

 الفِكرُ في الخَيرِ ، يَدعُو إلَى العَمَلِ بهِ .

انديشه كردن در خوبيها  ، انگيزه به كار بستن آنها مى شود.

( غرر الحكم : ۱۳۹۵ )

امام على عليه السلام :

 الفِكرُ في العَواقِب  ، يُنجي مِن المَعاطِبِ .

انديشه در سرانجام كارها ، از مهلكه ها مى رهاند.

( غرر الحكم : ۱۴۶۰ )

امام على عليه السلام :

الفِكرُ ، يُوجِبُ الاعتِبارَ  و يُؤمِنُ العِثارَ  و يُثمِرُ الاستِظهارَ

انديشه كردن، موجب عبرت آموختن است و از لغزش ايمن مى گرداند و روشن انديشى به بار مى آورد.

( غرر الحكم : ۲۱۲۴ )

امام على عليه السلام :

 اِفْكِرْ ،  تُفِقْ .

بينديش ، تا [ از خواب غفلت ] به هوش آيى.

( غرر الحكم : ۲۲۲۵ )

امام على عليه السلام :

ما ذَلَّ  ، مَن أحسَنَ الفِكرَ

كسى كه انديشه اش نيكو باشد ، خوار نگردد.

(غرر الحكم : ۹۴۵۸ )

امام على عليه السلام :

أصلُ العَقلِ ، الفِكرُ و ثَمَرتُهُ ،  السَّلامَةُ .

ريشه خِرد ، انديشه است و ميوه اش ، سالم ماندن [ از خطا و عذاب ].

(غرر الحكم: ۳۰۹۳ )

امام على عليه السلام :

أصلُ السَّلامَةِ مِن الزَّلَلِ ، الفِكرُ قَبلَ الفِعلِ  و الرَّوِيَّةُ قَبلَ الكلامِ .
 

ريشه سالم ماندن از لغزشها ، انديشيدن پيش از عمل كردن است و سنجيدن پيش از سخن گفتن.

( غرر الحكم : ۳۰۹۸ )

امام على عليه السلام :

بالفِكرِ تَنجَلي غَياهِبُ الاُمورِ .

با انديشيدن است كه تاريكيهاى كارها روشن مى شود.

( غرر الحكم : ۴۳۲۲ )

امام على عليه السلام :

إذا قَدَّمتَ الفِكرَ في جَميعِ أفعالِكَ ، حَسُنَت عَواقِبُكَ في كُلِّ أمرٍ .

 اگر در تمام كارهايت انديشه را پيش اندازى ، فرجام هر كار تو نيكو شود.

( غرر الحكم : ۴۱۰۵ )

امام على عليه السلام :

دَوامُ الفِكرِ و الحَذرِ ،  يُؤمِنُ الزَّلَلَ و يُنجي مِن الغِيَرِ .

انديشه و هوشيارىِ مداوم ، از لغزشها مصون مى دارد و از دگرگونيها [ ى نعمتها ] رهايى مى بخشد.

( غرر الحكم : ۵۱۴۹ )

امام على عليه السلام :

مَن طالَت فِكرَتُهُ ، حَسُنَت بَصيرَتُهُ .

هر كه مدّت درازى بينديشد ، بينشش نيكو شود.

(غرر الحكم : ۸۳۱۹ )

امام على عليه السلام :

 كلُّ يَومٍ يُفيدُكَ عِبَرا ، إن أصحَبتَهُ فِكرا .

 اگر هر روزِ خود را با انديشه همراه كنى ، آن روز به تو عبرتها آموزد.

( غرر الحكم : ۶۹۰۰ )

امام على عليه السلام :

 نَبِّهْ بالتَّفَكُّرِ  قَلبَكَ  و جافِ عنِ الليلِ جَنبَكَ  و اتَّقِ اللّه َ رَبَّكَ .

 با انديشيدن  دلت را هوشيار كن و شب هنگام از بستر پهلو تهى گردان ( برخيز) و از خداوند، پروردگارت ، بترس.

( الكافي : ۲/۵۴/۱ )

امام على عليه السلام :

التفكُّرُ،  يَدعُو إلَى البِرِّ و العَمَلِ بهِ .

 انديشيدن، به نيكى و عمل به آن فرا مى خواند.

( الكافي : ۲/۵۵/۵ )

امام على عليه السلام :

لا تُخْلِ نفسَكَ مِن فِكرَةٍ تَزيدُكَ حِكمَةً  و عِبرَةٍ تُفيدُكَ عِصمَةً .

نفْس خود را از انديشه اى كه به حكمت تو بيفزايد و عبرتى كه به تو مصونيت بخشد خالى مدار.

(غرر الحكم : ۱۰۳۰۷ )

امام على عليه السلام :

 تَمييزُ الباقي مِن الفاني مِن أشرَفِ النَّظرِ

تميز دادن ماندنى از رفتنى، از شريف ترين انديشه هاست.

(غرر الحكم : ۴۴۹۴ )

امام على عليه السلام :

 إنّما البَصيرُ مَن سَمِعَ فَتَفَكَّرَ و نَظَرَ فأبصَرَ  و انتَفَعَ بالعِبَرِ ؛

ثُمّ سَلَكَ جَدَدا واضِحا يَتَجنَّبُ فيهِ الصَّرعَةَ في المَهاوي .

بصير كسى است كه بشنود و بينديشد، ببيند و بينا شود و از عبرتها بهره گيرد ؛ 

سپس راه آشكار و روشن را در پيش گيرد و از افتادن در پرتگاههاى آن  بپرهيزد.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۳ )

امام على عليه السلام :

 رَحِمَ اللّه ُ امرأً تَفَكَّرَ فاعتَبَرَ  و اعتَبَرَ فأبصَرَ (أقصَرَ) .

فكأنَّ ما هُو كائنٌ مِن الدنيا ، عَن قَليلٍ  لم يَكُن ، و كأنَّ ما هُو كائنٌ مِن الآخِرَةِ  ، عمّا قَليلٍ لم يَزَلْ .

خداوند رحمت كناد كسى را كه بينديشد و پند گيرد و پند گيرد و بينا شود .

گويى آنچه از دنيا باقى است ،  به زودى از بين مى رود و آنچه از آخرت است ، همواره خواهد بود.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۰۳ )

امام على عليه السلام :

 مَن تَفَكَّرَ ، أبصَرَ .

 هر كه بينديشد ، بينا شود.

( نهج البلاغة: الكتاب ۳۱ )

امام على عليه السلام :

فَأفِقْ ، أيّها السامِعُ  ! من سَكرَتِكَ و استَيقِظْ مِن غَفلَتِكَ  و اختَصِر مِن عَجلَتِكَ

 و أنعِمِ الفِكرَ  ، فيما جاءَكَ على لِسانِ النبيِّ الاُمِّيِّ صلى الله عليه و آله ، مِمّا لا بُدَّ مِنهُ و لا مَحيصَ عنهُ .

 پس اى شنونده ! از مستىِ خويش ، به هوش آى و از خواب غفلتت بيدار شو و از شتابت بكاه

و در آنچه از زبان پيامبر امّى، صلى الله عليه و آله  ، براى تو آورده شده و از آن گزير و گريزى نيست، نيك بينديش .

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۳ )

امام على عليه السلام ـ در وصف مؤمن ـ فرمود :

 مَشغولٌ وَقتُهُ . شَكورٌ صَبورٌ . مَغمورٌ بفِكرَتِهِ .

وقتش [ به كار و عبادت ] پُر است و سپاسگزار و شكيباست و غرق در انديشه خويش مى باشد.

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۳۳ )

امام على عليه السلام :

فاتَّقُوا اللّه َ ، عِبادَ اللّه ِ! تَقيَّةَ ذي لُبٍّ شَغَلَ التَّفكُّرُ قَلبَهُ  و أنصَبَ الخَوفُ بَدَنَهُ .

اى بندگان خدا !  از خدا بترسيد ، همچون ترسيدن خردمندى كه انديشيدن دل او را به خود مشغول ساخته و ترس [ از خدا ] پيكرش را رنجور و نزار كرده است.

( نهج البلاغة : الخطبة ۸۳  )

امام حسن عليه السلام :

التفكُّرُ، حَياةُ قَلبِ البَصيرِ .

 انديشيدن ، مايه زندگى دل شخص با بصيرت است.

( بحار الأنوار : ۷۸/۱۱۵/۱۱ )

امام حسن عليه السلام :

 اُوصيكُم بتَقوَى اللّه ِ و إدامَةِ التَّفَكُّرِ ؛

فإنَّ التَّفَكُّرَ أبو كُلِّ خَيرٍ و اُمُّهُ .

 شما را به تقواى الهى و انديشيدنِ هميشگى سفارش مى كنم ؛

زيرا كه انديشيدن پدر و مادر همه خوبيهاست.

( تنبيه الخواطر : ۱/۵۲ )

آموختن و انديشيدن :

امام على عليه السلام :

فَضلُ فِكرٍ و تَفَهُّمٍ ، أنجَعُ مِن فَضلِ تَكرارٍ و دِراسَةٍ .

 زياد انديشيدن و فهميدن، سودمندتر از زياد تكرار كردن و خواندن است.

( غرر الحكم : ۶۵۶۴ )

امام على عليه السلام :

مَن أكثَرَ الفِكرَ فيما تَعَلَّمَ ، أتقَنَ عِلمَهُ و فَهِمَ ما لم يَكُن يَفهَمُ .

هر كه در آنچه آموخته است  بسيار انديشه كند، دانش خود را استوار گرداند و آنچه را نمى فهميده است بفهمد.

(غرر الحكم : ۸۹۱۷ )

امام على عليه السلام :

لا عِلمَ  ، كالتَّفكُّرِ .

هيچ دانشى چون انديشيدن نيست.

( نهج البلاغة : الحكمة ۱۱۳ )

انديشه، آينه است :

امام على عليه السلام :

الفِكرُ ، مِرآةٌ صافِيَةٌ .

 انديشه ، آينه اى صاف است.

( نهج البلاغة : الحكمة ۵ )

امام على عليه السلام :

 فِكرُ ،المَرءِ مِرآةٌ تُريهِ حُسنَ عَمَلِهِ مِن قُبحِهِ .

 انديشه آدمى  ، آينه اى است كه كردار نيك و بدش را به او نشان مى دهد.

( غرر الحكم : ۶۵۴۶ )

امام صادق عليه السلام : 

الفِكرَةُ ، مِرآةُ الحَسَناتِ و كَفّارَةُ السَّيّئاتِ .

انديشه ، آينه خوبيها و پوشاننده بديهاست.

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۲۶/۲۰ )

امام رضا عليه السلام ـ در كتاب فقه منسوب به وى ـ فرمود :

 التَّفكُّرُ  ، مِرآتُكَ  تُريكَ سَيّئاتِكَ و حَسَناتِكَ .

انديشيدن، آينه توست كه بديها و خوبيهايت را به تو نشان مى دهد.

( الفقه المنسوب إلى الإمام الرّضا عليه السلام : ۳۸۰ )

عبادتى چون تفكّر نيست :

تفسير القُرطُبى ـ به نقل از أبو سعيد الخدري ـ : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

 أعطُوا أعيُنَكُم حَظَّها مِن العِبادَةِ .

قالوا : يا رسولَ اللّه ِ! و ما حَظُّها مِن العِبادَةِ ؟

قالَ : النَّظرُ في المُصحَفِ و التَّفكُّرُ فيهِ و الاعتِبارُ عندَ عَجائبِهِ .

سهم ديدگان خود را از عبادت به آنان دهيد .

عرض كردند: اى رسول خدا ! سهم آنها از عبادت چيست ؟

فرمود: نگريستن به قرآن و انديشيدن در آن و پند گرفتن از شگفتيهايش.

( تفسير القرطبي : ۱/۲۸ )

امام على عليه السلام :

التَّفَكُّرُ في آلاءِ اللّه ِ  ، نِعمَ العِبادَةُ .

 انديشيدن درباره نعمتهاى خدا، چه نيكو عبادتى است.

( غرر الحكم : ۱۱۴۷ )

امام على عليه السلام : 

التَّفكُّرُ في مَلَكوتِ السَّماواتِ و الأرضِ  ، عِبادَةُ المُخلَصينَ .

انديشيدن در ملكوت آسمانها و زمين ، عبادت مخلَصان است.

( غرر الحكم : ۱۷۹۲ )

امام على عليه السلام :

لا عِبادَةَ كالتَّفكُّرِ في صَنعَةِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ .

               هيچ عبادتى مانند انديشيدن در صُنع خداوند عزّ و جلّ نيست.

( الأمالي للطوسي : ۱۴۶/۲۴۰ )

امام صادق عليه السلام :

كانَ أكثرُ عِبادَةِ أبي ذَرٍّ رحمه الله ، التَّفكُّرَ و الاعتِبارَ

بيشترين عبادت ابوذر رحمه الله ، انديشيدن و پند گرفتن بود.

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۲۳/۶ )

امام صادق عليه السلام : 

أفضَلُ العِبادَةِ  ، إدمانُ التَّفكُّرِ في اللّه ِ و في قُدرَتِهِ .

برترين عبادت ، انديشيدن مداوم درباره خدا و قدرت اوست.

( الكافي : ۲/۵۵/۳ )

امام رضا عليه السلام :

ليسَ العِبادَةُ كثرَةَ الصلاةِ و الصومِ ؛ إنّما العِبادَةُ التَّفكُّرُ في أمرِ اللّه ِ
 

عبادت به بسيارى نماز و روزه نيست ؛ بلكه عبادت، انديشيدن در كار خداست.

( الكافي : ۲/۵۵/۴ )

تنبيه الخواطر : مادر ابوذر رحمه الله ـ در پاسخ به سؤال از عبادت ابوذر ـ گفت :

كانَ نَهارَهُ أجمَعَ يَتفكَّرُ في ناحِيَةٍ عن الناسِ

تمام روز را از مردم كناره مى گرفت و به انديشيدن مى پرداخت.

( تنبيه الخواطر : ۱/۲۵۰ )

ارزش يك ساعت تفكّر:

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

فِكرَةُ ساعَةٍ ، خَيرٌ مِن عِبادَةِ سَنةٍ .

ساعتى انديشه كردن ، بهتر از يك سال عبادت است.

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۲۶/۲۰ )

امام على عليه السلام :

فِكرُ ساعَةٍ قَصيرَةٍ ، خَيرٌ مِن عِبادَةٍ طَويلَةٍ .

 ساعتى كوتاه انديشه كردن ،  بهتر از عبادتى طولانى است.

( غرر الحكم : ۶۵۳۷ )

امام صادق عليه السلام :

تَفَكُّرُ ساعَةٍ ، خَيرٌ مِن عِبادَةِ سَنَةٍ

« إنَّما يَتَذَكَّرُ اُولُوا الأَلبابِ » .

 يك ساعت انديشيدن  ، بهتر از سالى عبادت است.

« جز اين نيست كه خردمندان پند مى گيرند ».

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۲۷/۲۲ )

بحار الأنوار ـ به نقل از حسن صيقل ـ :

قلتُ لأبي عبدِ اللّه عليه السلام : تَفكُّرُ ساعَةٍ ، خَيرٌ مِن قِيامِ لَيلَةٍ ؟

قالَ : نَعَم .قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :

تَفكُّرُ ساعَةٍ ، خَيرٌ مِن قيامِ ليلَةٍ .

قلتُ : كيفَ يَتَفَكَّرُ ؟

قالَ : يَمُرُّ بِالدُّورِ الخَرِبَةِ  فيَقولُ :

أينَ بانُوكِ ؟! أينَ ساكِنُوكِ ؟! مالَكِ لا تَتَكلَّمينَ ؟!

 به امام صادق عليه السلام عرض كردم : يك ساعت انديشيدن ، بهتر از يك شب عبادت كردن است؟

حضرت فرمود : آرى ، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است :

ساعتى انديشيدن ، بهتر است از شبى را به عبادت گذراندن .

عرض كردم : چگونه بايد انديشيد ؟

فرمود: بر خانه هاى ويران بگذرد و بگويد:

كجايند سازندگان شما ؟! كجايند ساكنان شما ؟! چه شده است كه سخن نمى گوييد ؟!

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۲۴/۱۶ )

آنچه انديشه را صاف مى كند :

امام على عليه السلام :

مَن قَلَّ أكلُهُ ، صَفا فِكرُهُ .

 هر كه كم بخورد ، انديشه اش صاف گردد.

(غرر الحكم : ۸۴۶۲ )

امام على عليه السلام :

كيفَ تَصفُو فِكرَةُ  مَن يَستَديمُ الشِّبَعَ ؟ !

چگونه صاف و زلال گردد انديشه كسى كه پيوسته شكمش سير است؟

(غرر الحكم : ۶۹۷۵)

انديشيدنِ ممنوع :

امام على عليه السلام :

الفِكرُ في غَيرِ الحِكمَةِ ، هَوَسٌ .

 انديشيدن در غير حكمت، هوس است.

( غرر الحكم : ۱۲۷۸- هوس : نوعى از جنون و سبك مغزى، هذيان )

امام على عليه السلام :

مَن كَثُرَ فِكرُهُ في المَعاصي  ، دَعَتهُ إلَيها

 كسى كه زياد درباره گناهان بينديشد ، گناهان او را به سوى خود بكشانند.

( غرر الحكم : ۸۵۶۱ )

امام على عليه السلام :

مَن كَثُرَ فِكرُهُ في اللذَّاتِ ، غَلَبَت علَيهِ

 هر كه زياد درباره لذّتها بينديشد ، آن لذّتها بر او چيره آيند.

( غرر الحكم : ۸۵۶۴ )

امام على عليه السلام :

مَن تَفَكَّرَ في عَظَمةِ اللّه ِ ، أبلَسَ .

هر كه در عظمت خدا بينديشد ، متحيّر شود.

(غرر الحكم : ۹۲۰۷ )

انديشيدن در احوال ملّتهاى پيشين :

 

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزندش حضرت حسن عليه السلام ـ فرمود :

يا بنيَّ!  إنّي و إن لم أكُن عُمِّرتُ عُمرَ مَن كانَ قَبلي ،

فقد نَظَرتُ في أعمالِهِم  و فَكَّرتُ في أخبارِهِم  و سِرتُ في آثارِهِم ؛ حتّى عُدتُ كأحَدِهِم

 بَل كأنّي بما انتَهى إلَيَّ مِن اُمورِهِم  ؛ قد عُمِّرتُ مَع أوَّلِهِم إلى آخِرِهِم .

 فرزندم! هر چند من به اندازه همه كسانى كه پيش از من بوده اند نزيسته ام ،

اما در كارهاى آنان نظر كرده ام و در اخبار آنها انديشيده ام و در آثارشان سير كرده ام ؛ چندان كه همچون يكى از آنان شده ام

و بلكه چنان بر كارهايشان آگاهى يافته ام ؛  كه گويى با اوّلين و آخرين آنها زندگى كرده ام.

( نهج البلاغة : الكتاب ۳۱ )

 

میزان الحکمه جلد نهم.