اندرز از نظر احادیث

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به مردى كه از آن حضرت پندى خواست ـ فرمود : 

هرگاه نماز مى خوانى چونان كسى بخوان كه آخرين نماز اوست و با دنيا و زندگى وداع مى كند، و از كارى كه موجب عذرخواهى تو از آن شود بپرهيز، و از آنچه در دست مردم است چشم طمع برگير

امام على عليه السلام :

خوب هديه اى است اندرز

امام على عليه السلام ـ آنگاه كه عمَر از ايشان خواست تا اندرزش دهد ـ فرمود : 

يقين خود را به شك و دانشت را به جهل تبديل مگردان و گمانت را حقّ مدان و بدان كه از دنيا تنها آن چيزى بهره توست كه عطا كنى و بگذرى، و تقسيم كنى و برابرى روا دارى، و بپوشى و فرسوده اش سازى

امام على عليه السلام ـ وقتى كه شخصى به ايشان عرض كرد: ما را پندى كوتاه ده ـ فرمود :

دنيا حلالش حساب دارد و حرامش كيفر كجا آسايش و راحتى براى شما باشد، در حالى كه هنوز به روش پيامبرتان تأسّى نكرده ايد؟! چيزى مى جوييد كه شما را به سركشى وا مى دارد و به آنچه شما را بسنده مى كند راضى نيستيد!

امام على عليه السلام : 

براستى كه در هر چيزى براى خردمندان و پند آموزان، پند و عبرتى است

امام على عليه السلام : 

انسان زيرك، از هر چيزى پندى مى آموزد

امام على عليه السلام :

 هر كه انديشه اى داشته باشد، براى او در هر چيزى عبرتى است

امام كاظم عليه السلام ـ در نامه خود به هارون الرشيد كه از آن حضرت پند و موعظه خواسته بود ـ نوشت:  

هيچ چيزى نيست كه چشم تو آن را ببيند مگر اينكه در آن پند و موعظتى است

امام على عليه السلام :

 پس، پروا كنيد از خدايى كه با اندرزِ خود شما را سود بخشيد و با پيام خويش شما را اندرز داد و با نعمتش بر شما منّت نهاد پس، جان هاى خود را به عبادت و بندگى او در آوريد و حقّ طاعت او را بگزاريد

امام على عليه السلام : 

از بيان خداوند بهره مند شويد و از اندرزهاى خدا پند گيريد و نصيحت خدا را بپذيريد

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

چه شده است كه مى بينم دنيا دوستى بر بسيارى از مردم چيره آمده است تا جايى كه گويى مرگ در اين دنيا براى غير آنان رقم خورده است! ··· آيا به جاى ماندگانشان از رفتگانشان پند نمى گيرند؟! اينان نمى دانند و همه اندرزهاى كتاب خدا را از ياد برده اند و از شرّ هر فرجام بدى آسوده خاطرند!

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 در دنيا چنان باش كه گويى غريبه اى يا رهگذرى هستى، و خودت را در شمار مردگان آر، و چون صبح خويش را آغاز كردى وعده شب به خود مده، و چون شب كردى وعده صبح به خويشتن مده، و از دوران تندرستى ات براى هنگام بيماريت [بهره ]برگير، و از جوانى ات براى پيرى ات، و از زندگى ات براى مرگت؛ زيرا كه نمى دانى فردا چه نام خواهى گرفت [مُرده يا زنده ، دوزخى يا بهشتى].

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

اى مردم! گويى مرگ در اين دنيا براى غير ما رقم خورده و انگار حقّ در آن بر غير ما واجب گشته است و گويى مردگانى كه تشييع مى شوند مسافرانى هستند كه بزودى به سوى ما برمى گردند، خانه هاى آنها گورهايشان است و ميراث آنان را چنان مى خوريم كه گويى پس از آنها جاودانه ايم. از هر بلاى سخت و بنياد كنى خود را ايمن مى پنداريم و هر اندرزى را از ياد برده ايم. خوشا كسى كه عيب خودش او را از پرداختن به عيوب مردم بازدارد و از مالى كه از راه حلال و غير معصيت به دست آورده است، خرج كند و بر بينوايان و مستمندان رحم آورد و با مردمان فهميده و خردمند بياميزد و از سنّت پيروى كند و آن را به بدعت نكشاند و زيادى مالش را انفاق نمايد و زياده گويى زبانش را نگه دارد. خوشا كسى كه نهادش نيكو و سرشتش پاك باشد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 با عبرت ها بيدار شويد و براى سفر آماده گرديد و به اندك قناعت ورزيد و براى حركت حاضر باشيد.

امام حسن عليه السلام :

 اى مردم! هر كه براى خدا خالص شود و گفتار او را راهنماى خود گيرد، به راهى (آيينى) كه استوارتر است رهنمون گردد و خداوند به هدايت و رستگارى توفيقش دهد و در كار نيك كمكش رساند؛ زيرا كه همسايه (پناهنده) خدا در امان و محفوظ است.

امام حسن عليه السلام : 

بدانيد كه خداوند شما را بيهوده نيافريده و به خود رهايتان نكرده است. مدّت عمر شما را رقم زده و روزى هايتان را ميان شما قسمت كرده است، تا هر خردمندى جايگاه خود را بشناسد و بداند كه آنچه برايش مقدّر شده است به او مى رسد و آنچه برايش مقدّر نشده، هرگز به او نخواهد رسيد.

امام زين العابدين عليه السلام ـ 

كه هر جمعه در مسجد رسول خدا صلى الله عليه و آله با اين جملات مردم را اندرز مى داد و به دل بركندن از دنيا و رغبت به آخرت فرا مى خواند ـ مى فرمود : اى مردم! از خدا بترسيد و بدانيد كه شما به سوى او باز مى گرديد و هر كس هر كارى را كه در اين دنيا كرده است، مى يابد.

امام زين العابدين عليه السلام :

 واى بر تو اى آدميزاد! بدان كه پُرى شكم و سستى ميل و رغبت [به آخرت] و مستىِ سيرى و شكوهِ قدرت از عواملى است كه از عمل باز مى دارد و كُند مى گرداند و ياد [خدا] را از خاطر مى برد و از نزديك بودن اجل غافل مى كند، تا جايى كه گرفتارِ دوستى دنيا، گويى از مستىِ مىْ ديوانه است.

امام زين العابدين عليه السلام ـ در بخشى از نامه اش به محمّد بن مسلم زهرى ـ نوشت: 

بنگر فرداى قيامت كه در پيشگاه خداوند بايستى، چگونه مردى خواهى بود؟ آنگاه كه از تو بپرسد نعمت هايش را چگونه پاس داشتى و با حجّت هايش بر تو، چه كردى. و هرگز گمان مبر كه خدا از تو عذرى مى پذيرد و به تقصيرهاى تو رضايت خواهد داد؛ هيهات، هيهات، چنين نيست.

امام زين العابدين عليه السلام : 

خداوند ما و شما را از مكر ستمگران و گزند حسودان و خشم گردنكشان نگه دارد. اى مؤمنان! طاغوتيان و پيروان دنياخواه و دنيا گراى آنان شما را نفريبند.

امام زين العابدين عليه السلام ـ هرگاه اين آيه را تلاوت مى كرد: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از خدا بترسيد و با راستگويان باشيد» ـ مى فرمود :

 بار خدايا! مرا در بالاترين درجات اين دعوت قرار ده و به نيروى اراده كمكم فرما و توفيقم ده تا از نفْس خود به خوبى بازخواست كنم و مرا از نفْسم بگير تا اينكه بر اثر خنكاى خشيت از تو، خطورات دنيوى از قلبم بيرون رود.

اندرزهاى امام باقر عليه السلام

امام كاظم عليه السلام ـ به هشام بن حَكَم ـ فرمود : 

يا هِشامُ ، إنّ اللّه تَباركَ و تعالى بَشَّرَ أهلَ العَقلِ و الفَهمِ في كِتابِهِ فقالَ : «فبَشِّرْ عِبادِ * الّذِينَ يَستَمِعونَ القَولَ فيَتَّبِعونَ أحْسَنَهُ اُولئكَ الّذينَ هَداهُمُ اللّه ُ و اُولئكَ هُمْ اُولوا الألْبابِ»(زمر،17،18)

اى هشام! خداوند تبارك و تعالى مردمان خردمند و فهميده را در كتاب خود بشارت داده و فرموده است: «پس، بندگان مرا بشارت ده. همانان كه سخن را مى شنوند و بهترين آن را پيروى مى كنند. اينان كسانى هستند كه خدا هدايتشان كرده و اينان همان خردمندانند».

امام كاظم عليه السلام : 

 يا هِشامُ ، إنّ اللّه تباركَ و تعالى أكمَلَ للنّاسِ الحُجَجَ بِالعُقولِ ،و نَصَرَ النَّبِيِّينَ بِالبَيانِ ، و دَلَّهُم على رُبوبيَّتِهِ بالأدِلَّةِ ، فقالَ : «و إلهُكُمْ إلهٌ واحِدٌ ، لا إلهَ إلاّ هُوَ الرَّحمنُ الرَّحيمُ * إنّ في خَلْقِ السَّماواتِ و الأرْضِ و اخْتِلافِ اللَّيْلِ و النَّهارِ و الفُلْكِ الّتي تَجْري في البَحْرِ بما يَنْفَعُ النّاسَ و ما أنْزَلَ اللّه ُ مِنَ السَّماءِ مِن ماءٍ فأحْيا بِهِ الأرْضَ بَعْدَ مَوْتِها و بَثَّ فِيها مِن كُلِّ دابَّةٍ و تَصْريفِ الرِّياحِ و السَّحابِ المُسَخَّرِ بَينَ السَّماءِ و الأرْضِ لاَياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلونَ» (بقره،163-164).

اى هشام! خداوند تبارك و تعالى به وسيله خردها حجّت ها را بر مردم تمام كرد و پيامبران را به وسيله بيان يارى رساند و آنها را با دليل ها به ربوبيّت خويش رهنمون شد و فرمود: «و معبود شما معبودى يگانه است، معبودى نيست مگر او كه بخشنده و مهربان است.همانا در آفرينش آسمان ها و زمين و گردش شب و روز و كشتيهايى كه در دريا روانند با آنچه به مردم سود مى رساند و [نيز ]آبى كه خدا از آسمان فرو فرستاده و با آن زمين مرده را زنده گردانيده و در آن از هر گونه جنبنده اى پراكنده ساخته و [نيز در] جابجا كردن بادها و ابر رام شده اى كه ميان آسمان و زمين است، براى گروهى كه خرد مى ورزند، نشانه هايى وجود دارد».

امام كاظم عليه السلام : 

يا هِشامُ ، قد جَعَلَ اللّه ُ ذلكَ دَليلاً على مَعرِفَتِهِ بأنَّ لَهُم مُدَبِّرا ، فقالَ : «و سَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ و النَّهارَ و الشَّمْسَ و القَمَرَ و النُّجُومُ مُسَخَّراتٌ بأمْرِهِ إنَّ في ذلِكَ لاَياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلونَ»(نحل،12) ، و قالَ : «هُوَ الّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغوا أشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُوا شُيُوخا و مِنْكُمْ مَن يُتَوفَّى مِن قَبْلُ و لِتَبْلُغوا أجَلاً مُسَمَّىً و لَعَلَّكُم تَعْقِلونَ» (غافر،67) و قالَ : إنّ في اخْتِلافِ اللَّيْلِ و النَّهارِ و ما أنْزَلَ اللّه ُ مِنَ السَّماءِ مِن رِزْقٍ فأحْيا بِهِ الأرْضَ بَعْدَ مَوْتِها و تَصْريفِ الرِّياحِ (و السَّحابِ المُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ و الأرضِ) لاَياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلونَ . ، و قالَ : «يُحْيِي الأرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَيَّنّا لَكُمُ الآياتِ لَعَلَّكُم تَعْقِلونَ» (حدید،17) ، و قالَ : «و جَنّاتٌ مِنْ أعْنابٍ و زَرْعٌ و نَخيلٌ صِنْوانٌ و غَيْرُ صِنْوانٍ يُسْقى بِماءٍ واحِدٍ و نُفَضِّلُ بَعْضَها على بَعْضٍ فِي الاُكُلِ إنّ في ذلكَ لاَياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلونَ» . ، و قالَ : «و مِنْ آياتِهِ يُريكُمُ البَرْقَ خَوْفا و طَمَعا و يُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ ماءً فيُحْيِي بهِ الأرْضَ بَعْدَ مَوتِها إنّ فِي ذلكَ لاَياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلونَ» (رعد،4) ، و قالَ : «قُلْ تَعالَوا أتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُم عَلَيْكُم ألاّ تُشْرِكوا بهِ شَيْئا و بالوالِدَيْنِ إحْسانا و لا تَقْتُلوا أوْلادَكُمْ مِن إمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ و إيّاهُمْ و لا تَقْرَبوا الفَواحِشَ ما ظَهرَ مِنها و مَا بَطَنَ و لا تَقْتُلوا النَّفْسَ الّتي حَرَّمَ اللّه ُ إلاّ بِالحَقِّ ذلِكُم وَصّاكُمْ بهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلونَ» (انعام،151)، و قالَ : «هَلْ لَكُمْ مِن ما مَلَكَتْ أيْمانُكُمْ مِنْ شُرَكَاءَ فِي ما رَزَقْناكُمْ فأنْتُمْ فيهِ سَواءٌ تَخافُونَهُمْ كَخِيفَتِكُمْ أنْفُسَكُمْ كذلِكَ نُفَصِّلُ الآياتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلونَ» (روم،28) .

اى هشام! خداوند اينها را راهنمايى براى شناخت خود قرار داده است، تا دريابند كه آنان را مدبّرى است و فرمود: «و شب و روز و خورشيد و ماه را براى شما رام گردانيد و ستارگان به فرمان او رام شده اند. مسلّما در اين [پديده ها] براى مردمى كه تعقّل مى كنند نشانه اى است» و فرمود: «او كسى است كه شما را از خاكى بيافريد و سپس از نطفه اى و آنگاه از لخته خونى و زان پس شما را [به صورت ]كودكى بيرون مى آورد تا به كمال قوّت خود برسيد و تا سالمند شويد و برخى از شما [اين سير را نمى پويد و ]مرگ پيش رَس مى يابد و تا [سرانجام] به مدّتى كه مقرّر است برسيد و اميد كه تعقّل ورزيد» و فرمود:همانا در گردش شب و روز در آنچه از روزى كه خدا از آسمان فرو فرستاد و بدان وسيله زمين مرده را حيات بخشيد و در جا به جا كردن بادها (ابر رام شده اى كه ميان آسمان و زمين است) قطعا نشانه هايى است براى كسانى كه مى انديشند . و فرمود: «زمين را پس از مردنش زنده مى كند. ما اين نشانه ها را براى شما توضيح مى دهيم شايد كه بينديشيد» و فرمود: «و باغ هايى از انگور و كشتزارها و درختان خرما، چه از يك ريشه و چه از غير يك ريشه، كه با يك آب سيراب مى گردند و [با اين همه ]برخى از آنها را بر برخى ديگر برترى مى دهيم. بى گمان در اين [پديده ها نيز]براى مردمى كه تعقّل مى كنند نشانه هايى است» و فرمود: «و از نشانه هاى او [اين است كه ]آذرخش را براى شما بيم آور و اميد بخش مى نماياند و از آسمان به تدريج آبى فرو مى فرستد كه به وسيله آن زمين را پس از مرگش زنده مى گرداند. در اين [امر] براى مردمى كه تعقّل مى كنند، قطعا نشانه هايى است» و فرمود: «بگو: بياييد تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده براى شما بخوانم: چيزى را با او شريك قرار ندهيد و به پدر و مادر نيكى كنيد و فرزندان خود را از بيم تنگدستى مكشيد. ما شما و آنان را روزى مى رسانيم و به كارهاى زشت ـ چه علنى آن و چه پوشيده اش ـ نزديك نشويد و نفْسى را كه خدا محترم شمرده است، جز به حقّ نكشيد. اينهاست كه خدا شما را به آن سفارش كرده است، باشد كه بينديشيد» و فرمود: «آيا در آنچه به شما روزى كرده ايم شريكانى از بردگانتان داريد كه در آن [مال با هم] مساوى باشيد و همان طور كه شما از يكديگر بيم داريد، از آنها بيم داشته باشيد؟ اين گونه آيات خود را براى مردمى كه مى انديشند به تفصيل بيان مى كنيم».

امام كاظم عليه السلام : 

 يا هِشامُ ، ثُمّ وعَظَ أهلَ العَقلِ و رَغَّبَهُم في الآخِرَةِ فقالَ : «و مَا الحَياةُ الدُّنْيا إلاّ لَعِبٌ و لَهْوٌ و لَلدّارُ الآخِرَةُ خَيْرٌ لِلّذِينَ يَتَّقُونَ أ فلا تَعْقِلونَ»(انعام،32).

اى هشام! خداوند سپس خردمندان را اندرز داده و به آخرت ترغيبشان كرده است و فرموده: «و زندگى دنيا جز بازى و سرگرمى نيست و قطعا سراى بازپسين براى كسانى كه پرهيزگارى مى كنند بهتر است؛ آيا نمى انديشيد؟».

امام كاظم عليه السلام :

ا هِشامُ، ثُمّ خَوَّفَ الّذينَ لا يَعقِلونَ عِقابَهُ فقالَ تعالى : «ثُمَّ دَمَّرْنا الآخَرِينَ * و إنَّكُمْ لَتَمُرُّونَ علَيْهِم مُصْبِحِينَ * و بِاللَّيْلِ أ فَلا تَعقِلونَ» (صافات،136-138) ، و قالَ : «إنّا مُنْزِلونَ على أهْلِ هذهِ القَرْيَةِ رِجْزا مِن السَّماءِ بِما كانُوا يَفْسُقونَ * و لَقَد تَرَكْنا مِنْها آيَةً بَيِّنَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلونَ» (عنکبوت،34-35)

 اى هشام! آنگاه كسانى را كه در كيفر او نمى انديشند بيم داده و فرموده است: «سپس ديگران را نابود كرديم. و در حقيقت، شما بر آنان صبحگاهان و شامگاهان مى گذريد! آيا به فكر فرو نمى رويد؟» و فرمود: «ما بر مردم اين شهر به [سزاى ]فسقى كه مى كردند عذابى از آسمان فرو خواهيم فرستاد و از آن [شهر سوخته ]براى مردمى كه مى انديشند نشانه اى روشن باقى گذاشتيم».

امام كاظم عليه السلام : 

 يا هِشامُ ، إنّ العَقلَ معَ العِلمِ فقالَ : «و تِلْكَ الأمْثالُ نَضْرِبُها لِلنّاسِ و مَا يَعْقِلُها إلاّ العالِمُونَ»(عنکبوت،43) ، يا هِشام، ثُمّ ذَمَّ الّذينَ لا يَعقِلونَ فقالَ : «و إذا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعوا ما أنْزَلَ اللّه ُ قالوا بَلْ نَتَّبِعُ ما ألْفَيْنا عَلَيْهِ آباءَنا أ وَ لَوْ كانَ آباؤهُمْ لا يَعْقِلُونَ شَيْئا و لا يَهْتَدونَ» (بقره،170)، و قالَ: «و مَثَلُ الّذِينَ كَفَروا كمَثَلِ الّذِي يَنْعِقُ بما لا يَسْمَعُ إلاّ دُعاءً و نِداءً صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَعْقِلونَ» (بقره،171)، و قالَ : «و مِنْهُمْ مَن يَسْتَمِعونَ إلَيْكَ أ فَأنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ و لَوْ كانُوا لا يَعقِلُونَ»(یونس،42) ، و قالَ : «أمْ تَحْسَبُ أنَّ أكْثَرَهُمْ يَسْمَعونَ أوْ يَعْقِلونَ إنْ هُمْ إلاّ كالأنْعامِ بَلْ هُمْ أضَلُّ سَبيلاً» (فرقان،44) ، و قالَ : «لا يُقاتِلونَكُمْ جَميعا إلاّ في قُرَىً مُحَصَّنَةٍ أو مِن وَراءِ جُدُرٍ بأسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَديدٌ تَحْسَبُهُمْ جَميعا و قُلُوبُهُمْ شَتّى ذلِكَ بأنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَعْقِلونَ» (حشر،14)، و قالَ : «و تَنْسَوْنَ أنفُسَكُمْ و أنْتُمْ تَتْلُونَ الكِتابَ أ فَلا تَعْقِلونَ» (بقره،44)

اى هشام! خرد با دانايى همراه است. خداوند مى فرمايد: «و اين مَثَل ها را ما براى مردم مى زنيم، و[لى ]درباره آنها نمى انديشند مگر دانايان». اى هشام! خداوند سپس كسانى را كه خرد خود را به كار نمى گيرند نكوهش كرده مى فرمايد: «و هرگاه به آنان گفته شود: از آنچه خداوند نازل كرده است پيروى كنيد؛ گويند: بلكه از آن چيزى پيروى مى كنيم كه پدران و نياكان خود را بر آن يافتيم. آيا هرچند پدرانشان چيزى را درك نمى كردند و به راه درست نمى رفته اند؟» و مى فرمايد: «و مَثَل [دعوت كننده ]كافران مانند مَثَل كسى است كه حيوانى را كه جز صدا و ندايى [مبهم، چيزى ]نمى شنود، بانگ مى زند. [آرى] كرند، لالند، كورند و تعقّل نمى ورزند» و مى فرمايد: «و برخى از آنان كسانى هستند كه به تو گوش فرا مى دهند. آيا تو كران را ـ هر چند درنيابند ـ شنوا خواهى كرد؟» و مى فرمايد: «يا گمان دارى كه بيشترشان مى شنوند يا مى انديشند؟ آنان جز مانند ستوران نيستند، بلكه گمراهترند» و مى فرمايد: «آنان به صورت دسته جمعى، جز در قريه هايى كه داراى استحكامات است، يا از پشت ديوارها با شما نخواهند جنگيد. جنگشان ميان خودشان سخت است. ايشان را متّحد مى پندارى و[لى ]دل هايشان پراكنده است؛ زيرا آنان مردمانى هستند كه نمى انديشند» و مى فرمايد: «و خود را فراموش مى كنيد در حالى كه كتاب را مى خوانيد، آيا نمى انديشيد؟».

امام كاظم عليه السلام :

يا هِشامُ ، ثُمّ ذَمَّ اللّه ُ الكَثرَةَ فقالَ : «و إن تُطِعْ أكْثَرَ مَن فِي الأرْضِ يُضِلُّوكَ عَنْ سَبيلِ اللّه ِ» ، و قالَ : «وَ لَئِنْ سَألْتَهُمْ مَنْ خَلقَ السَّماواتِ و الأرْضَ لَيَقُولُنَّ اللّه ُ قُلِ الحَمْدُ للّه ِ بَلْ أكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ»(لقمان،25) و قالَ : «و لَئِنْ سَألْتَهُمْ مَنْ نَزَّلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فأحْيا بهِ الأرْضَ مِن بَعْدِ مَوْتِها لَيَقُوُلُنَّ اللّه ُ قُلِ الحَمْدُ للّه ِ بَلْ أكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلونَ» (عنکبوت،63)

 اى هشام! خداوند اكثريت را نكوهش كرده، مى فرمايد: «و اگر از بيشتر كسانى كه در روى زمين هستند فرمان برى تو را از راه خدا منحرف مى كنند» و مى فرمايد: «اگر از آنان بپرسى چه كسى آسمان ها و زمين را آفريده است، قطعا خواهند گفت: خدا. بگو: ستايش مخصوص خداوند است. اما بيشتر آنان نمى دانند» و مى فرمايد: «و اگر از ايشان بپرسى كه چه كسى از آسمان آبى فرو فرستاد و به وسيله آن زمين را بعد از مرگش زنده گردانيد، قطعا مى گويند: خدا. بگو: ستايش مخصوص خداوند است، اما بيشتر آنان تعقّل نمى كنند».

امام كاظم عليه السلام : 

يا هِشامُ ، ثُمّ مَدَحَ القِلَّةَ فقالَ : «و قَليلٌ مِنْ عِبادِي الشَّكورُ»(سبا،13) و قالَ : «و قَلِيلٌ ما هُمْ» (ص،24) ، و قالَ : «و قالَ رَجُلٌ مُؤْمنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إيمانَهُ أ تَقْتُلُونَ رَجُلاً أنْ يَقُولَ رَبِّيَ اللّه ُ» (غافر،28) ، و قالَ : «و مَنْ آمَنَ و ما آمَنَ مَعَهُ إلاّ قَلِيلٌ»(هود،40)، و قالَ : «و لكِنَّ أكْثَرَهُم لا يَعْلَمُونَ» (انعام،37)، و قالَ : «و أكْثَرُهُم لا يَعْقِلُونَ»(مائده،103)، و قالَ: «و أكْثَرُهُمْ لا يَشْعُرُونَ» .

اى هشام! خداوند اقليت را ستوده و فرموده است: «و اندكى از بندگان من سپاس گزارند» و نيز فرموده است: «و اينها (مؤمنان نيك كردار) بس اندكند» و فرموده است: «و مردى مؤمن از خاندان فرعون كه ايمان خود را پنهان مى داشت، گفت: آيا مردى را مى كشيد كه مى گويد: پروردگار من خداست؟» و فرموده است: «و كسانى كه ايمان آوردند و با او (نوح)جز عدّه اندكى ايمان نياورده بودند» و فرموده است: «اما بيشتر آنان نمى دانند» و فرموده است: «و بيشتر آنان نمى انديشند» و فرموده است: «و بيشتر آنان شعور ندارند».

امام كاظم عليه السلام : 

يا هِشامُ ، ثُمّ ذَكَرَ اُولي الألبابِ بأحسَنِ الذِّكرِ ، و حَلاّهُم بأحسَنِ الحِليَةِ ، فقالَ : «يُؤْتِي الحِكْمَةَ مَن يَشاءُ و مَن يُؤْتَ الحِكْمَةَ فَقَدْ اُوتِيَ خَيْرا كَثيرا وَ ما يَذَّكَّرُ إلاّ اُولو الألْبابِ» (بقره،269) ، و قالَ : «و الرّاسِخُونَ في العِلْمِ يَقولونَ آمَنّا بِهِ كُلٌّ مِن عِندِ رَبِّنا و ما يَذَّكَّرُ إلاّ اُولو الألْبابِ» (آل عمران،7)، و قالَ : «إنّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ و الأرْضِ و اخْتِلافِ اللَّيلِ و النَّهارِ لاَياتٍ لاُِولي الألْبابِ» (آل عمران،190) ، و قالَ : «أ فمَنْ يَعْلَمُ أنَّما اُنْزِلَ إلَيْكَ مِن رَبِّكَ الحَقُّ كَمَنْ هُوَ أعْمى إنَّما يَتَذَكَّرُ اُولو الألْبابِ» (رعد،19)، و قالَ : «أمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيلِ ساجِدا و قائِما يَحْذَرُ الآخِرَةَ و يَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوي الّذِينَ يَعْلَمُونَ و الّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إنَّما يَتَذَكَّرُ اُولو الألْبابِ» (زمر،9)، و قالَ : «كِتابٌ أنْزَلْناهُ إلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّروا آياتِهِ و لِيَتَذَكَّرَ اُولو الألْبابِ» (ص،29)، و قالَ : «و لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الهُدى و أوْرَثْنا بَني إسْرائيلَ الكِتابَ * هُدَىً و ذِكْرى لاُولي الألْبابِ» (غافر،53و54). و قالَ: «وَ ذَكِّرْ فإنَ الذِّكْرى تَنْفَعُ المُؤمِنينَ» (ذاریات،55). 

اى هشام! خداوند از خردمندان به نيكوترين شكل ياد كرده و آنان را به زيباترين زيور آراسته است . مى فرمايد: «حكمت را به هر كه خواهد مى دهد و به هر كس حكمت داده شود، خير بسيار داده شده است و پند نگيرند مگر خردمندان» و مى فرمايد:«و ريشه دارانِ در دانش و معرفت مى گويند: ما بدان ايمان آورديم. همگى [چه محكم و چه متشابه] از جانب پروردگار ماست و جز خردمندان كسى متذكّر نمى شود» و مى فرمايد: «مسلّما در آفرينش آسمان ها و زمين و گردش شب و روز نشانه هايى براى خردمندان است و مى فرمايد: «آيا كسى كه مى داند آنچه از سوى پروردگارت به تو نازل شده حقّ است، مانند كسى است كه كور مى باشد؟ در حقيقت خردمندان متذكّر مى شوند» و مى فرمايد: «يا آن كسى كه در طول شب در سجده و قيام اطاعت [خدا ]مى كند و از آخرت مى ترسد و رحمت پروردگارش را اميد دارد؟ بگو: آيا كسانى كه مى دانند و كسانى كه نمى دانند يكسانند؟ تنها خردمندانند كه پند پذيرند» و مى فرمايد: «كتابى مبارك است كه آن را بر تو نازل كرديم، تا در آياتش بينديشند و خردمندان از آن پند گيرند» و فرموده است: «قطعا به موسى هدايت داديم و براى بنى اسرائيل كتاب به ارث گذاشتيم. هدايت و يادآورى است براى خردمندان». و فرموده است : «و يادآورى كن؛ زيرا كه ياد آورى مؤمنان را سود مى بخشد».

امام كاظم عليه السلام :

 يا هِشامُ ، إنّ اللّه تعالى يَقولُ في كِتابِهِ : «إنّ فِي ذلكَ لَذِكْرى لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ» (ق،37). يَعني : عَقلٌ ، و قالَ : «و لَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الحِكْمَةَ» (لقمان،12)، قالَ : الفَهمَ و العَقلَ .

 اى هشام! خداوند متعال در كتاب خود مى فرمايد: «هر آينه در اين پندى است براى كسى كه وى را دل است»، يعنى: عقل و مى فرمايد: «و ما به لقمان حكمت داديم» فرمود: يعنى فهم و عقل.

امام كاظم عليه السلام :

 اى هشام! لقمان به فرزند خود گفت: در برابر حق فروتن باش تا خردمندترين مردم باشى، و زيرك در عين رعايت حق اندك است. اى فرزندم! دنيا دريايى ژرف است كه خلق بسيارى در آن غرق گشته اند. پس بايد كه كشتى تو در اين دريا تقواى الهى باشد و محموله اش ايمان و بادبانش توكّل و ناخدايش خرد و راهنمايش (قطب نمايش) دانش و لنگرش شكيبايى.

امام كاظم عليه السلام :

 اى هشام! هر چيزى را راهنمايى است و راهنماى عقل انديشيدن است و راهنماى انديشيدن خاموشى، و براى هر چيزى مركبى است و مركب خِرد فروتنى است، و در نادانى تو همين بس كه مرتكب كارى شوى كه از آن نهى شده اى.

امام كاظم عليه السلام :

 اى هشام! خداوند پيامبران و رسولان خود را به سوى بندگانش نفرستاد، مگر براى اينكه از خدا فرا بگيرند. بنا بر اين، هر كه اين دعوت را بهتر پذيرا باشد معرفتش بهتر باشد، و هر كه خردمندتر است، به امر خدا داناتر باشد و هر كه خردش كاملتر باشد، مقامش در دنيا و آخرت بالاتر است.

امام كاظم عليه السلام : 

اى هشام! خداوند را بر مردم دو حجّت است: حجّت آشكار و حجّت نهان. حجّت آشكار، رسولان و پيامبران و امامان عليهم السلام هستند و حجّت نهان خردهايند.

امام كاظم عليه السلام :

 اى هشام! خردمند كسى است كه حلال، او را از شكرش باز ندارد و حرام ، عنان صبر از دست او نربايد.

امام كاظم عليه السلام : 

اى هشام! هر كه سه چيز را بر سه چيز مسلّط گرداند، چنان است كه بر نابودى خرد خود كمك كرده باشد: هر كه روشنايى انديشه خود را با آرزوى درازش به تيرگى كشاند و طُرفه هاى حكمتش را با زياده گوييهايش نابود كند . و پرتو عبرت آموزى خود را با شهوت هاى نفْسش خاموش سازد، چنان است كه هوس خود را در راه ويرانى خردش كمك كرده باشد و هر كه خردش را ويران كند، دين و دنياى خود را تباه ساخته است.

امام كاظم عليه السلام : 

اى هشام! چگونه كردارت نزد خدا پاك و بالنده باشد، در حالى كه دلت را از فرمان پروردگارت باز داشته اى و از هوس خود در راه چيره آمدن [آن] بر خردت فرمان مى برى.

امام كاظم عليه السلام :

 اى هشام! صبر بر تنهايى نشانه نيرومندى خرد است. كسى كه خدايى بينديشد . از اهل دنيا و دنيا طلبان كناره گيرد و به آنچه نزد خداست روى آورد و خداوند انيس وحشت او باشد و يار تنهايى و خلوت او و مايه بى نيازى او در نيازمندى . و عزّت و قدرت بخش او بى آنكه ايل و طايفه اى داشته باشد.

امام كاظم عليه السلام : 

اى هشام! حق (حقيقت) براى فرمانبردارى از خدا نصب شده است و نجات ميسّر نشود مگر به فرمانبردارى، و فرمانبردارى با علم و معرفت و علم با آموختن به دست آيد، و آموختن با خرد استوارى پذيرد، و علم جز از دانشمند الهى به دست نيايد، و شناخت علم با خرد حاصل آيد.

امام كاظم عليه السلام : 

اى هشام! كردار اندك از عالِم چند برابر [محسوب و ]پذيرفته شود و كردار زياد از هواپرستان و نادانان پذيرفته نگردد.

امام كاظم عليه السلام :

 اى هشام! خردمند در صورت برخوردارى از حكمت، به هيچِ دنيا هم راضى است و بدون حكمت، به داشتن همه دنيا هم خشنود نمى شود. از همين روست كه تجارتشان سودآور گشته است.

امام كاظم عليه السلام : 

اى هشام! خردمندان، زيادىِ دنيا را هم وا گذاشتند چه رسد به گناهان، در حالى كه رها كردن دنيا فضيلت است و رها كردن گناه فريضه.

امام كاظم عليه السلام :

 اى هشام! خردمند به دنيا و دنيا پرستان نگريست و دريافت كه دنيا جز با رنج و مشقّت به دست نمى آيد و به آخرت نگاه كرد و پى برد كه آن نيز جز با رنج و زحمت به كف نمى آيد. پس با رنج و مشقّت آن را طلبيد كه پاينده تر است.

امام كاظم عليه السلام : 

يا هِشامُ ، إنّ العُقَلاءَ زَهِدوا في الدُّنيا و رَغِبوا في الآخِرَةِ ؛ لأنَّهُم عَلِموا أنّ الدُّنيا طالِبَةٌ مَطلوبَةٌ . «و ما من دابّة في الأرض إلاّ علَى اللّه رزقها» (هود،6)و أنّ الآخرة طالبة أيضا لأنّ الأجل مقدّر كالرزق مكتوب «قل لن ينفعكم الفرار إن فررتم من الموت أو القتل و إذا لا تُمتّعون إلاّ قليلاً» (احزاب،16). (كما في هامش المصدر) و الآخِرَةَ طالِبَةٌ و مَطلوبَةٌ ، فمَن طَلَبَ الآخِرَةَ طَلَبَتهُ الدُّنيا حتّى يَستَوفِيَ مِنها رِزقَهُ ، و مَن طَلَبَ الدُّنيا طَلَبَتهُ الآخِرَةُ فيَأتيهِ المَوتُ فيُفسِدُ علَيهِ دُنياهُ و آخِرَتَهُ .

اى هشام! خردمندان به دنيا بى رغبتند و به آخرت مشتاق؛ زيرا مى دانند كه دنيا طالب است و مطلوب . و آخرت نيز طالب است و مطلوب؛ زيرا هر كه آخرت را طلب كند، دنيا در طلب او برآيد تا او روزى خود را از آن به تمام و كمال دريافت دارد و هر كه دنيا را طلب كند، آخرت در طلب او برآيد و مرگ به سراغش آيد و دنيا و آخرتش را بر او تباه گرداند.

امام كاظم عليه السلام : 

اى هشام! هر كه توانگرىِ بدون دارايى خواهد، و آسايش دل از حسد، و سلامت دين، بايد به درگاه خدا زارى كند و از او بخواهد كه خردش را كامل گرداند؛ زيرا هركه عاقل باشد، به آنچه او را بسنده كند قناعت ورزد و هر كه به آنچه بسنده اش كند قانع باشد، بى نياز گردد و هر كه بدانچه بسنده اش مى كند قانع نباشد، هرگز به بى نيازى نرسد.

امام كاظم عليه السلام : 

يا هِشامُ ، إنّ اللّه َ حَكى عَن قَومٍ صالِحينَ أنَّهُم قالوا : «رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إذْ هَدَيْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إنَّكَ أنْتَ الوَهَّابُ»(آل عمران،8) . حينَ عَلِموا أنّ القُلوبَ تَزيغُ و تَعودُ إلى عَماها وَ رَداها . إنّه لَم يَخَفِ اللّه َ مَن لَم يَعقِلْ عَنِ اللّه ِ ، و مَن لَم يَعقِلْ عَنِ اللّه ِ لَم يَعقِدْ قَلبَهُ على مَعرِفَةٍ ثابِتَةٍ يُبصِرُها و يَجِدُ حَقيقَتَها في قَلبِهِ ، و لا يَكونُ أحَدٌ كذلكَ إلاّ مَن كانَ قولُهُ لِفِعلِهِ مُصَدِّقا ، و سِرُّهُ لِعَلانِيَتِهِ مُوافِقا ؛ لأنّ اللّه َ تباركَ اسمُهُ لَم يَدُلَّ علَى الباطِنِ الخَفِيِّ مِن العَقلِ إلاّ بِظاهِرٍ مِنهُ و ناطِقٍ عَنهُ .

اى هشام! خداوند از زبان مردمى نيك كردار بازگو كرده است كه آنان گفتند:«اى پروردگار ما! دل هاى ما را بعد از آنكه هدايتمان كردى منحرف مگردان و ما را از نزد خودت رحمتى ببخش، كه تويى بسيار بخشنده»؛ زيرا دانستند كه دل ها منحرف مى شوند و به [دوران] كورى و گمراهى خويش برمى گردند. هر كه [معرفتش را ]از خدا فرا نگيرد، از خدا نخواهد ترسيد و هر كه خدايى نينديشد، دلش بر شناختى استوار گره نخورد، شناختى كه آن را ببيند و حقيقت آن را در دلش بيابد و هيچ كس چنين نباشد مگر كسى كه گفتارش با كردارش بخواند و نهانش با آشكارش بسازد؛ زيرا خداوند خجسته نام، به درون نا پيداى خرد [هر فرد ]رهنمون نشد مگر به واسطه آنچه از آن نمودار است و گوياى آن.

امام كاظم عليه السلام :

 اى هشام! امير المؤمنين عليه السلام مى فرمود: خداوند به چيزى بهتر از عقل پرستش نشده است، و خرد انسان كامل نباشد تا اينكه در او چند خصلت گوناگون باشد: كفر و بدى از وى نتراود، به هدايت و خوبى او اميد برود، زيادى مالش را ببخشد، از زياده گويى بپرهيزد، بهره اش از دنيا همان خوراك روزانه اش باشد، تا عمر دارد از دانش سير نشود، خوارىِ با خدا نزد او خوشتر باشد از عزّت با غير او، افتادگى نزد وى محبوبتر از بلندى و شرافت باشد، احسان اندك ديگران را زياد شمارد و احسان زياد خود را اندك داند، همه مردم را بهتر از خود بيند و خودش را از همه آنها بدتر شمارد و اين تمامِ مطلب است .

امام كاظم عليه السلام : 

اى هشام! خردمند دروغ نمى گويد، هرچند دل خواهش در آن باشد.

امام كاظم عليه السلام :

 اى هشام! دين ندارد كسى كه جوانمردى ندارد و جوانمردى ندارد كسى كه خرد ندارد . و با ارزشترين مردم كسى است كه دنيا براى او ارزش و منزلتى نداشته باشد. بدانيد كه پيكرهاى شما بهايى جز بهشت ندارد . ، پس آنها را به بهايى غير از بهشت نفروشيد.

امام كاظم عليه السلام : 

يا هِشامُ ، إنّ أميرَ المؤمنينَ عليه السلام كانَ يَقولُ : إنَّ مِن عَلامَةِ العاقِلِ أن يَكونَ فيهِ ثَلاثُ خِصالٍ : يُجِيبُ إذا سُئلَ ، و يَنطِقُ إذا عَجَزَ القَومُ عَنِ الكَلامِ ، و يَشيرُ بِالرّأيِ الّذي يَكونُ فيهِ صَلاحُ أهلِهِ ، فمَن لَم يَكُن فيهِ مِن هذهِ الخِصالِ الثَّلاثِ شيءٌ فهُو أحمَقُ إنّ أميرَ المؤمنينَ عليه السلام قالَ : لا يَجلِسُ في صَدرِ المَجلِسِ إلاّ رجُلٌ فيهِ هذهِ الخِصالُ الثَّلاثُ أو واحِدَةٌ مِنهُنَّ ، فمَن لَم يَكُن فيهِ شَيءٌ مِنهُنَّ فجَلَسَ فهُوَ أحمَقُ .

اى هشام! امير المؤمنين عليه السلام مى فرمود: از نشانه هاى خردمند اين است كه در او سه خصلت باشد: هرگاه از او پرسش شود پاسخ گويد، و چون مردم از سخن درمانند او سخن گويد، و نظرى ارائه دهد كه خير و صلاح اهل مجلس در آن باشد. كسى كه چيزى از اين سه خصلت در او نباشد، احمق است

امير المؤمنين عليه السلام فرمود: در صدر مجلس نبايد نشيند مگر مردى كه اين سه خصلت يا يكى از آنها را داشته باشد و كسى كه چيزى از اين خصلت ها در او نباشد و در صدر نشيند، احمق است.

امام كاظم عليه السلام : حسن بن على عليهما السلام فرمود: 

هرگاه حاجتى خواستيد آن را از اهلش بخواهيد.عرض شد: يا بن رسول اللّه ! اهلش چه كسانى هستند؟ فرمود: همانان كه خداوند در كتاب خود بيان كرده و از ايشان ياد نموده و فرموده است: «تنها اولو الالباب يادآور شوند».فرمود: منظور، خردمندانند.

امام كاظم عليه السلام : 

على بن الحسين عليهما السلام فرمود: همنشينى . با صالحان باعث صلاح و پاكى مى شود و آداب دانشمندان خرد را مى افزايد و فرمانبرى از حكمرانان عادل مايه كمال عزّت و اقتدار است و بهره بردارى از دارايى، كمال انسانيّت و مردانگى است . و ارشاد كردن مشورت خواه، اداى حقّ نعمت است و خوددارى از آزار رسانى نشانه كمال عقل و مايه آسايش تن در دنيا و آخرت است.

امام كاظم عليه السلام : 

اى هشام! خردمند به كسى كه مى ترسد دروغ گويش خواند، سخنى ( و خبرى) نمى گويد و از كسى كه بيم مضايقه اش را دارد، چيزى نمى خواهد و به چيزى كه نمى تواند، وعده نمى دهد و بدانچه از اميد بستن به آن سرزنش شود، اميد نمى بندد . و به كارى كه بترسد در آن درماند، اقدام نمى كند.

اندرزهاى امام رضا عليه السلام

امام هادى عليه السلام :

 خداوند دنيا را سراى آزمايش قرار داده است و آخرت را سراى فرجام ؛ آزمايش و بلاى دنيا را وسيله پاداش آخرت كرده است و پاداش آخرت را عوض بلا و آزمايش هاى دنيا.

امام هادى عليه السلام :

 به ياد آور زمانى را كه در جمع خانواده خود به حال مرگ افتاده اى و نه طبيبى مى تواند مانع رفتن تو شود و نه دوستى مى تواند كارى برايت بكند.

امام هادى عليه السلام :

 حسرت هاى كوتاهى كردن [در كارها و اعمال ]را به ياد آور، تا احتياط و دورانديشى در پيش گيرى.

امام هادى عليه السلام : 

هر كه دوستى و رأى خود را يكجا در اختيار تو گذاشت، تو نيز اطاعت خود را يكجا در اختيار او گذار.

امام صادق عليه السلام :

 هر كه به گوينده اى گوش سپارد، در حقيقت او را پرستيده است. پس، اگر گوينده از خدا بگويد، شنونده خدا را پرستيده است و اگر از شيطان بگويد، شيطان را پرستيده باشد.

امام على عليه السلام : 

از خودت مراقبى براى خود قرار ده.

امام على عليه السلام : 

هر كه واعظى درونى داشته باشد، او را از جانب خداوند نگهبانى است.

امام على عليه السلام : 

هر كه بيدار باشى درونى داشته باشد، از جانب خداوند بر او نگهبانانى باشد.

امام زين العابدين عليه السلام ـ بارها ـ مى فرمود:

 اى فرزند آدم! تا زمانى كه واعظى درونى دارى و به محاسبه نفْس اهتمام مى ورزى و ترسْ جامه زيرين تو باشد و اندوهْ بالاپوشَت ، پيوسته در خير و صلاح خواهى بود. اى فرزند آدم! تو مى ميرى و برانگيخته مى شوى؛ و نيز در برابر خداوند عزّ و جلّ نگه داشته مى شوى و بازخواست مى شوى؛ پس جوابى آماده كن.

امام على عليه السلام : 

هر كه فرمانرواترين چيز بر او خردش نباشد، از هيچ اندرزى سود نبرد.

امام على عليه السلام : 

مَن عَدِمَ الفَهمَ عَنِ اللّه ِ سبحانَهُ لَم يَنتَفِعْ بِمَوعِظَةِ واعِظٍ .

هر كه فهمى از سوى خداى سبحان نداشته باشد، موعظه هيچ واعظى سودش ندهد.

امام على عليه السلام :

 نادان باز نمى ايستد (هيچ نهى و بازداشتى در او اثر نمى كند) و پند و اندرزها سودش نمى دهد.

امام على عليه السلام : 

آنكه از دگرگونى ها و حوادث دنيا عبرت نمى گيرد، اندرزها در او كارگر نيفتد.

امام على عليه السلام :

 كسى كه خدا او را بر نفْسش كمك نكند، از پند هيچ پند گويى سود نبرد.

امام على عليه السلام :

 كسى كه خداوند با آزمايش ها و تجربه ها سودش ندهد، از هيچ موعظه اى بهره نگيرد و پيوسته با نقصان و كاستى رو به رو شود تا جايى كه آنچه را انكار مى كرده است [به رسميت ]مى شناسد و آنچه را مى شناخته است انكار مى كند··· .

امام على عليه السلام : 

ميان شما و اندرز پرده اى از بى خبرى آويخته است.

امام على عليه السلام : 

ميان شما و موعظه پرده اى از غفلت و بى خبرى است.

امام على عليه السلام : 

كسى كه به روزگار خوش بين باشد، پندهاى زمانه را نفهميده است.

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزند بزرگوارش حسن عليه السلام ـ فرمود : 

و هرگز از كسانى مباش كه اندرز در آنان كارگر نمى افتد، مگر اينكه در ملامت آنان زياده كوشى؛ زيرا خردمند به آداب پند پذيرد و حيوانات (نادان) جز با زدن به راه نيايند.

امام على عليه السلام ـ در نكوهش ياران خود ـ فرمود : 

بر شما حكمت ها مى خوانم و شما از آنها مى رميد، شما را اندرز رسا مى دهم و شما از آن دورى مى كنيد، شما را به جهاد با زور گويان ياغى برمى انگيزم، اما هنوز سخنم به پايان نرسيده، مى بينم كه هر سو پراكنده مى شويد همانند پراكنده شدن فرزندان سبا .و به محافل خود باز مى گرديد و اندرزهايم را پشت گوش مى اندازيد.

امام على عليه السلام ـ در وصف دنيا پرست ـ فرمود :

 شهوت ها عقل او را متلاشى كرده و دنيا دلش را ميرانده است··· نه نهى و بازداشت هاى خدا او را باز مى دارد و نه اندرزهايش او را سود مى دهد.

امام على عليه السلام :

 هرگز از كسانى مباش كه از اندرز سود نمى برند، مگر اينكه بدان ملزم شوند؛ زيرا خردمند از ادب (نصيحت) سود بَرَد و حيوانات جز به ضرب تازيانه به راه نيايند.

امام على عليه السلام : 

اى مردم! از شعله چراغ پند گوىِ پند نيوش روشنى برگيريد، و از زلال چشمه اى آب برداريد كه آبش از گل و لاى صاف است.

امام على عليه السلام :

 از شعله [وجود ]پند گوىِ پند نيوش روشنايى برگيريد، و نصيحت خيرخواه بيدار را بپذيريد و آنچه را به شما مى آموزد به كار بنديد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

سعادتمند كسى است كه از ديگرى پند گيرد.

امام على عليه السلام :  

از پيشينيان خود پند گيريد، پيش از آنكه آيندگان از شما پند گيرند.

امام على عليه السلام : 

از عذاب خدا و سختگيرى هاى او و خوارى و كيفرهاى او كه بر سر امّت هاى گردن كشِ پيش از شما آمده است عبرت گيريد و از جاى فرود گونه هايشان و از قرارگاه پهلوهايشان پند آموزيد.

امام على عليه السلام : 

در اين دنيا، از كسانى كه نداى «نيرومندتر از ما چه كسى است؟» سر مى دادند پند گيريد كه [سوار بر دوش ها] به سوى گورها برده شدند، اما سواره خوانده نمى شدند و بر گورها وارد شدند، ليكن ميهمان نام نداشتند.

امام على عليه السلام :

 هر كه از مردم پند نگيرد، خداوند او را مايه پند مردم قرار دهد.

امام على عليه السلام : 

از ديگرى پند بگير و مايه پند و عبرت ديگرى مباش.

امام على عليه السلام : 

هوش و توانايى فهميدن اندرزها از عواملى است كه آدمى را به پرهيز از خطا فرا مى خواند.

امام على عليه السلام : 

خردمند كسى است كه از ديگران پند گيرد.

امام على عليه السلام : 

كسى كه تو را اندرز دهد، به تو خوبى كرده است.

امام على عليه السلام : 

كسى را كه به تو اندرز مى دهد، از خود مَران.

امام صادق عليه السلام : 

در حالى كه موسى بن عمران ياران خود را اندرز مى داد ناگاه مردى برخاست و پيراهن خود را دريد. خداوند عزّ و جلّ به او وحى فرمود كه: اى موسى! به او بگو: پيراهنت را از هم نَدَر، بلكه دلت را براى من بگشاى.

امام صادق عليه السلام : 

انسان سعادتمند، اندرزِ به تقوا را آويزه گوش خود مى كند، هرچند مخاطب آن اندرز كسى ديگر باشد.

میزان الحکمه،جلد سیزدهم.