شرح نامه 31 نهج البلاغه: آگاهى دينى

"وَ تَفَقَّه فِى الدّينِ"
'و در طلب فهم احكام دين باش'

امام علی عليه السلام در اين جمله فرزند خود را امر مى فرمايند كه براى تفقه و فهم معناى دين و احكام آن حركت كند. اهميت تفقه در دين و نقش موثر و نافذ آن نه آنچنان است كه بتوان آن را ترسيم كرد و مجسم نمود. بنحو اجمال، نقش آن نقش حياتى است، يعنى حيات اسلام و قوام آن به تفقه در دين است. جامعه اى كه تفقه در دين و فراگيرى معارف و نظم مقررات دينى و احكام شرعى را از دست داد، خود بخود و بدون سر و صدا دين را از دست داده و به بى دينى روى آورده. بلكه دين از ميان جامعه بى فقه و تفقه، دامن بر مى كشد و از چنين مردمى جدا خواهد شد. موجوديت و تحقق دين و حاكميت آن در جامعه در پرتو تفقه در دين است.
از اينرو قرآن كريم صريحا دعوت مى كند كه از ميان هر جمعيتى عده اى براى تفقه در دين بسيج بشوند و بعد برگردند و مردم خود را توجه دهند. و اين متن آيه كريمه است: 'فلولا نفَرَ من كلّ فرقة منهم طائفة لِيتفقّهوا فى الدين و ليُنذرِوا قومَهم اذا رجَعوا اليهم لعلّهم يَحذَرون'.(توبه، 122) پس چرا از هر فرقه اى از آنان افرادى كوچ نمى كنند تا در معارف و احكام خدا تفقه نمايند و چون بسوى آن امت بازگشتند آنانرا انذار كرده و بترسانند.
بحسب ظاهر اين آيه مربوط به تفقه در سطح اعلى و وسيعى است و چنانكه از ذيل آيه استفاده مى شود، آيه در مقام تربيت كادرهاى رهبرى جوامع است و لذا مى فرمايد از هر قوم و گروهى، تعدادى براى تفقه در دين رهسپار شوند و كوچ نمايند. و اگرنه، تفقه در دين براى آحاد امت و تك تك افراد توده هاى اسلامى در حد مناسب،فرض و لازم است.

مفضل بن عمر مى گويد: شنيدم حضرت صادق عليه السلام مى فرمود: 'عليكم بالتفقه فى دين الله و لا تكونوا أعراباً فانه من لم يتفقه فى دين الله لم ينظر اليه يوم القيامه و لم يزك له عملاً'.(اصول كافى، ج 1، ص 31) 'بر شما باد به تفقه در دين خدا و چون بياباني هاى بيخبر از احكام الهى نباشيد. زيرا كسيكه در دين خدا تفقه نكرد خداوند در روز قيامت نظر رحمت به سوى او نخواهد نمود و عملى را از براى او پاك و خالص نخواهد گردانيد'.
رسول الله صلى الله عليه و آله به هنگامى كه اميرالمومنين عليه السلام را به يمن مى فرستادند درباره آن حضرت دعا كرده و گفتند: 'اللهمّ فقّههُ فى الدين'.(سفينه البحار، ج 2، ص 381) 'بار خدايا او را فقيه و داناى در دين خودت قرار ده'.
آرى، اينها گوشه اى از مطالب بسيارى است كه از خاندان جليل وحى و تنزيل درباره فقه و تفقه در دين رسيده است و بيانگر اهميت بى نظير اين موضوع مى باشد.
از اينرو امام بزرگوار و مربى بزرگ جهان، حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام فرزند برومند خود و در حقيقت همه انسانهائى را كه مى خواهند مراحل كمال انسانى را سير كرده و به اوج مقامات معنوى دست بيابند، امر به تفقه در دين فرموده اند.
__________________________
منبع: به سوى مدينه فاضله، على كريمى جهرمى