شرح نامه 31 نهج البلاغه: صبر در راه حق

"عَوِّدْ نَفْسَكَ التَّصَبُّرَ عَلَى الْمَكْرُوهِ وَ نِعْمَ الْخُلُقُ التَّصَبُرُ فِي الْحَق‏"
'خود را بر صبر و بردبارى در مقابل ناملائمات عادت ده، و چه نيكو خوئى است صبر در راه حق'.

در اين جمله مباركه دو مطلب، مد نظر است، يكى عادت و ديگر صبر و تصبّر.
عادت، ممارست و تكرار چيزى در حد بالائى است، آنچنان كه در وجود آدمى ريشه دار شده و مانند صفات و حالات اولى و طبيعت انسانى گردد و از اينرو امام اميرالمومنين عليه السلام فرموده اند: «العادةُ طبعٌ ثانٍ» 'عادت، طبيعت دومى انسان است'.(غرر الحكم، ص 26)
و به تعبير روشن تر: طبيعت دو گونه است:
1- طبيعت اولى كه با آفرينش انسان ممزوج و آميخته است.
2- طبيعت دومى و آن حالات و صفات اكتسابى است كه بر اثر عادت و ممارست بر صفحه نفس انسانى نقش بسته و راسخ مى شود و از اصول تربيت اسلامى برگرداندن نفس از عادات زشت و عادت دادن آن به اخلاق فاضله و مكرمتهاى انسانى است و از جمله در عبارت نورانى محل بحث، امام اميرالمومنين عليه السلام فرزند بزرگ خود را امر مى كنند كه نفس خويش رابر تحمل شدائد و مكاره عادت دهد.

اتصاف به همه خوبيها و مكرمتها و اجتناب از تمامى رذايل و بدی ها، در پرتو صبر امكان پذير است و انسان بى صبر در هيچ يك از اين دو جبهه موفقيت نخواهد داشت؛ نه موفق به اكتساب خيرات شده و نه توفيق ترك رذائل و صفات زشت را پيدا خواهد كرد.
منبع: به سوى مدينه فاضله، على كريمى جهرمىو اما صبر: صبر ملكه عاليه و صفت ممتازى از صفات ممتازه است.
و اگر در ميان صنايع، قسمتى از آنها را به نام صنايع مادر مى نامند، در ميان فضائل و صفات كريمه ى نفس، صبر از صفات اصلى و مادر به شمار مى رود، چه آنكه اتصاف به همه خوبيها و مكرمتها و اجتناب از تمامى رذايل و بدي ها در پرتو صبر امكان پذير است و انسان بى صبر در هيچ يك از اين دو جبهه موفقيت نخواهد داشت، نه موفق به اكتساب خيرات شده و نه توفيق ترك رذائل و صفات زشت را پيدا خواهد كرد.
بزرگترين مناصب و افتخارات معنوى، مقام والاى امامت و عهده دارى هدايت جمعه است و به نص قرآن كريم اين منصب والا و بسيار مقدس، رهين صبر و پايدارى و آسان گرفتن شدائد و سختي هاست: 'و جعلنا منهم ائمه يَهدون بأمرنا لمّا صبروا و كانوا بآياتنا يوقنون'.(سوره سجده، آيه 24): و ما قرار داديم از بنى اسرائيل پيشوايانى را كه به امر و فرمان ما هدايت كنند، براى اين كه آنان در راه حق، صبر و و تحمل كردند و به آيات ما يقين داشتند.
در اهميت و تاثير اين صفت بزرگ و انسانى كه نمودار شجاعت و عظمت نفس انسانى است، همين بس كه اميرمومنان در وصاياى خود به فرزندشان كلمه «تصبّر» به كار برده اند كه به معنى «با سختى صبر كردن» مى باشد، يعنى فرضاً نفس آمادگى براى صبر ندارد، تو با تكلّف و مشقت و با سختى، نفس خود را به صبر وادار كن و آن را عادت بده كه ولو با سختى و ناراحتى تحمل ناملائمات بكند.
نتائج و بهره هايى كه از رهگذر صبر به دست مى آيد، منحصر در آخرت نيست، بلكه هر متاع گرانبهايى مثل آزادى و استقلال در گرو صبر است. اگر امتهاى زير ستم احساس شخصيت بكنند و با عزم راسخ و اراده پولادين و خلل ناپذير در برابر استعمارگران چپاولگر بايستند و خويشتن را ضعيف و ناتوان نپنداشته و صبر را دائما شعار خود قرار دهند و تحمل قربانى دادن و شهادت پر افتخار در راه خدا را بكنند، بدون ترديد پيروز خواهند شد و ستمكاران جنايتكار را از پاى در آورده، به آزادى دست يافته و استقلال خود را به اثبات خواهند رسانيد.
صنايع و اكتشافات نيز رهين صبر و پايمردى است و همواره صنعتگران و مكتشفان بزرگ، مردانى بوده اند كه صبر و پايدارى را پيشه ى خود ساخته و بر ناملائمات و مشكلاتى كه سر راه آنان پديد مى آمده لبخند زده و زاهدانه زندگى مى كردند.
لطافت و زيبائى مطلب به اعلى درجه مى رسد كه امام بزرگوار پس از آنكه فرزند خود را وادار به صبر مى كند از روى اعجاب و بزرگداشت اين صفت شريف مى فرمايد: و چه خوب خلق و خوئى است صبر در راه حق!
و البته نبايد فراموش كرد كه آنچه ارزش و اعتبار به اين صفت مى دهد، همان هدف اصلى است و جهتِ در راه خدا بودن آن است، چرا كه اگر در مسير باطل باشد صبر نيست، بلكه تهوّر است و از صفات و خصائص بهائم و حيوانات و درندگان بشمار مى رود.
__________________________