شرح نامه 31 نهج البلاغه: نهی از سخن بدون علم

"وَ لا تَقُل ما لا تَعلَمُ و إن قَلَّ ما تَعلَمُ"
'و نگو آنچه را كه نمی دانى، اگرچه آنچه را می دانى كم باشد'.

در آدمى حرص سخن گفتن و ورود در همه‌ى مطالب هست، زيرا اين حالت منبعث از حب ذات است كه غريزه‌ى انسان مى باشد. حرص و ولع بر سخن گفتن چنان در انسان قوى و نيرومند است كه ميل دارد در همه ى امور و مطالب وارد شود و اظهار وجودى كرده و سخنى بگويد، و اين خود بلا شك منشاء بروز حوادث و پيش آمدهاى ناگوار و گناهان بزرگى خواهد گرديد. از اينرو امام بزرگوار از اينكه انسان، ندانسته سخنى بگويد و حرفى بزند نهى مى فرمايد.
نكته اى كه در اين عبارت شريف بكار رفته اين است كه گاهى از اوقات، نداشتن مطالب فهميده و صحيح و يقينى، انسان را وادار مى كند كه سخن ندانسته بگويد و امام مومنان علی (عليه السلام) مى فرمايد ندانسته سخن نگو، هر چند كه دانستنيها و يقينيات تو كم باشد. خلاصه حتى در مواقعى كه انسان بنظر سطحى، در معرض شكست قرار دارد و چون مطلب حسابى و يقينى ندارد، خود را ناچار مى بيند كه به سراغ سخنهاى نسنجيده و مطالب مشكوك برود كه نكند او را ناتوان و بى اطلاع بخوانند. بنابراین بايد خود را حفظ كند و وارد سخنهاى نامعلوم نشده و سراغ مطالب غير ثابت نرود، و روشنتر آنكه كمبود مطالب صحيح و اصيل، مجوز ورود در سخنهاى نامعلوم، و ذكر ندانسته ها نیست.

اين دستور العمل براى همه‌ى طبقات، مفيد و سودمند است. مردم عادى نبايد با آنكه علم به اسرار و مصالح احكام ندارند از پيش خود بيان حكمتها و اسرار امور بكنند و نيز بايد در زندگى روزمره خود مطالبى را كه نمى دانند نقل نكنند و شايعه پراكنى ننمايند؛ خطبا و وعّاظ از ذكر مطالب مشكوك بپرهيزند؛ مداحان از خواندن مطالب غير ثابت بپرهيزند؛ متصديان بيان حلال و حرام، تا درست مطلب را نفهميده باشند لب به سخن نگشايند.
مرحوم محقق قدس سره در خطاب به فقها مى فرمايد: راستى كه تو در حال فتوا دادنت مخبر از سوى پروردگارت مى باشى و به لسان شرع او نطق می كنى. پس چه سعادتمندى اگر مبناى كارت را جزم قرار دهى و مطالب جزمى را بگيرى و چه زيانكارى اگر بر اساس وهم و خيال فتوى بدهى، پس فهم خود را در برابر گفتار خداى تعالى قرار ده كه مى فرمايد: 'و أن تقولوا على الله ما لا تعلمون' (اعراف، 33): و حرام فرموده اينكه گفتارى را بر خدا ببنديد كه نمى دانيد. (المعتبر فى شرح المختصر، ج1 ص 22)
__________________________
منبع: به سوى مدينه فاضله، على كريمى جهرمى