جبر در احادیث

سرشت خدايى :

امام صادق عليه السلام :

إنَّ اللّه َ خلقَ خَلقَهُ جميعا مُسلمِينَ  أمَرَهُم و نَهاهُم

 و الكُفر اسمٌ يَلْحَقُ الفِعلَ حينَ يَفْعلُهُ العبدُ

 و لَم يَخْلُقِ اللّه ُ العبدَ حينَ خَلَقهُ كافرا ؛

إنَّهُ إنَّما كَفَرَ مِن بَعدِ أنْ بَلغَ وَقتا لَزِمَتْهُ الحُجّةُ مِن اللّه ِ

فَعَرضَ عليهِ الحقَّ  ، فَجحَدَهُ فبِإنْكارِهِ الحقَّ صارَ كافرا .

خداوند همه آفريدگان خود را مسلمان آفريد و به آنان امر و نهى كرد

و كفر نامى است كه به دنبال كفر ورزيدن بنده مى آيد.

خداوند آنگاه كه بنده را مى آفريد، او را كافر نيافريد ؛

بلكه آنگاه كفر ورزيد كه روزگارى رسيد و حجّت الهى ملازم او شد

و حق را بر آن بنده عرضه كرد، اما او آن را نپذيرفت و با نپذيرفتن حق كافر گشت. 

( بحار الأنوار : ۵/۱۹/۲۹ )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ خَلقَ النّاسَ كُلَّهُم على الفِطْرَةِ الّتي فَطَرهُم علَيها ، لا يَعرِفونَ إيمانا بشريعةٍ و لا كُفرا بِجُحودٍ ، ثُمّ بَعثَ اللّه ُ الرُّسلَ تَدعو العِبادَ إلى الإيمانِ بهِ، فمِنْهُم مَن هدى اللّه ُ و مِنْهُم مَن لَم يَهْدِهِ اللّه ُ .
خداوند عزّ و جلّ همه مردم را بر فطرتى كه در نهادشان سرشت، آفريد كه نه ايمان به دين و شريعتى را مى شناختند و نه كفر و انكار نسبت به آن را. آن گاه خداوند رسولان را برانگيخت تا بندگان را به ايمان آوردن به خدا فرا خوانند. سپس خداوند برخى از مردم را هدايت كرد و برخى را هدايت نكرد.

( الكافي : ۲/۴۱۷/۱ ، بحار الأنوار : ۶۹/۲۱۳/۱ )

نادرستى جبر :

امام على عليه السلام ـ در بيان نادرستى جبر ـ فرمود:

 لَو كانَ كذلكَ  ، لَبَطلَ الثَّوابُ و العِقابُ و الأمرُ و النَّهْيُ و الزَّجْرُ

 و لَسقَطَ معنى الوَعْدِ و الوَعيدِ  و لَم تَكُنْ على مُسيءٍ لائمَةٌ و لا لمُحسنٍ مَحْمَدةٌ

 و لكانَ المُحسنُ أوْلى باللاّئمةِ مِن المُذنِبِ

 و المُذنِبُ أولى بالإحسانِ مِن المُحسِنِ

تلكَ مَقالةُ عَبَدَةِ الأوثانِ و خُصَماءِ الرَّحمنِ .

اگر چنين بود ، آن گاه ثواب و عقاب و امر و نهى و بازداشتن، از كارهاى پوچ بود

و وعده و وعيد معنايى نداشت و بدكار، سرزنش و نيكوكار ، تشويق نمى شد

و نيكوكار به سرزنش سزاوارتر مى شد تا بدكار

و بدكار به پاداش و احسان سزامندتر مى شد تا نيكوكار .

جبر ، عقيده بت پرستان و دشمنان خداى رحمان است.

( بحار الأنوار : ۵/۱۳/۱۹ )

امام على عليه السلام ـ درباره آيه « اگر پروردگارت مى خواست همانا همه مردم روى زمين ايمان مى آوردند . پس آيا تو مردم را ناگزير مى كنى كه ايمان آورند ؟ » ـ فرمود :

فأنزلَ اللّه ُ تعالى علَيهِ :

يا محمّدُ ! « وَ لَو شَآءَ رَبُّكَ لآمَنَ مَن فِي الأَرضِ كُلُّهُم جَميعا » على سبيلِ الإلْجاءِ و الاضْطِرارِ في الدُّنيا ،

كما يُؤمِنُونَ عندَ المُعايَنةِ و رُؤيةِ البَأسِ و في الآخِرَةِ

و لَو فَعَلتُ ذلكَ بهِم ، لم يَسْتحِقّوا مِنّي ثَوابا و لا مَدْحا ؛

لكنّي اُريدُ مِنهُم أنْ يُؤمِنوا مُختارِينَ غيرَ مُضْطَرّينَ  ؛

لِيَسْتَحقّوا مِنّي الزُّلْفى و الكَرَامةَ و دَوامَ الخُلودِ في جَنّةِ الخُلْدِ .

خداوند متعال اين آيه را نازل كرد و فرمود :

اى محمّد! « اگر پروردگارت مى خواست ، همه مردم روى زمين » در دنيا از روى اجبار و ناچارى « ايمان مى آوردند » ،

همچنان كه در آخرت، به هنگام مشاهده عذاب الهى ايمان مى آورند.

اگر اين كار را با بندگان مى كردم  ، آن گاه سزاوار ثواب و ستايش از جانب من نبودند ؛

بلكه از آنان مى خواهم كه با اختيار و ميل خود ايمان بياورند ؛

تا سزامند منزلت و كرامت از سوى من و جاودانه شدن در بهشت جاويد شوند.

( عيون أخبار الرضا : ۱/۱۳۵/۳۳ )

نزهة الناظر :

جَمَعَ الحَجّاجُ بنُ يوسُفَ أهلَ العِلمِ و سَأَلَهُم عَنِ القَضاءِ و القَدَرِ .

فَقالَ أحَدُهم : سمعتُ أميرَ المؤمنينَ عَلِىِّ بنَ أبي طالِبٍ عليه السلام يَقولُ : يا بنَ آدمَ ! مَن وسَّعَ لَكَ الطَّريقَ ، لَم يأخُذ عَلَيك المَضيقَ 

و قالَ آخر : سَمِعتُه عليه السلام يَقولُ : إذا كانَت الخَطيئةُ عَلَى الخاطئ حَتما ، كان صلى الله عليه و آله  ، القِصاصُ في القضيّة ظُلما 

و قال آخر : سمعته عليه السلام يقول : ما كانَ مِن خَيرٍ  ، فَبِأمرِ اللّه ِ و بِعِلمِهِ  و ما كانَ مِن شرٍّ  ، فَبِعلمِ اللّه ِ، لا بِأمرِهِ .

فقالَ الحَجّاجُ : أ كُلُّ هذا مِن قولِ أبي تُرابٍ ؟! لَقَد اغتَرَفوها مِن عَينٍ صافِيَةٍ .

حَجّاج بن يوسف دانشمندان را گرد آورد و از آنان درباره قضا و قدر پرسيد.

پس يكى از آنان گفت : شنيدم امير مؤمنان على بن ابى طالب مى گويد :اى آدمى زاده ! آن كه راه را براى تو باز نهاده است، بر تو تنگ نمى گيرد 

و ديگرى گفت : شنيدم كه على عليه السلام مى گويد: اگر خطا بر خطاكار واجب و حتمى باشد، حكم به قصاص او ظلم است 

و ديگرى گفت: شنيدم كه مى فرمايد : هر چه خير باشد ، به فرمان و با آگاهى خداست و هر چه شرّ باشد  ، با آگاهى خداست، اما به فرمان او نيست.

حَجّاج گفت: آيا همه اينها گفته ابو تراب است ؟! بى گمان همه از يك آبشخور زلال برگرفته شده اند .

( ورد ما يقرب مضمون هذه الرواية في كتاب الطرائف : ۳۲۹ و كتاب بحار الأنوار : ۵ / ۵۸ - نزهة الناظر : ۵۱ / ۲۵ )

امام صادق عليه السلام :

ما اسْتَطعتَ أنْ تَلومَ العبدَ علَيهِ،  فهُو مِنهُ

و ما لَم تَسْتَطِعْ أنْ تَلومَ العَبدَ علَيهِ  ، فهُو مِن فِعلِ اللّه ِ .

 يقولُ اللّه ُ تعالى للعبدِ : لِمَ عَصَيْتَ ؟ لِمَ فَسَقْتَ ؟ لِمَ شَرِبْتَ الخَمرَ ؟ لِمَ زَنَيْتَ ؟ ؛ فهذا فعلُ العبدِ

و لا يقولُ لَه : لِمَ مَرِضْتَ؟ لِمَ قَصُرْتَ ؟ لِمَ ابْيَضَضْتَ ؟ لِمَ اسْوَدَدْتَ؟ ؛ لأنَّهُ مِن فِعلِ اللّه ِ تعالى .

هر چيزى كه بتوانى بنده را به سبب انجام آن سرزنش كنى ، كار خود اوست

و هر آن چيزى كه نتوانى بنده را به سبب آن سرزنش كنى ، كار خداست.

خداى متعال به بنده اش مى فرمايد :چرا نافرمانى كردى ؟ چرا نابكارى كردى ؟ چرا شراب خوردى؟ چرا زنا كردى ؟ ؛ پس  اينها كار بنده است . 

به او نمى فرمايد:چرا بيمار شدى ؟ چرا قد و قامتت كوتاه شد ؟ چرا سفيد پوست شدى ؟ چرا سياه پوست شدى ؟ ؛ چون اين امور فعل خداوند متعال است.

( بحار الأنوار : ۵/۵۹/۱۰۹ )

امام كاظم عليه السلام :

إنّ السَّيّئاتِ لا تَخْلو مِن إحدى ثلاثٍ :

إمّا أنْ تكونَ مِن اللّه ِ ـ و لَيستْ مِنهُ ـ

فلا يَنبغي للرَّبِّ أنْ يُعذّبَ العبدَ على ما لا يَرْتَكِبُ

 و إمَّا أنْ تكونَ مِنهُ و مِن العبدِ ـ و لَيستْ كذلكَ ـ

فلا يَنبغي للشَّريكِ القَوِيِّ أنْ يظلِمَ الشَّريكَ الضَّعيفَ

و إمّا أنْ تكونَ مِن العبدِ ـ و هِي مِنهُ ـ

فإنْ عَفا فبِكَرَمِهِ وجُودِهِ  و إنْ عاقَبَ فبِذَنبِ العبدِ و جَريرَتِهِ .

گناهان از سه حال خارج نيستند :

يا از جانب خدايند ـ كه البته چنين نيست ـ ؛

در اين صورت ، پروردگار را نشايد كه بنده را براى آنچه مرتكب نشده عذاب كند .

يا از جانب خدا و بنده، هر دو، است ـ كه البته چنين هم نيست ـ ؛

در اين صورت ، سزاوار نيست كه شريك نيرومند به شريك ناتوان ستم روا دارد.

يا اين كه از جانب بنده است ـ كه همين طور هم هست ـ ؛

در اين صورت  ، اگر خداوند او را ببخشد ، از روى بزرگوارى و بخشندگى چنين كرده است و اگر كيفرش دهد ، به سبب گناه و بزهكارى خود او كيفر داده است.

( بحار الأنوار : ۷۸/۳۲۳/۲۳ )

نه جبر و نه تفويض :

كنز العمّال :

عن عليِّ بن أبي طالبٍ أنّهُ خَطَب النّاسَ يوما ···

فقامَ إلَيهِ رجلٌ ممّن كان شَهِدَ مَعَهُ الجَملَ فقال :

يا أميرَ المؤمنينَ ! أخبرنا عَنِ القَدَر؟

قال : بحرٌ عَميقٌ  ، فلا تلجه .

قالَ : يا أميرَ المؤمِنين! أخبِرْنا عن القدر؟

قال : سِرُّ اللّه ِ، فلا تَتَكلّفْهُ .

قالَ : يا أميرَ المؤمنينَ  ! أخبِرنا عَن القَدَرِ؟

قال : أمّا إذ أبَيتَ  فإنَّهُ أمرٌ بين أمرَينِ . لا جبرَ و لا تفويضَ .

روزى على عليه السلام براى مردم خطبه مى خواند···

كه مردى از آنان كه در جنگ جمل همراه آن حضرت بود برخاست

و گفت : اى امير المؤمنين! ما را از قَدَر ( تقدير) آگاه گردان .

حضرت فرمود: دريايى ژرف است ، در آن فرو مرو .

مرد دوباره گفت: اى امير المؤمنين ! ما را از قدر آگاه فرما .

حضرت فرمود: اين راز خداوند است، درباره آن خود را به زحمت ميفكن .

مرد بار ديگر گفت : اى امير المؤمنين ! ما را از قدر آگاه فرما .

حضرت فرمود: حال كه اصرار دارى  بدان كه  آن چيزى بينا بين است .  نه جبر است و نه تفويض .

( كنز العمّال : ۱۵۶۷ )

التوحيد :امام باقر و امام صادق عليهما السلام فرمودند:

إنّ اللّه َ عزّ و جلّ أرحَمُ بخَلقِهِ مِن أنْ يُجْبِرَ خَلقَهُ على الذُّنوبِ ثُمّ يُعذِّبَهُم علَيها

 و اللّه ُ أعزُّ مِن أنْ يُريدَ أمرا فلا يكونَ .

قالَ : فسُئلا عليهما السلام : هلْ بينَ الجَبرِ و القدَرِ مَنزلةٌ ثالثةٌ ؟

قالا : نَعَمْ ، أوسَعُ مِمّا بينَ السّماءِ و الأرضِ .

 خداوند با خلقش مهربانتر از آن است كه آنان را به گناه مجبور كند و سپس به سبب آن عذابشان دهد

و خداوند تواناتر از آن است كه چيزى را بخواهد و نشود.

راوى مى گويد: از آن دو بزرگوار سؤال شد : مگر ميان جبر و قَدر ( اختيار و تفويض ) مرتبه سومى وجود دارد؟

فرمودند : آرى، مرتبه اى فراختر از فضاى ميان زمين و آسمان.

( التوحيد : ۳۶۰/۳ )

امام صادق عليه السلام :

اللّه ُ تباركَ و تعالى أكْرَمُ مِن أنْ يُكَلّفَ النّاسَ ما لا يُطِيقونَهُ

و اللّه ُ أعَزُّ مِن أنْ يكونَ في سُلطانِهِ ما لا يُريدُ .

خداوند تبارك و تعالى بزرگوارتر از آن است كه به مردم بيش از توانشان تكليف دهد

و خداوند تواناتر از آن است كه در حوزه قدرت حكومتش چيزى باشد كه او نخواهد.

( التوحيد : ۳۶۰/ ۴ )

بحار الأنوار :

 عن أبي عَبدِ اللّه ِ عليه السلام أنّهُ سَألهُ رجلٌ :أجَبَرَ اللّه ُ العبادَ على المعاصي؟

قالَ: لا.

فقالَ: ففَوّضَ إلَيهِمُ الأمْر؟

قالَ : لا .

قالَ : فماذا ؟

قالَ : لُطفٌ مِن ربِّكَ بينَ ذلكَ .

مردى از امام صادق عليه السلام پرسيد: آيا خداوند بندگان را به انجام معاصى مجبور ساخته است؟

فرمود: نه.

 پرسيد: پس كار را به آنان تفويض كرده است؟

فرمود: نه.

پرسيد: پس حقيقت چيست؟

فرمود: لطفى است از سوى پروردگارت ميان اين دو امر.

( بحار الأنوار : ۵/۸۳ )

بحار الأنوار ـ به نقل از مفضّل بن عمر ـ : امام صادق عليه السلام فرمود :

لا جَبرَ و لا تَفويضَ ؛ و لكنْ أمرٌ بينَ أمرَينِ .

قالَ : قلتُ : ما أمرٌ بينَ أمرَينِ ؟

قالَ : مَثَلُ ذلك مَثَلُ رجُلٍ رأيتَهُ على معصيةٍ فنَهَيْتَهُ فلَم يَنْتَهِ فتَرَكتَهُ ففعلَ تلكَ المعصيةَ .

فليسَ حَيثُ لَم يَقْبلْ مِنكَ فَتَركْتَهُ  ، كُنتَ أنتَ الّذي أمَرتَهُ بالمعصيةِ .

نه جبر است و نه تفويض ؛ بلكه امرى است ميان اين دو.

پرسيدم: امر ميان اين دو چيست ؟

فرمود: براى مثال مردى را مى بينى كه گناه مى كند و تو او را از آن باز مى دارى اما او نمى پذيرد و تو به حال خود رهايش مى كنى و او گناه خود را انجام مى دهد.

پس چون او به نهى تو اعتنايى نكرده و در نتيجه  به حال خود رهايش كرده اى ، نبايد گفت كه تو او را به گناه دستور داده اى .

( بحار الأنوار : ۵/۱۷/۲۷ )

بحار الأنوار :

إنّ الفضلَ بنَ سهلٍ سألَ الرِّضا عليه السلام بين يَدَيِ المأمونِ فقالَ :

يا أبا الحسنِ ! الخَلقُ مجبورون ؟

فقالَ : اللّه ُ أعْدَلُ مِن أنْ يُجبِرَ خَلقَهُ ثُمّ يُعَذّبَهُم

قالَ : فَمُطْلَقونَ ؟

قالَ: اللّه ُ أحْكَمُ مِن أنْ يُهْمِلَ عَبدَهُ و يَكِلَهُ إلى نَفسِهِ

فضل بن سهل در حضور مأمون از امام رضا عليه السلام پرسيد:

اى ابا الحسن! آيا مردم مجبورند؟

فرمود: خداوند دادگرتر از آن است كه آفريدگانش را مجبور كند و سپس عذابشان دهد.

پرسيد: پس آزاد و رهايند؟

فرمود: خداوند حكيمتر از آن است كه بنده اش را رها كند و او را به خود وا گذارد.

( بحار الأنوار: ۵/۵۹/۱۱۰ )

خداوند به نيكيها سزاوارتر است .

امام باقر عليه السلام :

في التَّوراةِ مكتوبٌ مَسطورٌ :

يا موسى ! إنّي خَلَقْتُكَ و اصْطَفَيْتُكَ و قَوَّيتُكَ و أمَرْتُكَ بطاعتي و نَهَيتُكَ عن مَعصيَتي ؛

فإنْ أطَعْتَني ، أعَنْتُكَ على طاعَتي

 و إنْ عَصَيْتَني ، لَم اُعِنْكَ على مَعصيَتي

و لِيَ المِنّةُ علَيكَ ، في طاعتِكَ

 و ليَ الحُجّةُ علَيكَ ،في مَعصيَتِكَ .

در تورات اين خطوط نوشته شده است :

اى موسى! من تو را آفريدم و برگزيدم و نيرويت بخشيدم و به فرمانبرى از خود فرمانت دادم و از نافرمانى خود بازت داشتم ؛

پس اگر از من اطاعت كنى، تو را در راه طاعت خود يارى مى رسانم

و اگر نا فرمانى ام كنى، تو را بر معصيت خويش يارى نمى رسانم

در طاعتى كه مى كنى، بر تو منّت دارم

و در نا فرمانى اى كه مى كنى، بر تو حجّت دارم.

( بحار الأنوار: ۵/۹/۱۲ )

امام رضا عليه السلام :

قالَ اللّه ُ تعالى : يا بنَ آدمَ !

بِمَشِيَّتي كُنتَ أنتَ الّذي تَشاءُ

 و بِنِعْمَتي أدَّيْتَ إلَيَّ فَرائضي

و بِقُدرَتي قَوِيتَ على مَعْصيَتي .

خَلَقتُكَ سَميعا بَصيرا .

 أنا أوْلى بحَسَناتِكَ مِنكَ

و أنتَ أوْلى بسَيّئاتِكَ مِنّي .

خداوند متعال فرمود : اى زاده آدم !

با خواست من است كه تو مى خواهى

با نعمت من است كه واجباتم را براى من انجام مى دهى

و با قدرت من است كه بر نافرمانى و گناه من توانا گشتى .

من تو را شنوا و بينا آفريدم .

من به نيكيهايت از تو سزاوارترم

و تو به بديهايت سزاوارترى تا من.

( بحار الأنوار : ۵/۴/۳ و ص‏۵۶/۹۹ و ص‏۵۷/ ۱۰۴ )

جَبريّه و قَدَريّه :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

خَمسَةٌ لا تُطفَأُ نِيرانُهُم و لا تَموتُ أبْدانُهُم···

و رجُلٌ أذنَبَ و حَمَلَ ذنبَهُ على اللّه ِ عزّ و جلّ .

نج نفرند كه آتششان خاموش نشود و بدنهايشان از بين نمى رود

··· : و مردى كه گناه كند و آن را به خداوند عزّ و جلّ نسبت دهد.

( بحار الأنوار: ۵/۶۰/۱۱۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

يكونُ في آخرِ الزَّمانِ قَومٌ يَعملونَ المعاصي و يَقولونَ :

إنَّ اللّه َ قد قَدَّرها علَيهِم !

الرّادُّ علَيهِم كَشاهِرِ سَيفِهِ في سبيلِ اللّه ِ .

در آخر الزمان مردمى مى آيند كه گناه مى كنند و مى گويند:

 خداوند، گناه را بر آنان مقدّر كرده است !

كسى كه با ادّعاى آنان مبارزه كند، همچون كسى است كه در راه خدا شمشير كشيده باشد.

( بحار الأنوار: ۵/۴۷/۷۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا يَدخُلُ الجَنّةَ ··· قَدَريٌّ .

قَدَرى مذهب ··· به بهشت نمى رود.

(  بحار الأنوار: ۵/۱۰/۱۶ )

امام صادق عليه السلام :

مَن زعَمَ أنّ اللّه َ يَجبُرُ عِبادَه على المعاصي أو يُكلِّفُهُم ما لا يُطيقونَ ؛  

فلا تأكُلوا ذَبيحَتَهُ و لا تَقْبَلوا شَهادَتَهُ  و لا تُصَلُّوا وَراءهُ و لا تُعطُوهُ مِن الزّكاةِ شيئا .

هر كس معتقد باشد كه خداوند بندگان خود را بر انجام گناهان مجبور مى كند يا بيش از توانشان به آنان تكليف مى دهد  ؛

 از ذبحش نخوريد، شهادتش را نپذيريد، پشت سرش نماز نخوانيد و چيزى از زكات به او ندهيد.

( بحار الأنوار: ۵/۱۱/۱۷ )

گناهان به فرمان و خواست خدا نيست .

امام على عليه السلام :

الأعْمالُ ثَلاثةٌ : فَرائضُ و فَضائلُ و مَعاصٍ .

فأمّا الفَرائضُ ،  فبِأمرِ اللّه ِ و مَشيئَتِهِ و بِرِضاهُ و بِعلمِهِ و قَدَرِهِ ؛

يَعْمَلُها العَبدُ فَيَنْجو مِن اللّه ِ بها

 و أمّا الفَضائلُ ، فليسَ بأمرِ اللّه ِ ، لكنْ بمَشيئتِهِ و بِرِضاهُ و بِعلمِهِ و بقَدَرِهِ ؛ 

يَعْمَلُها العَبدُ فيُثابُ علَيها  

و أمّا المعاصي  ، فلَيس بأمرِ اللّه ِ و لا بمَشيئَتهِ و لا بِرضاهُ لكِنْ بعلْمِه و بِقَدَرِه يُقَدِّرها لِوَقْتها ؛

فَيَفْعَلُها العَبدُ باختيارِهِ فيعاقِبُهُ اللّه ُ عَلَيْها ؛ 

لِأنَّهُ قَد نَهاهُ عنها ، فلم يَنْتَهِ .

كارها بر سه گونه است : واجبات و فضايل و معاصى .

امّا واجبات، با فرمان خدا و خواست و رضايت و علم و تقدير اوست ؛

پس  بنده آنها را به كار مى بندد و بدين وسيله از [عذاب] خدا مى رهد

و امّا فضايل، با فرمان خدا نيستند، ولى خواسته و رضايت و علم و تقدير او مى باشند ؛

پس بنده آنها را به كار مى بندد و بدين وسيله پاداش مى گيرد.

امّا معاصى، نه با فرمان خدايند و نه به خواست او و نه به رضايت او، بلكه به علم او و به قَدَر اوست كه آن را براى وقتش مقدّر مى سازد؛

پس بنده آنها را به اختيار خودش انجام مى دهد و خداوند او را به دليل ارتكابشان كيفر مى دهد ؛

چرا كه وى را از آن كار باز داشته است ، اما او باز نايستاده است .

( تحف العقول : ۲۰۶ )

امام على عليه السلام :

الأعْمالُ على ثلاثةِ أحْوالٍ : فَرائضُ و فَضائلُ و مَعاصٍ .

فأمّا الفرائضُ ، فبِأمْرِ اللّه ِ و بِرِضى اللّه ِ و بِقَضاءِ اللّه ِ و تَقديرِهِ و مَشيئتِهِ و عِلْمِهِ عزّ و جلّ

و أمّا الفَضائلُ  ، فليسَتْ بأمْرِ اللّه ِ؛ و لكنْ بِرِضى اللّه ِ و بِقَضاءِ اللّه ِ و بمَشيئَةِ اللّه ِ و بِعِلْمِ اللّه ِ عزّ و جلّ

و أمّا المَعاصي فليسَتْ بأمرِ اللّه ِ ، و لكنْ بِقَضاءِ اللّه ِ و بِقَدَرِ اللّه ِ و بِمشيئَتهِ و عِلْمِهِ ، ثُمّ يُعاقِبُ علَيها .

اعمال بر سه دسته اند :فرايض و فضايل و معاصى .

امّا فرايض، با فرمان خداوند عزّ و جلّ و به رضايت و قضا و قدر و مشيّت و علم اويند .

فضايل با فرمان خداوند عزّ و جلّ نيستند ؛  بلكه به رضايت و قضا و مشيّت و علم او مى باشند.

امّا گناهان، با فرمان خدا نيستند  ؛ بلكه به قضا و قدر و خواست و علم خدا هستند و بر آنها كيفر مى دهد.

( الخصال : ۱۶۸/۲۲۱ )

امام على عليه السلام :

إنّ اللّه سُبحانَهُ أمَرَ عِبادَهُ تَخْييرا  و نَهاهُمْ تَحْذيرا

و كَلّفَ يَسيرا و لَم يُكَلِّفْ عَسيرا و أعطى على القليلِ كثيرا 

 و لَم يُعْصَ مَغْلوبا  و لَم يُطَعْ مُكرَها  

و لَم يُرْسلِ الأنبياءَ لَعِبا .

همانا خداوند سبحان بندگان خود را فرمان داده است  ، در حالى كه مختارند  و آنان را نهى كرده است از روى هشدار . 

تكليف آسان داده است و نه دشوار و در برابر اندك ، پاداشِ بسيار عطا فرموده است.

نافرمانى از او به معناى ناتوانى او نيست و كسى را به اطاعت خود مجبور نكرده است

و پيامبران را از سر بازى و سرگرمى نفرستاده است.

(  نهج البلاغة : الحكمة ۷۸ )

منبع: میزان الحکمه،ج دوم.