ضرورت خودسازی مدیران در نهج البلاغه
۰۳ مهر ۱۳۹۵ 0 فرهنگ و اجتماعاز منظر حضرت علی علیه السلام خطر نا آموختگان و تربیت نشدگان از هر چیز برای مردم بیشتر و فتنه ایشان تباه کننده جامعه است. مروری بر نامه ها، رهنمودها و فرمانهای به یادگار مانده از امام علی علیه السلام نشان می دهد که ایشان تا چه اندازه به امر آموزش و تربیت کارگزاران و مسئولان خود اهمیت می داده و از روی کار آمدن مدیران نابخرد و نابکار نگران بودند:
« اندوه من از این است كه مشتى بیخردان و تبهكاران این امت حكومت را به دست گیرند و مال خدا را میان خود دست به دست گردانند و بندگان خدا را به خدمت گیرند و با نیكان در پیكار شوند و فاسقان را یاران خود سازند.» [1]
علم و عدالت
امام علی علیه السلام می فرمایند: « علم و دانش برترین سرمایه است.» [2]
بر این اساس مدیران عالم و با تقوا سرمایه نظام هستند و تا چنین افرادی در مصادر امور و اداره کارها قرار نگیرند، انتظار درست عمل کردن به تکالیف و مسئولیت ها و مناسبات انسانی و مدیریتی به سوی اهداف الهی، انتظاری نابجا و ناشدنی است.
امام همچنین عدالت را از شروط اصلی حاکم می دانستند و زمانی که مردم از بی کفایتی خلیفه سوم (عثمان) به امیرالمؤمنین علیه السلام شکایت بردند، ایشان خطاب به خلیفه چنین فرمودند:
«پس بدان بهترین انسانها نزد پروردگار رهبرى عادل است كه هم خود هدایت شده باشد و هم مردم را به راه راست هدایت كند و سنتى را كه برایش معلوم شده برپا دارد و بدعتى را كه مجهول است نابود سازد ... به تحقیق بدترین مردم نزد پروردگار رهبرى ظالم است كه هم خود گمراه است و هم مردم را به گمراهى مى كشاند. او سنت پذیرفته شده را از بین مى برد و بدعت زیر پا گذاشته شده را زنده مى نماید. از رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله شنیدم كه فرمود: در روز قیامت رهبر ظالم را مى آورند در حالى كه هیچ یارى ندارد و كسى نیست از او معذرت خواهى كند. در نتیجه او را به آتش دوزخ مى اندازند، در حالى كه مثل سنگ آسیا دور دوزخ مى گردد و سپس او را در ته جهنّم مى بندند و زندانى اش مى كنند.» [3]
تعلیم و تأدیب نفس
یکی از حکمت های نهج البلاغه به ضرورت تعلیم و تأدیب نفس مسئولان اختصاص دارد امام در این حکمت می فرمایند:
« هر كس خود را بر مردم پیشوا قرار داد، باید پیش از تعلیم دیگران به تعلیم خود بپردازد و تأدیب به وسیله رفتارش را بر تادیب به وسیله زبانش مقدم بدارد. آن کس که به تعلیم و تربیت خویشتن بپردازد، از معلم و مربی مردم به تجلیل و تعظیم شایسته تر است.»[4]
امام علیه السلام در این گفتار به سه مطلب در خصوص خودسازی پیشوایان که مدیران را هم شامل می شود، اشاره فرموده اند:
1- بر پیشوا واجب است كه نخست خویشتن را تعلیم دهد، یعنى نسبت به آدابى كه داناست خویشتن را تمرین دهد تا رفتار و گفتارش موافق علم و آگاهى اش باشد، براى این كه مردم براى پیروى از آنچه از رفتار و حالات پیشوایان ببینند آماده ترند تا گفتار تنها، بخصوص وقتى كه در رفتارها خلاف آن را مشاهده كنند، چه، این خود باعث بدگمانى در گفته هاى مخالف رفتار، و گستاخى بر مخالفت سخنانى كه از آنان زبانزد شده، مى گردد، هر چند كه به ظاهر راست و درست باشند.
2-امام علیه السلام تأکید كرده است، بر این كه آموزش دیگران نخست به وسیله روش درست و رفتار پسندیده انجام گیرد. طبیعت انسانها با دیدن رفتار، رامتر و اثرپذیرتر است تا گفتار، و بعد هم آن روش و رفتار باید با گفتار مطابق باشد.
3-سپس با این بیان كه آن كسى كه خود را ادب كند، سزاوارتر به بزرگداشت و احترام است تا آن كه دیگران را ادب مى كند، وى را به تأدیب نفس واداشته است. توضیح آن كه كسى كه خود را به فضیلتى ادب مى كند كامل مى گردد و ادب كردن دیگران فرع بر ادب كردن خویشتن است، و اصل ارزشمندتر و سزاوارتر به تعظیماست تا فرع. آن كس كه سزاوارتر به احترام باشد، لازم است چیزى را اول خود انجام دهد كه به خاطر آن نسبت به دیگران شایسته تر به احترام گشته است.[5]
نکته پایانی
اگر نظام اداری جامعه اسلامی مطابق با آموزه های نهج البلاغه باشد و رهنمودهای حضرت علی علیه السلام در مورد گزینش و آموزش کارگزاران صالح حکومتی به صورت قانون اجرا شود، مدیران باتقوا و آگاه بر سر کار می آیند. چنین افراد دانا و تربیت یافته ای از افراط و تفریط به دورند، خردمندانه و عالمانه به اداره امور می پردازند و نظام اداری کشور از اعتدال و استحکام لازم بهره مند خواهد شد.
پی نوشت:
[1] نهج البلاغه، نامه 62
[2]غررالحکم و دررالکلم، ج١، ص ٤١
[3]نهج البلاغه، خطبه ١٦٤
[4]همان، حکمت73،ترجمه علامه جعفری
[5] ترجمه شرح نهج البلاغه، ابن میثم بحرانی، ج ٥، صفحه٤٦٧، شرح خطبه ١٦٤
منابع:
- نهج البلاغه، نسخه صبحی صالح
- شرح نهج البلاغه، ابن میثم بحرانی، ج ٥، صفحه٤٦٧، شرح خطبه ١٦٤
- دولت آفتاب، مصطفی دلشاد تهرانی، ص ٤٠٥-٤١١
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
