حافظه در احادیث

نعمتِ حافظه

امام صادق عليه السلام ـ در حديث مفضّل ـ فرمود :

أ فَرَأيتَ لَو نُقصَ الإنسانُ مِن هذهِ الخِلالِ الحِفْظَ وَحدَهُ كيفَ كانَتْ تكونُ حالُهُ ؟! و كَم مِن خَلَلٍ كانَ يَدخُلُ علَيهِ في اُمورِهِ و مَعاشِهِ و تَجارِبهِ إذا لم يَحْفَظْ ما لَهُ و عَلَيهِ ، و ما أخَذَهُ و ما أعطى ، و ما رأى و ما سَمِعَ ···ثُمَّ كانَ لا يَهتدي لطريقٍ لو سَلَكَهُ ما لا يحصى ، و لا يَحفَظُ عِلْما و لو دَرَسَهُ عُمْرَهُ ، و لا يَعْتَقِدُ دِينا ، و لا يَنْتَفِعُ بتَجْرِبَةٍ ، و لا يَسْتَطيعُ أن يَعْتَبِر شيئا على ما مضى ، بَل كانَ حَقيقا أنْ يَنْسَلِخَ مِن الإنْسانيّةِ أصْلاً··· و أعظمُ من النِّعمَةِ على الإنسانِ في الحِفْظِ النِّعمَةُ في النِّسْيانِ ؛ فإنَّهُ لولا النِّسْيانُ لَما سَلا أحَدٌ عن مُصيبَةٍ .
 آيا انديشيده اى كه اگر انسان از ميان اين ويژگيها، فقط حافظه را كم داشت، حال و روزش چگونه بود ؟ و اگر موضوعات سودمند و زيانبار و گرفته ها و داده ها و ديده ها و شنيده هاى خود را در حافظه اش نگه نمى داشت چه اختلالاتى در كارها و زندگى و تجربياتش به وجود مى آمد ··· ؟ اگر راهى را بارها و بارها مى پيمود، باز آن را گم مى كرد ، اگر همه عمرش را درس مى خواند، دانشى را به خاطر نمى سپرد ، به دينى اعتقاد نمى يافت و از تجربه اى بهره مند نمى شد و نمى توانست از گذشته ها كمترين عبرتى بگيرد ، به طور كلى سزاوار بود كه از انسان بودن يكسره خارج شود··· بالاتر از نعمتِ حافظه براى انسان، نعمتِ فراموشى است ؛ زيرا اگر فراموشى نبود، هيچ كس هيچ مصيبتى را از ياد نمى برد .

حفظ كردن در خُردسالى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

حِفْظُ الغُلامِ كَالوَسْمِ على الحَجَرِ ، و حِفْظُ الرّجُلِ بَعد ما يَكْبُرُ كالكِتابَةِ على الماءِ .
 حفظ كردن خرد سال مانند نشانى است كه بر سنگ كنده مى شود و حفظ كردن در كهن سالى مانند نوشتن روى آب است .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَثَلُ الّذي يَتَعلّمُ في صِغَرهِ كالنَّقْشِ في الحَجَرِ ، و مَثَلُ الّذي يَتَعلّمُ في كِبَرِهِ كالّذي يَكتُبُ على الماءِ .
حكايت كسى كه در خرد سالى مى آموزد همچون نقشى است كه روى سنگ كنده مى شود و حكايت كسى كه در كهن سالى مى آموزد همانند كسى است كه بر آب بنويسد .

آنچه حافظه را زياد مى كند

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ثلاثةٌ يُذهِبنَ النِّسيانَ و يُحْدِثْنَ الذِّكْرَ : قِراءةُ القُرآنِ ، و السِّواكُ ، و الصِّيامُ .
 سه چيز فراموشى را از بين مى برد و حافظه مى آورد : تلاوت قرآن ، مسواك زدن و روزه .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 يا عليُّ ، ثَلاثةٌ يَزِدْنَ في الحِفْظِ و يُذْهِبنَ السُّقْمَ : اللّبانُ ، و السِّواكُ ، و قِراءةُ القُرآنِ .
 اى على ! سه چيز حافظه را زياد مى كند و بيمارى را مى زدايد : كُندُر ، مسواك زدن و تلاوت قرآن .

میزان الحکمه،جلد سوم