حسابرسی از نظر احادیث

حسابرسى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ألا و إنّكم في يومِ عملٍ وَ لا حِسابَ فِيهِ ، و يُوشِكُ أنْ تَكونوا في يَومِ حِسابٍ لَيس فيهِ عَملٌ
هلا ! اينك شما در روزى هستيد كه هنگام عمل است و حسابرسى در آن نيست، و زودا كه به روزى برسيد كه روز حسابرسى است نه جاى عمل .

( أعلام الدين : ۳۴۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در سفارشهاى خود به معاذ بن جبل ـ فرمود :

 اُوصيكَ بتَقوى اللّه ِ ··· و الجَزَعِ مِن الحِسابِ .
تو را سفارش مى كنم به تقواى خدا ··· و نگرانى از روز حسابرسى .

( بحار الأنوار : ۷۷/۱۲۷/۳۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 و الّذي نَفْسي بِيَدِهِ ، إنَّهُ لَيَخْتَصِمُ حتّى الشّاتَينِ فيما انْتَطَحَتا .
سوگند به آن كه جانم در دست [قدرت ]اوست، حتى به حساب دو گوسفند كه به يكديگر شاخ زده باشند، رسيدگى خواهد شد .

( كنز العمّال : ۳۹۰۰۴ )

امام على عليه السلام :

جَعلَ اللّه ُ لكُلِّ عَملٍ ثَوابا و لكُلِّ شَيءٍ حِسابا .
 خداوند براى هر كارى پاداشى قرار داده است و براى هر چيزى حسابى .

( غرر الحكم : ۴۷۷۹ )

امام على عليه السلام :

 الحِسابُ قَبلَ العِقابِ ، الثَّوابُ بَعدَ الحِسابِ .
حسابرسى پيش از كيفر است؛ پاداش بعد از حسابرسى [اعمال] .

( غرر الحكم : ۳۸۰ )

تشويق به محاسبه نفس

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أكْيَسُ الكَيِّسِينَ مَن حاسَبَ نَفْسَهُ و عَمِلَ لِما بَعدَ المَوتِ ، و أحْمَقُ الحَمْقى مَنْ أتْبَعَ نَفْسَهُ هَواهُ ، و تَمنّى على اللّه ِ الأمانِيَّ .
زيركترين زيركان كسى است كه از نفْس خويش حساب كشد و براى بعد از مرگ كار كند، و احمق ترين احمق ها كسى است كه نفْس خود را دنباله رو هوس خويش كند و از خدا آرزوها طلبد .

( بحار الأنوار : ۷۰/۶۹/۱۶ )

 

امام على عليه السلام :

 حاسِبوا أنْفُسَكُم بأعْمالِها ، و طالِبوها بأداءِ المَفْروضِ علَيها ، و الأخْذِ من فَنائها لبَقائها ، و تَزَوّدوا و تَأهَّبوا قَبلَ أنْ تُبْعَثوا .
به حساب اعمال نفْس خود رسيدگى كنيد و از آن بخواهيد كه وظايف خود را انجام دهد و از آن جايى كه رفتنى است براى آن جايى كه ماندنى است، بهره برگيرد. پيش از آن كه [بميريد و ]بر انگيخته شويد، توشه برداريد و خود را آماده كنيد .

( غرر الحكم : ۴۹۳۴ )

امام على عليه السلام :

 قَيِّدوا أنْفُسَكُم بالمُحاسَبَةِ ، و امْلِكوها بالمُخالَفَةِ .
 نفسهاى خود را با حسابرسى به بند كشيد؛ و با مخالفت كردن با آن، زمامش را در اختيار گيريد .

( غرر الحكم : ۶۷۹۴ )

امام على عليه السلام :

 حاسِبْ نَفْسَكَ لنَفْسِكَ ؛ فإنَّ غَيرَها مِن الأنْفُسِ لَها حَسيبٌ غَيرُكَ .
تو به حساب نفْس خودت رسيدگى كن؛ زيرا ديگران را حسابرسى جز تو هست .

( نهج البلاغة : الخطبة ۲۲۲ )

امام زين العابدين عليه السلام :

ابنَ آدمَ ، إنّكَ لا تَزالُ بخَيرٍ ما كانَ لكَ واعِظٌ مِن نَفْسِكَ ، و ما كانَتِ المُحاسَبَةُ مِن هَمِّكَ .
 اى فرزند آدم ! تو تا زمانى كه خود واعظ خويش باشى و به محاسبه [اعمال نفس ]خويش پردازى پيوسته در خير و خوبى به سر خواهى برد.

( تحف العقول : ۲۸۰ )

بحار الأنوار : در زبور آمده است :

 ابنَ آدمَ ، جُعِلَتْ لَكُمُ الدُّنيا دَلائلَ على الآخِرَةِ، و إنَّ الرّجُلَ مِنكُم يَسْتأجِرُ الرّجُلَ فيَطْلُبُ حِسابَهُ فَتُرْعَدُ فَرائصُهُ مِن أجْلِ ذلكَ ، و لَيسَ يَخافُ عُقوبَةَ النّارِ ، و أنْتُم مُكْثِرونَ التَّمَرُّدَ .
 اى فرزند آدم ! دنيا را براى شما نشانه هايى بر آخرت قرار دادم . [چرا ]وقتى يكى از شما مردى را به كار مى گيرد و سپس او حسابش را از صاحب كار مى طلبد، عضلات بدنش به لرزه در مى آيد ، ولى از كيفر آتش نمى ترسد، در حالى كه شما بسيار نافرمانى مى كنيد .

( بحار الأنوار : ۷۷/۴۰/۸ )

به حساب خود برسيد پيش از آن كه به حسابتان برسند

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

حاسِبوا أنْفُسَكُم قَبلَ أنْ تُحاسَبوا ، و زِنوها قَبلَ أنْ تُوزَنوا ، و تَجَهَّزوا للعَرْضِ الأكْبَرِ .
 پيش از آن كه مورد حسابرسى قرار گيريد، خود به حساب نفستان برسيد و پيش از آن كه سنجيده شويد، خود نفستان را در ترازوى سنجش بگذاريد و براى آن حسابرسى بزرگ آماده شويد.

( بحار الأنوار : ۷۰/۷۳/۲۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

حاسِبوا أنْفُسَكُم قَبلَ أنْ تُحاسَبوا ، و مَهِّدوا لها قَبلَ أنْ تُعذَّبوا ، و تَزَوَّدوا للرّحيلِ قَبلَ أنْ تُزْعَجوا ، فإنَّما هُو مَوقِفُ عَدْلٍ ، و اقْتِضاءُ حَقٍّ ، و سُؤالٌ عن واجِبٍ ، و قَد أبْلَغَ في الإعْذارِ مَن تَقَدّمَ بالإنذْارِ .
پيش از آن كه حسابرسى شويد، به حساب نفْس خود برسيد و پيش از آن كه عذاب شويد، نفستان را آماده كنيد و پيش از آن كه [خواه ناخواه ]بُرده شويد، ره توشه سفر برداريد ، كه آن جا جايگاه عدالت است و مطالبه حقّ و سؤال از واجبات و وظايف. پس آن كه پيشاپيش هشدار داد كاملاً معذور است .

( أعلام الدين : ۳۳۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به ابو ذر غفارى فرمود ـ :

 يا أبا ذرٍّ ، حاسِبْ نَفْسَكَ قَبلَ أنْ تُحاسَبَ ، فإنَّهُ أهْوَنُ لِحِسابِكَ غَدا ، وزِنْ نَفْسَكَ قَبلَ أنْ تُوزَنَ ، و تَجَهَّزْ للعَرْضِ الأكْبَرِ يَومَ تُعْرَضُ لا يَخْفى على اللّه ِ خافِيَةٌ .
اى ابوذر! پيش از آن كه حسابرسى شوى، تو خود به حساب خويش برس ، كه اين كار حسابرسى فرداى [قيامت ]تو را آسان مى سازد ؛ و پيش از آن كه اعمالت سنجيده شود، خود اعمالت را بسنج و براى آن حسابرسى بزرگ ، آماده شو، روزى كه اعمالت بررسى مى شود و هيچ امر پوشيده اى بر خداوند پوشيده نيست .

( الأمالي للطوسي : ۵۳۴/۱۱۶۲ )

امام صادق عليه السلام :

 فحاسِبوا أنْفُسَكُم قَبلَ أنْ تُحاسَبوا ، فإنَّ أمْكِنَةَ القِيامَةِ خَمْسونَ مَوْقِفا ، كُلُّ مَوقِفٍ مَقامُ ألْفِ سَنَةٍ ، ثُمَّ تَلا هذهِ الآيةَ : «فِي يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ خَمْسِينَ ألْفَ سَنَةٍ» (معارج،4)
از نفْسهاى خود حساب بكشيد، پيش از آن كه از شما حساب بكشند؛ زيرا در قيامت، پنجاه موقف [حسابرسى ]است و توقف در هر موقفى هزار سال به درازا مى كشد. امام عليه السلام سپس اين آيه را تلاوت كرد: «در روزى كه اندازه آن پنجاه هزار سال است».

( الأمالي للمفيد : ۳۲۹/۱ )

ضرورت محاسبه هر روز نفْس

امام على عليه السلام :

 ما أحَقَّ الإنْسانَ أنْ تَكونَ لَهُ ساعةٌ لا يَشْغَلُهُ شاغِلٌ ، يُحاسِبُ فيها نَفْسَهُ ، فيَنْظُرُ فيما اكْتَسَبَ لَها و علَيها في لَيلِها و نَهارِها! .
چه سزاوار است كه انسان ساعتى از روز را فقط به حسابرسى نفْس خود اختصاص دهد و ببيند كه در شبانه روز چه كارهايى به سود يا زيان خود انجام داده است.

(غرر الحكم : ۹۶۸۴ )

امام صادق عليه السلام :

 حقٌّ على كلِّ مُسلمٍ يَعْرِفُنا أنْ يَعْرِضَ عَمَلَهُ في كُلِّ يَومٍ و لَيلةٍ على نَفْسِهِ ، فيَكونَ مُحاسِبَ نَفْسِهِ ، فإنْ رأى حَسَنةً اسْتَزادَ مِنها ، و إنْ رأى سَيّئةً اسْتَغْفَر مِنها ، لِئلاّ يَخْزى يَومَ القِيامَةِ
 بر هر مسلمانى كه نسبت به ما معرفت دارد، لازم است در هر شبانه روز، عمل خود را بررسى كند و حسابرس نفْس خويش باشد . اگر ديد كار خوبى انجام داده است، به دنبال بيشتر از آن باشد

و اگر ديد كار بدى از او سر زده است، استغفار كند، تا در روز رستاخيز سرشكسته و رسوا نشود.

( تحف العقول : ۳۰۱ )

امام صادق عليه السلام :

 إذا أوَيْتَ إلى فِراشِكَ فانْظُرْ ما سَلَكْتَ في بَطنِكَ و ما كَسَبْتَ في يَومِك، و اذْكُرْ أنَّكَ مَيِّتٌ و أنَّ لَكَ مَعادا .
هرگاه به بستر خود رفتى، در اين باره بينديش كه چه خوراكى به معده خود فرستاده اى و در آن روز چه كارهايى كرده اى و به ياد آور كه مى ميرى و تو را بازگشتى هست .

( الدعوات : ۱۲۳/۳۰۲ )

امام كاظم عليه السلام :

 لَيس مِنّا مَن لَم يُحاسِبْ نَفْسَهُ في كُلِّ يَومٍ ، فإنْ عَمِلَ خَيرا اسْتَزادَ اللّه َ مِنهُ و حَمِدَ اللّه َ علَيهِ ، و إنْ عَمِلَ شَيئا شَرّا اسْتَغْفَرَ اللّه َ و تابَ إلَيهِ .
 از ما نيست كسى كه هر روز به حساب خود رسيدگى نكند و ببيند كه اگر كار نيكى انجام داده است از خداوند توفيق انجام بيشتر آن را بخواهد و خدا را بر آن سپاس گويد و اگر كار بدى انجام داده است از خدا آمرزش بخواهد و توبه كند .

( الاختصاص : ۲۶)

سخت گيرى در محاسبه نفْس

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا يَكونُ العَبدُ مؤمنا حتّى يُحاسِبَ نفسَهُ أشَدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشَّريكِ شَريكَهُ و السَّيّدِ عَبْدَهُ .
 بنده، مؤمن نباشد مگر آن گاه كه سخت تر از حسابرسى شريك از شريكش و خواجه از غلامش، از نفْس خود حساب بكشد .

( بحار الأنوار : ۷۰/۷۲/۲۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 لا يَكـونُ الرّجـلُ مِـن المُتَّقينَ حتّى يُحاسِبَ نَفسَهُ أشدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشَّريكِ شَريكَهُ ، فَيعْلَمَ مِنْ أينَ مَطْعَمُهُ ؟ و مِن أينَ مَشْرَبُهُ ؟ و مِنْ أينَ مَلْبَسُهُ ؟ أ مِن حِلٍّ أمْ مِن حَرام ؟ .
آدمى در زمره تقوا پيشگان نباشد مگر آنگاه كه سخت تر از حسابرسى شريك از شريكش، از خود حساب كشد تا بداند كه از كجا خورده است، از كجا آشاميده است، از كجا پوشيده است، از حلال يا از حرام؟

( مكارم الأخلاق : ۲/۳۷۵/۲۶۶۱ )

چگونگى حسابرسى

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از نحوه محاسبه نفْس ـ فرمود :

إذا أصْبَحَ ثُمَّ أمسى رَجَعَ إلى نَفْسِهِ ، و قالَ : يا نَفْسُ ، إنَّ هذا يَومٌ مَضى علَيكِ لا يَعودُ إلَيكِ أبدا ، و اللّه ُ سائلُكِ عَنهُ فيما أفْنَيتِهِ ، فما الّذي عَمِلْتِ فيهِ ؟ أ ذَكَرْتِ اللّه َ أمْ حَمِدْتيهِ؟ أ قَضَيْتِ حَقَّ أخٍ مؤمنٍ ؟ أ نَفَّسْتِ عَنهُ كُرْبتَهُ ؟ أ حَفِظْتيهِ بِظَهْرِ الغَيبِ في أهْلِهِ و ولدِهِ ؟ أ حَفِظْتيهِ بَعدَ المَوتِ في مُخَلَّفيهِ؟ أ كَفَفْتِ عن غيبَةِ أخٍ مؤمنٍ بفَضْلِ جاهِكِ ؟ أ أعَنْتِ مسلما ؟ ما الّذي صَنَعتِ فيهِ ؟ فيَذكُرُ ما كانَ مِنهُ ، فإنْ ذَكَرَ أنَّهُ جَرى مِنهُ خيرٌ حَمِدَ اللّه َ عزّ و جلّ و كَبَّرَهُ على تَوفيقِهِ ، و إنْ ذَكرَ مَعْصيَةً أو تَقْصيرا اسْتَغْفَرَ اللّه َ عزّ و جلّ و عَزَمَ على تَرْكِ مُعاوَدَتِهِ .
چون صبح را به شب رساند، به سراغ نفْس خويش رود و بگويد : اى نفْس ! امروز بر تو گذشت و هرگز سوى تو برنمى گردد . خداوند از تو خواهد پرسيد كه آن را چگونه سپرى كردى ؟ در آن روز چه كردى ؟ آيا خدا را ياد كردى، يا سپاس و ستايشش گفتى؟ آيا حقّ برادر مؤمنى را گزاردى؟ آيا بار غمى از دل او برداشتى ؟ آيا در نبودِ او هواى زن و فرزندان او را داشتى ؟ آيا وقتى مُرد، به بازماندگان او رسيدگى كردى ؟ آيا با استفاده از مقام و موقعيّتت، از غيبت برادر مؤمنى جلوگيرى كردى ؟ آيا مسلمانى را يارى رساندى ؟ چه كارى براى او كرده اى ؟ آن گاه كارهايى كه كرده است بر مى شمرد ؛ اگر كار خيرى از وى سر زده باشد، خدا را سپاس گويد و به شكرانه توفيقى كه به وى عنايت كرده، خدا را به بزرگى ياد كند، و اگر ديد گناهى يا تقصيرى از او سر زده است، از خداوند عزّ و جلّ آمرزش بخواهد و تصميم بگيرد كه ديگر آن را تكرار نكند .

( بحار الأنوار: ۷۰/۷۰/۱۶ )

ثمره محاسبه نفْس

امام على عليه السلام :

مَن تَعاهَدَ نَفْسَهُ بالمُحاسَبَةِ أمِنَ فيها المُداهَنَةَ .
هر كس پيوسته به حساب نفْس خود برسد، از سازشكارى با او در امان ماند .

( غرر الحكم : ۸۰۸۰ )

امام على عليه السلام :

 مَن حاسَبَ نفسَهُ وقَفَ على عُيوبِهِ، و أحاطَ بذُنوبِهِ ، و اسْتَقالَ الذُّنوبَ ، و أصْلَحَ العُيوبَ .
 هر كه به محاسبه نفْس خود پردازد به عيبهايش آگاه شود و به گناهانش پى ببرد و گناهان را جبران كند و عيبها را برطرف سازد .

( غرر الحكم : ۸۹۲۷ )

امام على عليه السلام :

ثَمَرةُ المُحاسَبةِ صَلاحُ النَّفْسِ .
 ثمره محاسبه، اصلاح نفْس است.

( غرر الحكم : ۴۶۵۶ )

امام على عليه السلام :

مَن حاسبَ نَفْسَهُ رَبِحَ ، و مَن غَفَلَ عَنها خَسِرَ ، و مَن خافَ أمِنَ .
هركه به حساب نفس خود برسد سود برد، و هر كس از آن غافل ماند زيان كند، و هر كس بترسد ايمن ماند .

( بحار الأنوار: ۷۰/۷۳/۲۷ )

امام على عليه السلام :

 حاسِبوا أنْفُسَكُم تَأمَنوا مِن اللّه ِ الرّهَبَ ، و تُدْرِكوا عِندَهُ الرّغَبَ .
به حساب نفْس خود برسيد، تا از تهديدهاى خدا در امان مانيد و به نويدهاى او دست يابيد .

( غرر الحكم : ۴۸۹۴ )

امام على عليه السلام :

مَن حاسَبَ نَفسَهُ سَعِدَ
هركه نفس خود را حسابرسى كند نيكبخت شود .

( غرر الحكم : ۷۸۸۷ )

نخستين چيزى كه از انسان درباره آن سؤال مى شود

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أوَّلُ ما يُسألُ عَنهُ العَبدُ حُبُّنا أهلَ البيتِ
نخستين چيزى كه بنده درباره آن پرسش مى شود، محبت ما خاندان است .

( عيون أخبار الرِّضا: ۲/۶۲/۲۵۸ )

امام صادق عليه السلام :

 إنَّ أوَّلَ ما يُسألُ عنهُ العَبدُ إذا وَقفَ بينَ يَديِ اللّه ِ جلّ جلالُهُ الصَّلَواتُ المَفْروضاتُ ، و عنِ الزَّكاةِ المَفْروضَةِ ، و عنِ الصِّيامِ المَفروضِ ، و عنِ الحَجِّ المَفْروضِ ، و عَن وَلايَتِنا أهلَ البيتِ ، فإنْ أقَرَّ بوَلايَتِنا ثُمَّ ماتَ علَيها قُبِلَتْ مِنهُ صَلاتُهُ و صَومُهُ و زَكاتُهُ و حَجُّهُ .

هنگامى كه بنده در برابر خداوند ، جلّ جلاله ، بايستد نخستين پرسشى كه از او مى شود درباره نمازهاى واجب، زكات واجب ، روزه واجب ، حجّ واجب و ولايت ما اهل بيت است. اگر با اعتراف به ولايت و دوستى ما از اين دنيا برود، نماز و روزه و زكات و حجّش پذيرفته مى شود .

( الأمالي للصدوق : ۳۲۸ / ۳۸۸ )

آنچه مورد بازخواست قرار نمى گيرد

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 كُلُّ نَعيمٍ مَسؤولٌ عَنهُ يَومَ القِيامَةِ إلاّ ما كانَ في سبيلِ اللّه ِ تعالى .
 روز قيامت از هر نعمتى باز خواست مى شود، مگر آنچه در راه خداوند متعال صرف شده باشد

( بحار الأنوار : ۷/۲۶۱/۱۰ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 كُلُّ نَعيمٍ مَسؤولٌ عَنهُ صاحِبُهُ إلاّ ما كانَ في غَزْوٍ أو حَجٍّ .
هر صاحب نعمتى از نعمتهايش باز خواست مى شود، مگر آنچه در جهاد يا حجّ مصرف شده باشد.

( كتاب من لا يحضره الفقيه : ۲/۲۲۱/۲۲۳۱ )

امام على عليه السلام :

 مَن ذَكَرَ اسمَ اللّه ِ على الطَّعامِ لَم يُسألْ عن نَعيمِ ذلكَ الطَّعامِ أبدا
هر كس در هنگام خوردن غذا نام خدا را بگويد، درباره نعمت آن خوراك هرگز مورد سؤال قرار نخواهد گرفت .

( الأمالي للصدوق : ۳۷۴/۴۷۲ )

امام باقر يا امام صادق عليهما السلام :

ثلاثٌ لا يُسألُ عَنها العَبدُ : خِرْقَةٌ يُواري بها عَوْرَتَهُ ، أو كِسْرَةٌ يَسُدُّ بها جَوْعَتَهُ، أو بَيتٌ يَكُنُّهُ مِن الحَرِّ و البَرْدِ .
سه چيز است كه بنده درباره آنها باز خواست نمى شود: تكّه پارچه اى كه به وسيله آن خود را مى پوشاند ، تكّه نانى كه با آن سدّ جوع مى كند، و خانه اى كه او را از گرما و سرما محفوظ مى دارد .

( مجمع البيان : ۱۰/۸۱۲ )

امام صادق عليه السلام :

 ثلاثةُ أشْياءَ لا يُحاسَبُ العَبدُ المؤمنُ علَيهِنَّ : طَعامٌ يأكُلُهُ ، و ثَوبٌ يَلْبَسُهُ ، و زَوجَةٌ صالِحَةٌ تُعاوِنُهُ و يُحْصِنُ بها فَرْجَهُ
 سه چيز است كه بنده مؤمن، درباره آنها باز خواست نمى شود : غذايى كه مى خورد، لباسى كه مى پوشد، همسر پاكى كه او را مددكار است و با وجود او، از آلوده شدن به گناه محفوظ مى ماند .

( بحار الأنوار : ۷/۲۶۵/۲۳ )

آنچه مورد بازخواست قرار مى گيرد

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 لا تَزولُ قَدَما عَبدٍ يَومَ القِيامَةِ حتّى يُسألَ عَن أربَعٍ : عَن عُمرِهِ فيما أفْناهُ ، و (عَن) شَبابِهِ فيما أبْلاهُ ، و عَن مالِهِ مِن أينَ اكْتَسَبهُ و فيما أنْفَقَهُ ، و عَن حُبِّنا أهلَ البَيتِ .
 در روز قيامت، بنده قدم از جاى خود بر ندارد تا آن گاه كه از چهار چيز باز خواست شود : از عمرش، كه در چه راهى صرف كرده است؟ از جوانيش؛ كه در چه راهى به سر آورده است؟ از مالش؛ كه از كجا آورده و در كجا خرج كرده است؟ و از دوستى ما خاندان .

( الخصال : ۲۵۳/۱۲۵ )

الكافى ـ به نقل از ابو خالد كابلى ـ :

 دَخَلتُ على أبي جعفرٍ عليه السلام فَدعا بالغَداءِ، فأكَلْتُ مَعهُ طَعاما ما أكَلْتُ طَعاما قَطُّ أنْظَفَ مِنهُ و لا أطْيَبَ ، فلَمّا فَرَغْنا مِن الطَّعامِ قالَ : يا أبا خالدٍ ، كيفَ رَأيتَ طَعامَكَ ، أو قالَ : طَعامَنا؟ قلتُ : جُعِلتُ فِداكَ، ما رأيتُ أطْيَبَ مِنهُ و لا أنْظَفَ قَطُّ ، و لكنّي ذَكَرتُ الآيةَ الَّتي في كتابِ اللّه ِ عزّ و جلّ : «··· ثُمّ لَتُسْألُنَّ يَومَئذٍ عنِ النَّعيمِ» . قالَ أبو جعفرٍ عليه السلام : لا إنّما تُسألون عَمّا أنتُم علَيهِ مِن الحقِّ .
خدمت امام باقر عليه السلام رسيدم . دستور داد صبحانه آوردند من نيز با آن حضرت غذا خوردم ، غذايى كه تا آن وقت به آن خوبى و خوش مزگى نخورده بودم . وقتى از خوردن دست كشيديم فرمود : اى ابو خالد ! غذايت ـ يا فرمود : غذاى ما ـ را چگونه يافتى ؟ عرض كردم : قربانت گردم . هرگز غذايى به اين خوبى و خوش مزگى نديده ام ؛ اما اين آيه از كتاب خدا به يادم آمد :
«···سپس آن روز از نعمت باز خواست مى شويد» . امام باقر عليه السلام فرمود : آنچه درباره اش از شما باز خواست مى كنند، عقيده حقّى است كه شما داريد .

( الكافي : ۶/۲۸۰/۵ )

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه «در آن روز از نعمت سؤال مى شويد» ـ فرمود :

 تُسألُ هذهِ الاُمَّةُ عَمّا أنْعَمَ اللّه ُ علَيهِم برسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ثُمَّ بأهْلِ بَيْتِهِ عليهم السلام .
اين امّت درباره نعمت وجود رسول خدا صلى الله عليه و آله و سپس اهل بيت عليهم السلام كه خداوند به آنان داده است ، بازخواست مى شوند .

( بحار الأنوار : ۷/۲۷۲/۳۹ )

امام صادق عليه السلام ـ نيز در ذيل همين آيه ـ فرمود :

نَحنُ مِن النَّعيمِ .
 ما جزو اين نعمتيم .

( الأمالي للطوسي : ۲۷۲/۵۱۰ )

امام صادق عليه السلام ـ نيز درباره همين آيه ـ فرمود :

إنَّ اللّه َ أكْرَمُ مِن أنْ يَسألَ مؤمنا عَن أكْلِهِ و شُرْبِهِ .
 خداوند كريمتر از آن است كه از مؤمنى درباره خورد و خوراكش باز خواست كند .

( المحاسن : ۲/۱۶۳/۱۴۴۶ )

امام صادق عليه السلام :

 كانَ فيما وَعَظَ بهِ لُقمانُ ابنَهُ : اعْلَمْ أنَّكَ ستُسألُ غَدا إذا وَقَفْتَ بينَ يدَيِ اللّه ِ عزّ و جلّ عَن أربعٍ : شَبابِكَ فيما أبْلَيْتَهُ ، و عُمرِكَ فيما أفْنَيْتَهُ ، و مالِكَ مِمّا اكْتَسَبْتَهُ ، و فيما أنْفَقْتَهُ ، فتَأهَّبْ لِذلكَ و أعِدَّ لَهُ جَوابا .
از جمله اندرزهاى لقمان به پسرش اين بود : بدان كه فردا چون در برابر خداوند عزّ و جلّ بايستى، از چهار چيز باز خواست شوى : جوانيت؛ كه در چه راهى به سر آوردى؟ عمرت؛ كه در چه راهى صرف كردى؟ مال و دارايى ات؛ كه از كجا آوردى و در چه راهى خرج كردى؟ پس، براى آن هنگام مهيّا شو و پاسخى آماده كن .

( الكافي : ۲/۱۳۴/۲۰ )

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه «گوش و چشم و دل همگى بازخواست خواهند شد» ـ فرمود :

 يُسألُ السَّمعُ عَمّا يَسمَعُ ، و البَصرُ عمّا يَطرِفُ ، و الفُؤادُ عَمّا عَقَدَ علَيهِ .
 از گوش درباره شنيده هايش سؤال مى شود و از چشم درباره ديده هايش و از دل درباره عقيده اش.

( بحار الأنوار : ۷/۲۶۷/۳۰ )

آنچه حسابرسى روز رستاخيز را آسان مى سازد

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 شَيْئانِ يَكْرَهُهُما ابنُ آدمَ : يَكرَهُ المَوتَ و المَوتُ راحَةٌ للمؤمنِ مِن الفِتْنَةِ ، و يَكْرَهُ قِلَّةَ المالِ و قِلَّةُ المالِ أقَلُّ للحِسابِ .
دو چيز است كه آدمى آنها را ناخوش دارد : مرگ را ناخوش دارد، در حالى كه مرگ مايه آسودگى مؤمن از فتنه و گمراهى است، تنگدستى را ناخوش دارد، در حالى كه دارايى اندك حسابرسى را كمتر و ساده تر مى كند .

( الخصال : ۷۴/۱۱۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 اقْنَعْ بِما اُوتيتَهُ يَخِفَّ علَيكَ الحِسابُ .
به آنچه به تو داده شده است قناعت كن، تا كار حسابرسى بر تو آسان گردد .

( أعلام الدين : ۳۴۴)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 حَسِّنْ خُلقَكَ يُخَفِّفِ اللّه ُ حِسابَكَ
 اخلاقت را نيكو گردان خداوند حساب تو را سبك مى كند .

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۸۳/۲۰ )

امام صادق عليه السلام :

إنِ اسْتَطَعْتَ أنْ لا تَنالَ مِن الدُّنيا شَيئا تُسألُ عَنهُ غَدا فافْعَلْ .
 اگر توانستى از دنيا چيزى به دست نياورى كه فردا از آن باز خواست شوى، اين كار را بكن .

(بحار الأنوار : ۷۷/۱۹۴/۱  )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ تُهَوِّنُ الحِسابَ يَومَ الِقيامَةِ ، ثُمّ قَرأَ : « (الّذينَ) يَصِلونَ ما أمَرَ اللّه ُ بهِ أنْ يُوصَلَ و يَخْشَونَ رَبَّهُم و يَخافُونَ سُوءَ الحِسابِ» .
صله رحم، حسابرسى روز قيامت را آسان مى كند . سپس اين آيه را تلاوت كرد : «آنان كه آنچه را خدا به پيوستن آن فرمان داده است پيوند مى دهند و از پروردگارشان مى ترسند و از سختى حسابرسى بيم دارند» .

( بحار الأنوار : ۷۴/۱۰۲/۵۴)

گروههاى مردم در حسابرسى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ درباره آيه «سپس كتاب را به كسانى كه برگزيديم به ارث داديم پس برخى از آنان بر خود ستمكارند و برخى از ايشان ميانه رو و برخى از آنان در كارهاى نيك به اذن خدا پيشتازند» (فاطر،32) ـ فرمود :

 فأمّا الّذينَ سَبَقوا فاُولئكَ يَدْخُلونَ الجَنّةَ بغَيرِ حِسابٍ ، و أمّا الّذينَ اقْتَصَدوا فاُولئكَ يُحاسَبونَ حِسابا يَسيرا ، و أمّا الّذينَ ظَلموا أنفسَهُم فاُولئكَ الّذين يُحْبَسونَ في طُول المَحْشَرِ
 پيشتازان، بدون حسابرسى وارد بهشت مى شوند و ميانه روها به آسانى حسابرسى مى شوند و آنان كه به خود ستم كردند ، كسانى اند كه در تمام مدّت محشر نگه داشته مى شوند .

( كنز العمّال : ۳۰۳۱)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 اُمَّتي ثلاثةُ أثلاثٍ : فثُلثٌ يَدخُلونَ الجَنّةَ بغَيرِ حِسابٍ و لا عَذابٍ ، و ثُلثٌ يُحاسَبونَ حِسابا يَسيرا ثُمَّ يَدخُلونَ الجَنّةَ ، و ثُلثٌ يُمَحَّصونَ و يُكْشَفونَ .
 امت من به سه قسمت تقسيم مى شوند: يك سوم، بدون حساب و عذابى به بهشت مى روند، يك سوم، حسابرسى آسانى دارند و سپس وارد بهشت مى شوند و يك سوم ديگر ، گداخته و خالص مى شوند .

(كنز العمّال : ۳۴۵۲۲ )

امام على عليه السلام :

و النّاسُ يَومَئذٍ على طَبَقاتٍ و مَنازِلَ، فمِنهُم مَن يُحاسَبُ حِسابا يَسيرا و يَنْقَلِبُ إلى أهْلِهِ مَسْرورا ، و مِنهُمُ الّذينَ يَدخُلونَ الجَنّةَ بغَيرِ حِسابٍ ؛ لأنَّهُم لَم يَتَلَبّسوا مِن أمْرِ الدُّنيا بشَيءٍ ، و إنّما الحِسابُ هُناكَ على مَن تَلَبّسَ بها هاهُنا ، و مِنهُم مَن يُحاسَبُ على النَّقِيرِ و القِطْميرِ و يَصيرُ إلى عَذابِ السَّعيرِ .
 در آن روز مردم چند گروهند : برخى از آنان مختصرى حسابرسى مى شوند و شادمان نزد خانواده خود برمى گردند ، برخى بدون حسابرسى وارد بهشت مى شوند ؛ زيرا هيچ آلودگى دنيوى ندارند ؛ كسى در آن جا حسابرسى مى شود كه در اين جا به دنيا آلوده شده باشد ؛ بعضى هم درباره گودى زير هسته خرما و پوست نازك بين خرما و هسته آن (درباره كمترين جزئيات اعمالشان) باز خواست و به عذاب آتش شعله ور گرفتار مى شوند .

(  الاحتجاج : ۱/۵۷۲/۱۳۷ )

حسابرسى سخت و شديد

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه «و از سختى حسابرسى بيم دارند» ـ فرمود :

 يُحْسَبُ علَيهِمُ السّيّئاتُ و يُحْسَبُ لَهُمُ الحَسَناتُ، و هُو الاسْتِقْصاءُ .
 بديها و خوبيهايشان به طور دقيق و كامل حسابرسى مى شود .

( بحار الأنوار : ۷/۲۶۶/۲۶ )

تفسير عياشى ـ به نقل از حماد بن عثمان ـ :

 ان أبا عبد اللّه عليه السلام قال لِرجُلٍ شَكاهُ بعضُ إخوانِهِ : ما لِأخيكَ فُلانٍ يَشْكوكَ ؟ فقالَ : أ يَشْكوني أنِ اسْتَقْصَيْتُ حَقّي ؟!قالَ : فجَلسَ مُغْضَبا،ثُمَّ قالَ : كأنَّكَ إذا اسْتَقْصَيْتَ لَم تُسِئْ؟! أ رأيتَ ما حكى اللّه ُ تباركَ و تعالى : «و يَخافونَ سُوءَ الحِسابِ» ، أخافوا أنْ يَجورَ علَيهِم ؟! لا و اللّه ِ، ما خافوا إلاّ الاسْتِقْصاءَ، فسَمّاهُ اللّه ُ سُوءَ الحِسابِ ، فمَنِ اسْتَقْصى فَقَد أساءَ .
 امام صادق عليه السلام به مردى كه يكى از برادرانش،از او شكوه كرده بود فرمود : چرا فلان برادرت از تو شكايت دارد ؟ عرض كرد : آيا از اين كه تمام حقّ خود را از او خواسته ام شكايت دارد؟!
حضرت با عصبانيت نشست و آن گاه فرمود : خيال مى كنى اين كه تمام حقّت را از او خواسته اى كار بدى نيست ؟ آيا وقتى خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد : «و از سختى حسابرسى مى ترسند» ترسشان از اين است كه خدا به آنها ستم كند ؟ نه به خدا، ترس آنها جز از حسابرسى مو شكافانه نيست، كه خداوند آن را حسابرسى سخت و سنگين ناميده است ؛ پس هر كه تمام حقّ خود را بخواهد بد كرده است .

( تفسير العياشي : ۲ / ۲۱۰ / ۴۱)

كسانى كه آسان حسابرسى مى شوند

امام باقر عليه السلام :

 قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله كُلُّ مُحاسَبٍ مُعذَّبٌ ، فقالَ لَهُ قائلٌ : يا رسولَ اللّه ِ ، فأينَ قولُ اللّه ِ عزّ و جلّ: «فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسابا يَسيرا» ؟ قالَ : ذلكَ العَرْضُ ، يَعني التَّصَفُّحَ .
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : هر كه حسابرسى شود عذاب شدنى است . كسى به آن حضرت عرض كرد : اى رسول خدا ! پس اين سخن خداوند عزّ و جلّ چه مى شود كه : «آسان حسابرسى خواهد شد»؟ پيامبر فرمود : آن، يك ديدن و مرور است، يعنى تورّقى بيش نيست .

(معاني الأخبار : ۲۶۲/۱ )

المستدرك الوسائل ـ به نقل از ابو هريرة ـ : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

قالَ رسولُ اللّه ُ صلى الله عليه و آله : ثَلاثٌ مَن كُنَّ فيهِ حاسَبَهُ اللّه ُ حِسابا يَسيرا ، و أدْخَلَهُ الجَنّةَ برَحمَتِهِ . قالوا : لمن يا رسولَ اللّه ِ ؟ قالَ : تُعْطي مَن حَرَمَكَ ، و تَعْفو عَمّن ظَلمَكَ ، و تَصِلُ مَن قَطَعكَ .
سه خصلت است كه در هر كسى باشد خداوند حسابرسى آسانى از او به عمل آورد و به رحمت خود، او را وارد بهشت كند. عرض كردند : آن سه چيست اى رسول خدا ؟ فرمود : به كسى كه تو را [از چيزى] محروم كرده عطا كنى، با كسى كه رابطه اش را با تو قطع كرده پيوند برقرار كنى، و از كسى كه به تو ستم كرده است درگذرى.

( المستدرك على الصحيحين : ۲/۵۶۳/۳۹۱۲ )

امام صادق عليه السلام :

 إذا بَعثَ اللّه ُ المؤمنَ مِن قَبرِهِ خَرجَ مَعهُ مِثالٌ يَقْدِمُ أمامَهُ ، كُلّما رأى المؤمنُ هَوْلاً مِن أهْوال يَومِ القِيامَةِ قالَ لَهُ المِثالُ : لا تَفْزَعْ و لا تَحْزَنْ و أبْشِرْ بالسُّرورِ و الكَرامَةِ مِن اللّه ِ عزّ و جلّ ، حتّى يَقِفَ بَينَ يدَيِ اللّه ِ عزّ و جلّ فيُحاسِبَهُ حِسابا يَسيرا .
آن گاه كه خداوند مؤمن را از قبرش برانگيزد، همراه او مِثالى بيرون آيد كه پيشاپيش او حركت مى كند و هر زمان كه مؤمن با يكى از صحنه هاى هراس انگيز قيامت رو به رو شود، آن مثال مى گويد : نترس و غم مخور ؛ مژده باد تو را به شادمانى و كرامت خداوند عزّ و جلّ ؛ تا آن كه مؤمن در برابر خداوند عزّ و جلّ مى ايستد و حسابرسى آسانى مى شود .

( الكافي : ۲/۱۹۰/۸)

تفسير نور الثقلين :

رُوِيَ : إنَّ الحِسابَ اليَسيرَ هُو الإثابَةُ على الحَسَناتِ و التَّجاوُزُ عنِ السَّيّئاتِ ، و مَن نُوقِشَ الحِسابَ عُذِّبَ .
 روايت شده است كه حسابرسى آسان، پاداش دادن به كارهاى نيك و چشم پوشى از گناهان است. اگر در حسابرسىِ كسى چون و چرا شود، عذاب خواهد شد .

( تفسير نور الثقلين : ۵/۵۳۷/۱۴ )

كسانى كه بدون حسابرسى به بهشت مى روند

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ درباره آيه «آن گاه كتاب را به كسانى كه برگزيده ايم به ارث دهيم ···» ـ فرمود :

فأمّا الّذينَ سَبَقوا فاُولئكَ يَدخُلونَ الجَنّةَ بغَيرِ حِسابٍ
 پيشتازان بدون حسابرسى به بهشت روند .

( كنز العمّال : ۳۰۳۱)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند متعال فرموده است :

 أيْ عِباديَ الّذينَ قاتَلوا في سَبيلي ، و قُتِلوا و اُوذوا في سَبيلي ، و جاهَدوا في سَبيلي ، ادْخُلوا الجَنّةَ ، فيَدخُلونَها بغَيرِ عَذابٍ و لا حِسابٍ
 اى بندگان من كه در راه من جنگيديد و در راه من كشته شديد و آزار ديديد و در راه من جهاد كرديد! به بهشت درآييد، پس ، آنان، بى آن كه عذابى بينند و حسابرسى شوند، به بهشت درآيند .

(كنز العمّال : ۱۶۶۳۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 يَكْفيكَ مِنها [أيْ مِن الدُّنيا] ما سَدَّ جُوعَكَ و وارى عَوْرَتَكَ ، فإنْ يَكُن بَيتٌ يَكُنُّكَ فَذاكَ ، و إنْ تَكُنْ دابَّةٌ تَرْكَبُها فبَخٍ بَخٍ ، و إلاّ فالخُبزُ و ماءُ الجَرِّ ، و ما بَعدَ ذلكَ حِسابٌ علَيكَ أو عَذابٌ .
 از دنيا همان اندازه كه گرسنگى تو را برطرف سازد و بدن برهنه ات را بپوشاند، تو را بس است . اگر خانه اى باشد كه تو را محفوظ دارد، چه خوب و اگر مركبى باشد كه سوارش شوى، كه به به و اگر اينها را نداشتى به همان نان و آب سبو بسنده كن، كه بيش از آن ، يا سبب بازخواست تو خواهد شد، يا مايه عذاب تو خواهد گشت .

( بحار الأنوار : ۷۰/۳۱۳/۱۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إذا كانَ يَومُ القِيامَةِ أنْبَتَ اللّه ُ لِطائفةٍ مِن اُمّتي أجْنِحَةً ، فيَطيرونَ مِن قُبورِهم إلى الجِنانِ يَسْرَحونَ فيها و يَتَنعَّمونَ كيفَ شاؤوا ، فتَقولُ لهُمُ المَلائكَةُ : هَل رَأيْتُم حِسابا ؟ فيقولونَ : ما رَأينا حِسابا ، فيقولونَ : هَل جُزْتُم على الصِّراطِ ؟ فيقولونَ : ما رَأينا صِراطا ، فيقولونَ لَهُم : هَل رَأيْتُم جَهَنّمَ ؟ فيقولونَ : ما رَأيْنا شَيئا ، فتقولُ المَلائكَةُ : مِن اُمّةِ مَن أنتُم ؟ فيقولونَ : مِن اُمّةِ محمّدٍ صلى الله عليه و آله فيقولونَ : نَشَدْناكُمُ اللّه َ ، حَدِّثونا ما كانَتْ أعْمالُكُم في الدُّنيا ؟ فيقولونَ : خَصْلَتانِ كانَتا فِينا ، فَبلّغَنا اللّه ُ هذهِ المنزِلَةَ بفَضْلِ رَحمَتِهِ ، فيقولونَ : و ما هُما ؟ فيقولونَ : كُنّا إذا خَلَونا نَسْتَحي أنْ نَعْصِيَهُ ، و نَرْضى باليَسيرِ مِمّا قَسمَ لَنا ، فتقولُ المَلائكَةُ : يَحِقُّ لَكُم هذا
 در روز رستاخيز، خداوند براى گروهى از امّت من بالهايى مى روياند كه با آنها از گورهاى خود به بهشت پرواز مى كنند و در آن به گشت و گذار مى پردازند و هر گونه بخواهند از نعمتهايش برخوردار مى شوند. فرشتگان از آنها پرسند: آيا حسابرسى شديد ؟ جواب دهند : ما حسابى نديديم . پرسند : آيا از صراط گذشتيد؟ پاسخ دهند : ما صراطى نديديم. پرسند : آيا دوزخ را ديديد ؟ پاسخ دهند : ما چيزى نديديم. فرشتگان گويند : شما از امت كه هستيد ؟ پاسخ دهند : از امت محمّد صلى الله عليه و آله . فرشتگان گويند : شما را به خدا سوگند مى دهيم به ما بگوييد كه اعمال شما در دنيا چه بود ؟ پاسخ دهند : دو خصلت در ما بود كه خداوند به فضل رحمت خود ما را بدين مقام رساند . پرسند : آن دو خصلت كدام است؟ گويند : ما در خلوت و تنهايى خود از معصيت خدا شرم مى كرديم، و به همان اندك روزيى كه قسمت ما شده بود خرسند بوديم. پس فرشتگان گويند: اين مقام حقّ شماست.

( تنبيه الخواطر : ۱/۲۳۰ )

امام على عليه السلام :

 مَن عَمِلَ للّه ِ تعالى أعْطاهُ أجْرَهُ في الدُّنيا و الآخِرَةِ ، و كَفاهُ المُهِمَّ فيهِما ، و قَد قالَ اللّه ُ تعالى: «يا عِبادِ الّذينَ آمَنوا اتَّقوا رَبَّكُمْ للَّذينَ أحْسَنوا في هذِه الدُّنيا حَسَنةٌ و أرْضُ اللّه ِ واسِعَةٌ إنّما يُوفّى الصَّابرونَ أجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ» ، فما أعطاهُمُ اللّه ُ في الدُّنيا لَم يُحاسِبْهُم بهِ في الآخِرَةِ .
كسى كه براى خداوند متعال كار كند، خداوند مزد او را در دنيا و آخرت عطا فرمايد و خواسته هاى او را در هر دو سراى بر آورد ؛ خداوند متعال فرموده است : «اى بندگان من كه ايمان آورده ايد! از پروردگار خود بترسيد. براى كسانى كه در اين دنيا نيكى كنند پاداش نيك است و زمين خدا فراخ مى باشد. جز اين نيست كه شكيبايان مزد خود را بى حساب و نقص دريافت مى كنند» . آنچه را كه خداوند در دنيا به آنان بدهد، در آخرت با ايشان حساب نمى كند .

( الأمالي للطوسي: ۲۶/۳۱ )

امام زين العابدين عليه السلام :

 إذا جَمعَ اللّه ُ الأوَّلينَ و الآخِرينَ يُنادي مُنادٍ : أينَ الصّابِرونَ لِيَدْخُلوا الجَنّةَ جَميعا بغَيرِ حِسابٍ ··· : قالَتِ المَلائكَةُ لَهُم : ـ مَن أنتُم ؟ قالوا : الصّابرونَ . قالوا : و ما كانَ صَبْرُكُم ؟ قالوا: صَبَرْنا على طاعَةِ اللّه ِ ، و صَبَرْنا عَن مَعصِيَةِ اللّه ِ .
آن گاه كه خداوند همه انسانها را گرد آورد، مناديى جار زند : كجايند شكيبايان كه همگى بدون حسابرسى به بهشت روند ··· فرشتگان به ايشان گويند : شما كه هستيد ؟ گويند : شكيبايان . فرشتگان پرسند : شكيبايى شما چه بود؟ پاسخ دهند : در راه طاعت خدا و خويشتندارى از نافرمانى او شكيبايى ورزيديم .

( بحار الأنوار : ۸۲/۱۳۸/۲۲ )

امام زين العابدين عليه السلام :

 إذا جَمعَ اللّه ُ عزّ و جلّ الأوَّلينَ و الآخِرينَ ، قامَ مُنادٍ فنادى يُسمِعُ النّاسَ فيقولُ : أينَ المُتَحابّونَ في اللّه ِ ؟ قالَ : فيَقومُ عُنُقٌ مِن النّاسِ فيُقالُ لَهُم : اذْهَبوا إلى الجَنّةِ بغَيرِ حِسابٍ .
آن گاه كه خداوند عزّ و جلّ همه آدميان را، از اولين تا آخرين نفر، جمع كند مناديى برخيزد و با صدايى كه همگان بشنوند بانگ برآورد : كجايند آنان كه براى خدا دوستى مى ورزيدند ؟ پس گروهى از مردم برخيزند و به آنان گفته شود : بدون حسابرسى وارد بهشت شويد .

( الكافي : ۲/۱۲۶/۸ )

امام صادق عليه السلام : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

 إذا نُشِرَتِ الدَّواوينُ و نُصِبَتِ المَوازينُ لم يُنْصَبْ لأهلِ البَلاءِ مِيزانٌ ، و لَم يُنْشَرْ لَهُم دِيوانٌ ، و تلا هذِه الآيةَ : «··· إنَّما يُوَفّى الصّابِرونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ » .
آن گاه كه نامه هاى اعمال گشوده و ترازوها برپا شود، براى بلا ديدگان ترازويى برپا نگردد و نامه عملى گشوده نشود . آن گاه اين آيه را تلاوت كرد : «جز اين نيست كه شكيبايان مزد خود را بى حساب و نقص دريافت مى كنند».

( مشكاة الأنوار : ۵۱۷/۱۷۴۲ )

امام صادق عليه السلام :

 إذا كانَ يَومُ القِيامَةِ قامَ عُنُقٌ مِن النّاسِ حتّى يَأتوا بابَ الجَنّةِ فيَضْرِبوا بابَ الجَنّةِ ، فيُقالُ لَهُم : مَن أنتُم ؟ فيقولونَ : نحنُ الفُقَراءُ ، فيقالُ لَهُم : أقَبْلَ الحِسابِ؟! فيقولونَ : ما أعْطَيْتُمونا شَيئا تُحاسِبونا علَيهِ ! فيقولُ اللّه ُ عزّ و جلّ: صَدَقوا ، ادْخُلوا الجَنّةَ
در روز قيامت گروهى از مردم برخيزند و نزديك بهشت آيند و در را بكوبند . به آنان گفته شود : شما كيستيد ؟ گويند : ما تهي دستانيم . گفته شود: آيا پيش از حسابرسى مى خواهيد وارد بهشت شويد؟ گويند: به ما چيزى نداديد تا درباره آن از ما باز خواست كنيد . پس ، خداوند عزّ و جلّ فرمايد : راست مى گويند ؛ به بهشت در آييد .

( الكافي : ۲/۲۶۴/۱۹ )

كسانى كه بدون حسابرسى به دوزخ مى روند

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إنّ اللّه َ عزّ و جلّ يُحاسِبُ كُلَّ خَلقٍ إلاّ مَن أشْرَكَ باللّه ِ ، فإنَّهُ لا يُحاسَبُ يَومَ القِيامَةِ و يُؤْمَرُ بهِ إلى النّارِ .
خداوند عزّ و جلّ از همه خلايق حساب مى كشد مگر از كسى كه به خدا شرك ورزيده باشد . در روز قيامت دستور داده مى شود كه او را بدون حسابرسى به دوزخ افكنند .

( عيون أخبار الرِّضا : ۲/۳۴/۶۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

سِتّةٌ يَدْخُلونَ النّارَ بغَيرِ حِسابٍ : الاُمَراءُ بالجَورِ ، و العَرَبُ بالعَصَبيَّةِ ، و الدَّهاقِينُ بالكِبْرِ ، و التُّجّارُ بالكِذْبِ ، و العُلَماءُ بالحَسدِ ، و الأغْنياءُ بالبُخْلِ .
شش گروه بدون حسابرسى به دوزخ مى روند: فرمانروايان به سبب ستمگرى ، عربها به سبب عصبيّت [قبيله اى و نژادى] ، ملاّكان به سبب تكبّر ، بازرگانان به سبب دروغگويى ، علما به سبب حسادت و ثروتمندان به سبب بخل .

(كنز العمّال : ۴۴۰۳۰)

تنبيه الخواطر : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

 سِتّةٌ يَدخُلونَ النّارَ قَبلَ الحِسابِ بسِتَّةٍ. قيلَ : يا رسولَ اللّه ِ صلّى اللّه ُ علَيكَ ، مَن هُم ؟ قالَ : الاُمَراءُ بالجَورِ ، و العَرَبُ بالعَصَبِيَّةِ ، و الدَّهاقينُ بالكِبْرِ ، و التُّجّارُ بالخِيانَةِ ، و أهلُ الرُّسْتاقِ بالجَهالَةِ ، و العُلَماءُ بالحَسدِ
 شش گروهند كه بدون حسابرسى به سبب شش خصلت به دوزخ مى روند . عرض شد : يا رسول اللّه ! درود خدا بر تو ، آنان كيستند ؟ فرمود : فرمانروايان به سبب ستمگرى ، عربها به سبب عصبيّت [قبيله اى و نژادى] ، ملاّكان به سبب كبر ، بازرگانان به سبب خيانت ، روستائيان به سبب جهالت و نادانى و علما به سبب حسادت .

( تنبيه الخواطر : ۱/۱۲۷ )

امام زين العابدين عليه السلام :

 اعْلَموا ـ عِبادَ اللّه ِ ـ أنَّ أهْلَ الشِّركِ لا يُنْصَبُ لَهُمُ المَوازينُ ، و لا يُنْشَرُ لَهُمُ الدَّواوينُ ، و إنَّما يُحْشَرونَ إلى جَهَنّمَ زُمَرا ، و إنَّما نَصْبُ المَوازينِ و نَشْرُ الدَّواوينِ لأهْلِ الإسلامِ
 اى بندگان خدا ! بدانيد كه براى مشركان نه ترازوها برپا مى شود و نه نامه هاى اعمال گشوده مى گردد، بلكه دسته جمعى به سوى دوزخ رانده مى شوند. همانا برپا شدن ترازوها و گشوده شدن نامه اعمال تنها براى اهل اسلام صورت مى پذيرد .

( الكافي : ۸/۷۵/۲۹)

امام صادق عليه السلام :

ثَلاثةٌ يُدْخِلُهمُ اللّه ُ النّارَ بغَيرِ حِسابٍ ··· إمامٌ جائرٌ ، و تاجرٌ كَذوبٌ ، و شَيخٌ زانٍ .
سه نفرند كه خداوند آنها را بدون حسابرسى به دوزخ مى برد ··· پيشواى منحرف و ستمگر ، تاجر دروغگو و پير مرد زناكار .

( الخصال : ۸۰/۱ )

سريعترين حسابرس

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه خداوند چگونه به حساب آن همه خلايق مى رسد ؟ ـ فرمود :

 كما يَرْزُقُهم على كَثْرَتِهِم .
همان گونه كه آن همه را روزى مى دهد .

(  نهج البلاغة : الحكمة ۳۰۰ )

مجمع البيان :

 و رُوِيَ : إنَّهُ سُبحانَهُ يُحاسِبُ جَميعَ عِبادِهِ على مِقْدارِ حَلْبِ شاةٍ . و هذا يدُلُّ على أنَّهُ لا يَشْغَلُهُ مُحاسَبَةُ أحَدٍ عَن مُحاسَبَةِ غَيرِهِ ، و يَدُلُّ على أنَّهُ سُبحانَهُ يَتكلَّمُ بلا لِسانٍ و لَهَواتٍ ؛ لِيَصِحَّ أنْ يُحاسِبَ الجَميعَ في وَقتٍ واحدٍ .
روايت شده است كه خداوند سبحان در مدتى به اندازه زمان دوشيدن يك گوسفند همه بندگانش را حسابرسى مى كند، و اين دليل آن است كه حسابرسى هر فرد او را از رسيدن به حساب ديگرى باز نمى دارد ، و نيز نشانگر آن است كه خداوند سبحان بدون استفاده از زبان و زبانك، سخن مى گويد و از اين رو، همگان را همزمان مورد حسابرسى قرار مى دهد .

( مجمع البيان : ۴/۴۸۴ )

میزان الحکمه،جلد سوم.

برای مشاهده گزیده ای از احادیث و روایات با موضوع حسابرسی اعمال در قاب تصویری به (مجموعه حدیث تصویری حسابرسی) مراجعه کنید.