ریا در احادیث
۰۵ اسفند ۱۳۹۳ 0 معارفعناوین
نكوهش رياكارى :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
يا أبا ذَرٍّ ، اِتَّقِ اللّه َ و لا تُرِ الناسَ أنَّكَ تَخشَى اللّه َ فَيُكرِمُوكَ و قَلبُكَ فاجِرٌ .
اى ابوذر! از خدا بترس و در حالى كه دلى تبهكار دارى ، براى جلب احترام مردم، نزد آنان خود را خدا ترس وانمود مكن .
( مكارم الأخلاق : ۲/۳۷۰/۲۶۶۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
يا بنَ مسعودٍ ، إيّاك أن تُظهِرَ مِن نفسِكَ الخُشوعَ و التواضُعَ للآدَمِيِّينَ و أنتَ فيما بَينَكَ و بَينَ ربِّكَ مُصِرٌّ على المَعاصِي و الذُّنوبِ .
يقولُ اللّه ُ تعالى : « يَعْلَمُ خائِنةَ الأَعْيُنِ و ما تُخْفِي الصدورُ » .
اى پسر مسعود! مبادا خود را براى مردم ، خدا ترس و فروتن نشان دهى ، در حالى كه ميان خود و پروردگارت بر نا فرمانى ها و گناهان پاى مى فشارى ؛
خداوند متعال مى فرمايد : « خداوند نگاههاى دزدانه و آنچه را سينه ها پنهان مى دارند، مى داند » (غافر : ۱۹)
( مكارم الأخلاق : ۲/۳۶۰/۲۶۶۰ )
امام على عليه السلام :
ما أقبَحَ بِالإنسانِ باطِنا عَليلاً و ظاهِرا جَميلاً ! .
چه زشت است كه آدمى باطنى بيمار و ظاهرى زيبا داشته باشد!
( غرر الحكم : ۹۶۶۱ )
امام على عليه السلام :
المُرائي ظاهِرُهُ جَميلٌ و باطِنُهُ عَليلٌ
رياكار ، ظاهرش زيبا و باطنش بيمار است .
( غرر الحكم : ۱۵۷۷ )
امام على عليه السلام :
اللّهُمّ إنّي أعوذُ بكَ مِن أن تَحسُنَ في لامِعَةِ العُيونِ عَلاَنِيَتِي ، و تَقبُحَ فيما اُبطِنُ لكَ سَرِيرَتي ، مُحافِظا على رئاءِ الناسِ مِن نَفسِي بجَميعِ ما أنتَ مُطَّلِعٌ علَيهِ مِنّي ، فَاُبدِيَ لِلناسِ حُسنَ ظاهري و اُفضِيَ إليكَ بِسُوءِ عَمَلِي ، تَقَرُّبا إلى عِبادِكَ و تَباعُدا مِن مَرضاتِكَ .
خداوندا! به تو پناه مى برم از اين كه ظاهرم در نگاه مردم نيكو باشد و باطنم كه بر تو آشكار است زشت، و خود را رياكارانه نزد مردم بيارايم به چيزى كه تو بهتر از من بدان دانايى ، پس ظاهر نكويم را براى مردم آشكار دارم و بدى كردارم را نزد تو آورم و بدين سان به بندگان تو نزديك شوم و از خشنودى تو به دور مانم.
( نهج البلاغة : الحكمة ۲۷۶ و في شرح نهج البلاغة : ۱۹ / ۱۶۷ / ۲۸۲ « رئاء » بدل « رثاء » )
امام باقر عليه السلام :
مَن كانَ ظاهِرُهُ أرجَحَ مِن باطِنِهِ خَفَّ مِيزانُهُ .
هر كه [ كفه ] ظاهرش سنگينتر از باطنش باشد، ترازوى [ اعمال ] او سبك است .
( الأمالي للصدوق : ۵۸۰/۷۹۸ )
بر حذر داشتن از رياكارى :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
ويلٌ للذينَ يَجتَلِبُونَ الدنيا بالدِّينِ ، يَلبَسُونَ للناسِ جُلودَ الضَّأنِ مِن لِينِ ألسِنَتِهِم ، كلامُهُم أحلى مِن العَسَلِ و قُلوبُهُم قُلوبُ الذِئابِ ، يقولُ اللّه ُ تعالى : أبي يَغتَرُّونَ ؟!
واى بر كسانى كه دين را وسيله كسب دنيا مى كنند و با زبان نرم خود در برابر مردم به لباس ميش در مى آيند ، گفتارشان از عسل شيرين تر است و دلهايشان دل گرگ است . خداوند متعال مى فرمايد : آيا به [ رحمت ] من غرّه مى شوند؟ !
( أعلام الدين : ۲۹۵ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أبغَضُ العِبادِ إلى اللّه ِ تعالى مَن كانَ ثَوباهُ خَيرا مِن عَمَلِهِ ، أن تكونَ ثِيابُـهُ ثِيابَ الأنبياءِ و عَمَلُهُ عَمَلَ الجَبّارينَ .
مبغوض ترين بنده نزد خداوند كسى است كه جامه هايش بهتر از كردارش باشد ، جامه اش جامه پيامبران باشد و كردارش كردار جبّاران .
( كنز العمّال : ۷۴۸۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أشَدُّ الناسِ عَذابا يومَ القِيامةِ مَن يَرى الناسُ أنَّ فيهِ خَيرا و لا خَيرَ فيهِ .
سخت ترين عذاب را در روز قيامت كسى دارد كه مردم او را آدم خوبى بدانند ، اما هيچ خوبى و خيرى در وجود او نباشد .
( كنز العمّال : ۷۴۸۵ )
امام على عليه السلام :
و مِنهُم ـ أي مِن الناسِ ـ مَن يَطلُبُ الدنيا بعَمَـلِ الآخِـرَةِ ، و لا يَطلُبُ الآخِـرَةَ بعَمَـلِ الدنيا ، قد طامَنَ مِن شَخصِـهِ و قارَبَ مِن خَطوِهِ و شَمَّرَ مِن ثَوبِهِ ، و زَخرَفَ مِن نفسِـهِ للأمانَـةِ و اتَّخَـذَ سِترَ اللّه ِ ذَرِيعَـةً إلى المَعصيَـةِ .
و برخى از مردم، با كارِ آخرت، دنيا را مى طلبند و با كارِ دنيا، آخرت را نمى جويند . خود را با وقار نشان مى دهند و با گامهاى نزديك به هم (سنگين) راه مى روند ، دامن جامه خود را بالا مى زنند و خود را امين مردم وانمود مى كنند و پرده پوشى خدا را وسيله گناه قرار مى دهند .
( نهج البلاغة : الخطبة ۳۲ )
امام باقر عليه السلام :
يا ذَوِي الهيئةِ المُعجِبَةِ و الهِيمِ المُعطَنَةِ ، ما لِي أرى أجسامَكُم عامِرَةً و قلوبَكُم دامِرَةً ؟!
أما و اللّه ِ لو عايَنتُم ما أنتُم مُلاقُوهُ و ما أنتُم إلَيهِ صائرُونَ لَقُلتُم :
« يا لَيْتَنا نُرَدُّ و لا نُكَذِّبَ بآياتِ رَبِّنا و نكونَ من المؤمنينَ »
اى كسانى كه ظاهرى آراسته و خوشايند داريد و چون شترانى تشنه گرد آب زانو زده ايد! چه شده است كه ظاهر شما را آباد و دلهايتان را ويران مى بينم ؛
هان! به خدا سوگند اگر آنچه را ديدار خواهيد كرد و به سويش رهسپار هستيد مى ديديد ، هر آينه مى گفتيد :
« كاش برگردانده مى شديم و آيات پروردگار خود را دروغ نمى شمرديم و از مؤمنان بوديم » .( الأنعام : ۲۷ )
( تحف العقول : ۲۹۲)
عمل رياكار بالا نمى رود .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنّ المَلَكَ لَيَصعَدُ بعَملِ العَبدِ مُبتَهِجا بهِ ، فإذا صَعِدَ بحَسَناتِهِ يقولُ اللّه ُ عزّ و جلّ : اجعَلُوها في سِجِّينٍ إنّهُ لَيسَ إيّايَ أرادَ بِها .
فرشته با خوشحالى عمل بنده را بالا مى برد و چون كارهاى نيكش را بالا برد ، خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد : آنها را در سجّين .حديث گذاريد ؛ اين كارها براى من انجام نشده است .
( الكافي : ۲/۲۹۵/۷ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
و تَصعَدُ الحَفَظَةُ بعَملِ العَبدِ مبتَهِجا بهِ ··· فَيَطَؤونَ الحُجُبَ كُلَّها حتّى يَقُومُوا بَينَ يَدَيِ اللّه ِ سبحانَهُ فَيَشهَدُوا لَهُ بِعَمَلٍ صالِحٍ و دُعاءٍ ، فيقولُ اللّه ُ تعالى : أنتُم حَفَظَةُ عَمَلِ عَبدِي، و أنا رَقيبٌ على ما في نَفسِهِ ، إنّهُ لم يُرِدني بهذا العَملِ ، علَيهِ لَعنَتِي .
فرشتگانِ نگهبان [ اعمال ] با خوشحالى عمل بنده را بالا مى برند . . . حجابها را يكى پس از ديگرى طى مى كنند، تا آن كه در برابر خداى سبحان مى ايستند و مى گويند: عملى صالح و دعايى آورده اند . خداوند متعال مى فرمايد : شما نگهبانان عمل [ ظاهرى ] بنده من هستيد و من ناظر درون اويم . او اين عمل را براى من انجام نداده است ؛ لعنت من بر او باد .
( مستدرك الوسائل : ۱/۱۱۲/۱۲۱ )
هر كس كارى را براى غير خدا كند ،خداوند وى را به همو وا گذارد .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنّ المُرائيَ يُنادى يَومَ القِيامَةِ : يا فاجِرُ ! يا غادِرُ ! يا مُرائي ! ضَلَّ عَمَلُكَ ، و بَطَلَ أجرُكَ ، اذهَبْ فَخُذْ أجرَكَ مِمَّن كُنتَ تَعمَلُ لَهُ .
روز قيامت به رياكار ندا مى شود : اى نابكار ! اى فريبكار ! اى رياكار ! عملت بر باد شد و مزدت از بين رفت ؛ برو و مزد خود را از همان بگير كه به خاطر او كار مى كردى .
( منية المريد : ۳۱۸ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
يقولُ اللّه ُ سبحانَهُ : إنّي أغنَى الشُّرَكاءِ فَمَن عَمِلَ عَمَلاً ثُمّ أشرَكَ فيهِ غَيرِي فأنا مِنهُ بَرِيءٌ ، و هو لِلَّذِي أشرَكَ بهِ دُوني
خداى سبحان مى فرمايد : همانا من بى نيازترين شريكم . پس، هر كه كارى بكند و كسى جز مرا در آن شريك گرداند من از آن كار بيزارم و از آنِ كسى باشد كه او را شريك من قرار داده است.
(عدّة الداعي : ۲۰۳ )
امام صادق عليه السلام :
إيّاك و الرياءَ؛ فإنّهُ مَن عَمِلَ لِغَيرِ اللّه ِ وَكَلَهُ اللّه ُ إلى مَن عَمِلَ لَهُ.
از رياكارى بپرهيز ؛ زيرا هر كه براى غير خدا كارى كند ، خدا او را به همان كسى كه برايش كار كرده است وا گذارد .
( الكافي : ۲/۲۹۳/۱ )
امام صادق عليه السلام :
ما عَلَى عَبدٍ إذا عَرَفَهُ اللّه ُ ألاّ يَعرِفَهُ الناسُ ، إنّهُ مَن عَمِلَ للناسِ كانَ ثَوابُهُ على الناسِ و مَن عَمِلَ للّه ِِ كانَ ثوابُهُ على اللّه ِ ، و إنّ كُلَّ رياءٍ شِركٌ .
بنده را چه زيان كه هرگاه خدا او را بشناسد ، مردم نشناسندش ؟! هر كه براى چشم مردم كار كند، پاداشش به عهده مردم است و هر كه براى خدا كار كند، پاداشش با خداست . و بى گمان هر گونه ريايى، شرك است .
( الاُصول الستّة عشر : ۷۸ )
عمل رياكار پذيرفته نمى شود .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنّ اللّه َ لا يَقبَلُ عَملاً فيهِ مِثقالُ ذَرَّةٍ مِن رياءٍ .
خداوند عملى را كه در آن به وزن ذرّه اى ريا باشد نمى پذيرد .
( تنبيه الخواطر : ۱/۱۸۷ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
يا بنَ مسعودٍ ، إذا عَمِلتَ عَملاً مِن البِرِّ و أنتَ تُريدُ بذلكَ غَيرَ اللّه ِ فلا تَرجُ بذلكَ مِنهُ ثَوابا .
فإنّهُ يقولُ : « فلا نُقِيمُ لَهُم يَومَ القِيامَةِ وَزْنا » .
اى پسر مسعود! اگر كار خوبى كردى و در آن نيّتى جز خدا داشتى، اميدِ پاداش از خداوند نداشته باش ؛
زيرا او مى فرمايد : « در روز قيامت ما براى آنان قدر و ارزشى قائل نيستيم » .( الكهف : ۱۰۵ )
( مكارم الأخلاق : ۲/۳۵۳/۲۶۶ )
امام صادق عليه السلام : خداوند عزّ و جلّ فرموده است :
قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ : أنا خَيرُ شَريكٍ ، مَن أشرَكَ معي غَيرِي في عَمَلٍ عَمِلَهُ لَم أقبَلْهُ إلاّ ما كانَ لي خالِصا .
من بهترين شريك هستم . هر كس در كارى كه مى كند، شريكى براى من قرار دهد، آن كار را نپذيرم، جز عملى كه خالص براى من باشد .
( الكافي : ۲/۲۹۵/۹)
امام صادق عليه السلام :
قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ : مَن عَمِلَ لي و لغَيرِي فهُو لِمَن عَمِلَ لَهُ .
خداوند عزّ و جلّ فرموده است : هر كه براى من و غير من كار كند، آن كار، براى كسى باشد كه از بهر او انجام داده است .
( ثواب الأعمال : ۲/۲۸۹ )
راه نجات :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به مردى كه پرسيد: اى رسول خدا ! نجات در چيست؟ ـ فرمود :
أن لا يَعمَلَ العَبدُ بطاعَةِ اللّه ِ يُريدُ بها الناسَ .
در اين كه بنده طاعت خدا را به خاطر مردم انجام ندهد .
( تنبيه الخواطر : ۱/۱۸۶)
امام باقر عليه السلام :
انّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله سُئلَ : فيما النجاةُ غَدا ؟ فقالَ : إنّما النجاةُ في أن لا تُخادِعُوا اللّه َ فَيَخدَعَكُم ، فإنَّه مَن يُخادِعِ اللّه َ يَخدَعْهُ و يَخلَعْ مِنهُ الإيمانَ و نَفسَهُ يَخدَعُ لو يَشعُرُ . فقيلَ لَهُ : و كيفَ يُخادِعُ اللّه َ؟! قالَ : يَعمَلُ بِما أمَرَهُ اللّه ُ ، ثُمّ يُرِيدُ بهِ غَيرَهُ .
از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله سؤال شد كه فردا[ى قيامت] نجات در چيست؟ فرمود : راه نجات فقط اين است كه با خدا از در نيرنگ در نياييد، كه در اين صورت با شما از در خدعه در آيد ؛ زيرا هر كه بخواهد خدا را گول زند، خداوند نيز با او خدعه كند و ايمانش را بگيرد . او اگر فهم داشته باشد در حقيقت خود را گول زده است . عرض شد : چگونه با خداوند خدعه مى كند؟ فرمود : به فرمان خدا عمل كند ، امّا نيّتش غيرِ خدا باشد .
( الأمالي للصدوق : ۶۷۷/۹۲۱ )
ريا و شرك :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به شدّاد بن اوس كه ايشان را در حال گريه ديد و علّت را جويا شد ـ فرمود :
إنّي تَخَوَّفتُ على اُمَّتِي الشِّركَ ، أما إنّهُم لا يَعبُدُونَ صَنَما و لا شَمسا و لا قَمَرا و لكنّهُم يُراؤونَ بأعمالِهِم
براى امّتم از شرك مى ترسم . نه اين كه آنان بت و خورشيد و ماه را بپرستند، بلكه اعمال خود را رياكارانه انجام دهند .
( شرح نهج البلاغة : ۲/۱۷۹ )
عدّة الداعى : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
إنّ أخوَفَ ما أخافُ علَيكُمُ الشِّركَ الأصغرَ . قالوا : و ما الشِّركُ الأصغَرُ يا رسولَ اللّه ِ ؟ قالَ : الرياءُ .
بيشترين نگرانى من براى شما شرك كوچك است. عرض كردند: اى رسول خدا ! شرك كوچك چيست؟ فرمود : ريا .
(عدّة الداعي : ۲۱۴ )
امام على عليه السلام :
اِعلَمُوا أنَّ يَسِيرَ الرياءِ شِركٌ .
بدانيد كه اندكى ريا هم ، شرك است .
( تحف العقول : ۱۵۱ )
امام باقر عليه السلام :
سُئلَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله عن تفسيرِ قَولِ اللّه ِ:
« فَمَنْ كانَ يَرْجُو لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعمَلْ عَمَلاً صَالِحا وَ لاَ يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَدا » .
فقال : مَن صَلَّى مُراءاةَ الناسِ فهُو مُشرِكٌ ··· و مَن عَمِلَ عَملاً مِمّا أمَرَ اللّه ُ بهِ مُراءاةَ الناسِ فهُو مُشرِكٌ .
از رسول خدا صلى الله عليه و آله درباره آيه
« پس هر كه اميد ديدار پروردگارش را دارد بايد كارى شايسته كند و هيچ كس را شريك پروردگارش قرار ندهد » ( الكهف : ۱۱۰ ) . سؤال شد ،
حضرت فرمود : هر كه براى خودنمايى به مردم نماز گزارد مشرك است . . . و هر كه يكى از فرمان هاى خدا را براى خودنمايى به مردم به جاى آورد مشرك است .
( تفسير القمّي : ۲/۴۷ )
امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه « هركه اميد ديدار پروردگارش را دارد . . .» ( الكهف : ۱۱۰ ) ـ فرمود :
الرَّجُلُ يَعمَلُ شيئا مِن الثوابِ لا يَطلُبُ به وَجهَ اللّه ِ إنّما يَطلُبُ تَزكِيَةَ الناسِ ، يَشتَهي أن يَسمَعَ بهِ الناسُ، فهذا الّذي أشرَكَ بعِبادَةِ ربِّهِ .
آدمى كار ثوابى مى كند، امّا خدا را در نظر ندارد ، بلكه ستايش مردم در نظر اوست و مشتاق است كه آن را به گوش مردم برساند . چنين كسى در پرستش پروردگار خود شرك آورده است
( الكافي : ۲/۲۹۴/۴)
امام صادق عليه السلام ـ در تفسير همان آيه ـ فرمود :
فهذا الشِّركُ شِركُ رِياءٍ .
اين شرك ، شركِ ريايى است .
( تفسير القمّي : ۲/۴۷ )
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال علاء بن فضيل از تفسير اين آيه « پس هر كه اميد ديدار پروردگارش را دارد » ( الكهف : ۱۱۰ ) ـ فرمود :
مَن صَلّى أو صامَ أو أعتَقَ أو حَجَّ يُرِيدُ مَحْمَدَةَ الناسِ فقد أشرَكَ في عَمَلِهِ و هو شِركٌ مَغفورٌ .
هر كه به خاطر تعريف مردم نماز بخواند يا روزه گيرد يا بنده آزاد كند يا حج رود ، در كار خود شرك آورده است، گر چه شركى است كه آمرزيده مى شود .
( بحار الأنوار : ۷۲/۳۰۱/۴۰ )
امام صادق عليه السلام :
كُلُّ رياءٍ شِركٌ ، إنّهُ مَن عَمِلَ للناسِ كانَ ثوابُهُ على الناسِ
هر گونه ريايى شرك است . هر كه به خاطر مردم كار كند، پاداشش به عهده مردم باشد .
( الكافي : ۲/۲۹۳/۳ )
فرجامِ بدِ رياكاران :
مستدرك الوسائل :
قال رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنّ النارَ و أهلَها يَعِجُّونَ مِن أهلِ الرياءِ ،
فقيلَ : يا رسولَ اللّه ِ ، و كيفَ تَعِجُّ النارُ ؟!
قالَ : مِن حَرِّ النارِ التي يُعَذَّبُونَ بها .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : دوزخ و دوزخيان از دست رياكاران فرياد بر مى آورند .
عرض شد : اى رسول خدا! دوزخ ديگر چرا فرياد برمى آورد؟!
فرمود : از گرماى آتشى كه [ رياكاران ] با آن عذاب مى شوند .
( مستدرك الوسائل : ۱/۱۰۷/۱۰۹ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
و مَن قَرَأَ القرآنَ يُرِيدُ بهِ السُّمعَةَ و التِماسَ شَيءٍ لَقِيَ اللّه َ عزّ و جلّ يَومَ القِيامَةِ و وَجهُهُ عَظمٌ لَيسَ علَيهِ لَحمٌ ، و زَجَّ القرآنُ في قَفاهُ حتّى يُدخِلَهُ النارَ و يَهوِي فيها مَع مَن يَهوِي .
هر كه براى شهرت طلبى و به دست آوردن چيزى قرآن بخواند، در روز قيامت با چهره اى از اسكلت بدون گوشت ، خداوند عزّ و جلّ را ديدار كند و قرآن همواره در پس گردنش زند، تا آن كه به دوزخش در آورَد و با ديگر دوزخيان در آن سقوط كند .
( ثواب الأعمال : ۳۳۷ / ۱ )
بحار الأنوار : روايت شده است كه:
أنَّهُ يَأمُرُ اللّه ُ عزّ و جلّ برِجالٍ إلى النارِ فيقولُ لمالِكٍ : قُلْ لِلنّارِ : لا تُحرِقي لَهُم أقداما فقد كانوا يَمشُونَ إلى المَساجدِ ، و لا تُحرِقي لَهُم أيْدِيا ، فقد كانوا يَرفَعُونَها إليَّ بالدعاءِ ، ··· فيقولُ مالكٌ : يا أشقِياءُ ، فما كانَ حالُكُم ؟ فيقولونَ : كنّا نَعمَلُ لِغَيرِ اللّه ِ ، فقيلَ لَنا : خُذُوا ثَوابَكُم مِمَّن عَمِلتُم لَهُ .
خداوند عزّ و جلّ دستور مى دهد افرادى را به آتش افكنند ؛ پس به مالك (فرشته مأمور دوزخ) فرمايد : به آتش بگو پاهاى آنها را نسوزاند ؛ زيرا با آنها به مساجد مى رفتند و دستهايشان را نسوزاند ؛ زيرا آنها را براى دعا به سوى من بالا مى آوردند . . . مالك گويد : اى تيره بختان! پس چه گناهى كرده بوديد؟ گويند : ما براى غير خدا كار مى كرديم ؛ بنا بر اين به ما گفته شد : پاداش خود را از همانان بگيريد كه برايشان كار مى كرديد .
( بحار الأنوار : ۸/۳۲۵/۱۰۲ )
حسابرسىِ رياكار:
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ أوَّلَ مَن يُدعى يَومَ القِيامةِ رَجُلٌ جَمَعَ القرآنَ و رَجُلٌ قُتِلَ في سبيلِ اللّه ِ و رجلٌ كثيرُ المالِ ، فيقولُ اللّه ُ عزّ و جلّ للقارِي : أ لَم اُعَلِّمْكَ ما أنزَلتُ عَلى رَسُولي؟ فيقولُ : بَلى يا ربِّ ، فيقولُ : ما عَمِلتَ فيما عَلِمتَ ؟ فيقولُ : يا ربِّ قُمتُ به في آناءِ الليلِ و أطرافِ النهارِ ، فيقولُ اللّه ُ : كَذَبتَ و تقولُ الملائكةُ : كَذَبتَ ، و يقولُ اللّه ُ تعالى : إنّما أرَدتَ أن يُقالَ : فُلانٌ قارِئٌ ، فقد قيلَ ذلكَ .
نخستين كسى كه در روز قيامت فرا خوانده مى شود مردى است كه [آيات ]قرآن را در سينه خود گرد آورده و مردى كه در راه خدا كشته شده است و مرد ثروتمند . پس خداوند عزّ و جلّ به قارى قرآن فرمايد : آيا آنچه را بر فرستاده خود نازل كردم به تو نياموختم؟ عرض كند : چرا ، اى پروردگار من . فرمايد : با آنچه آموختى ، چه عملى كردى؟ عرض كند: پروردگارا! در نيمه هاى شب و اوقات روز آن را تلاوت مى كردم . پس خداوند فرمايد : دروغ مى گويى . فرشتگان نيز گويند : دروغ مى گويى . و خداوند متعال فرمايد : هدف تو اين بود كه گفته شود : فلانى قارى قرآن است و اين هم گفته شد .
( بحار الأنوار : ۷۲/۳۰۵/۵۲ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنّ أوَّلَ الناسِ يُقضى يومَ القِيامةِ علَيهِ رَجُلٌ اُستُشْهِدَ فَاُتِيَ بهِ فَعَرَّفَهُ نِعَمَهُ فَعَرَفَها ، قالَ : فما عَمِلتَ فيها ؟ قال : قاتَلتُ فيكَ حتّى استُشْهِدْتُ ، قالَ : كَذَبتَ ، و لكنّكَ قاتَلتَ لِيُقالَ جَرِيءٌ ! فقد قيلَ ذلكَ ، ثُمّ اُمِرَ بهِ فسُحِبَ على وَجهِهِ حتّى اُلقِيَ في النارِ .
در روز رستاخيز نخستين كسى كه محاكمه مى شود مردى است كه به شهادت رسيده است . او را مى آورند و خداوند او را از نعمتهايى كه عطايش كرده بود آگاه مى كند و او آگاه مى شود . سپس مى فرمايد : با اين نعمتها چه كردى؟ عرض مى كند : در راه تو جنگيدم تا به شهادت رسيدم. خداوند مى فرمايد: دروغ مى گويى . بلكه جنگيدى تا گفته شود چه دلير است، و اين هم گفته شد . سپس دستور مى رسد او را در حالى كه به رو افتاده است بكِشند تا در آتش افكنده شود .
( منية المريد : ۱۳۴ )
امام صادق عليه السلام :
يُجاءُ بعَبدٍ يَومَ القِيامَةِ قد صَلّى فيقولُ : يا ربِّ صَلَّيتُ ابتِغاءَ وَجهِكَ فيُقالُ لَهُ : بل صَلَّيتَ لِيُقالَ ما أحسَنَ صلاةَ (فلانٍ) .حديث ، اِذهَبُوا بِهِ إلى النارِ
در روز رستاخيز بنده اى را كه نماز خوانده ، مى آورند . او مى گويد : پروردگارا! من براى رضاى تو نماز خواندم ؛ امّا به او گفته شود : نه ، بلكه براى آن نماز خواندى كه گفته شود چه نماز خوبى مى خواند . او را به دوزخ بريد .
( ما بين الهلالين أثبتناه من بحار الأنوار : ۷۲/۳۰۱/۴۴ - الزهد للحسين بن سعيد : ۶۳/۱۶۶ )
نشانه هاى رياكار:
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أمّا علامةُ المُرائِي فَأربَعةٌ :
يَحرِصُ في العَمَلِ للّه ِِ إذا كانَ عِندَهُ أحَدٌ و يَكسَلُ إذا كانَ وَحدَهُ ،
و يَحرِصُ في كُلِّ أمرِهِ على المَحمَدَةِ ، و يُحسِّنُ سَمتَهُ بِجُهدِهِ .
رياكار را چهار نشانه است :
در حضور ديگرى خود را بر طاعت خدا حريص نشان مى دهد ، در تنهايى سستى و تنبلى مى ورزد ،
در هر كارى شيفته ستايش است و در ظاهرسازى مى كوشد .
( تحف العقول : ۲۲ )
امام على عليه السلام :
لِلمُرائي أربَعُ علاماتٍ :
يَكسَلُ إذا كانَ وَحدَهُ ، و يَنشَطُ إذا كانَ في الناسِ ،
و يَزِيدُ في العَمَلِ إذا اُثنِيَ علَيهِ ، و يَنقُصُ مِنهُ إذا لَم يُثْنَ علَيهِ .
رياكار چهار نشانه دارد :
در تنهايى تنبل است ، در ميان مردم كوشا ،
اگر در كارى از او ستايش كنند ، آن را بيشتر انجام مى دهد، و اگر ستايشش نكنند از كار كم مى گذارد .
( شرح نهج البلاغة : ۲/۱۸۰ )
امام على عليه السلام :
ثلاثُ علاماتٍ لِلمُرائي : يَنشَطُ إذا رَأى الناسَ ، و يَكسَلُ إذا كانَ وَحدَهُ ، و يُحِبُّ أن يُحمَدَ في جَميعِ اُمُورِهِ
رياكار را سه نشانه است : وقتى چشمش به مردم مى افتد كوشا مى شود ، وقتى تنهاست سستى و تنبلى مى ورزد، و دوست دارد كه در هر كارى ستايش شود .
( الكافي : ۲/۲۹۵/۸ )
امام صادق عليه السلام :
قالَ لقمانُ لابنِهِ : لِلمُرائي ثلاثُ علاماتٍ : يَكسَلُ إذا كانَ وَحدَهُ ، و يَنشَـطُ إذا كانَ الناسُ عِندَهُ، و يَتَعَرَّضُ في كُلِّ أمرٍ لِلمَحمَدَةِ .
لقمان به فرزندش گفت: رياكار سه علامت دارد : وقتى تنهاست تنبل است ، وقتى مردم نزدش هستند كوشاست، و هر كارى را براى اينكه ستايش شود انجام مى دهد .
( الخصال : ۱۲۱/۱۱۳ )
پرسش هايى درباره ريا :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ آنگاه كه به ايشان عرض شد : كسى كار خوبى انجام مى دهد و مردم او را به سبب آن مى ستايند ـ فرمود :
تلكَ عاجِلُ بُشرَى المؤمنِ ، يَعنِي البُشرى المُعَجَّلَةَ لَهُ في الدنيا ، و البُشرَى الاُخرى قولُهُ سبحانَهُ : « بُشراكُمُ اليومَ جَنّاتٌ تَجْرِي من تَحْتِهَا الأنهارُ » .
اين نويد زودرس مؤمن است ؛ يعنى، نويدى كه زودتر در دنيا بدو دهند و
نويد ديگر، اين سخن خداى سبحان است كه : « در آن روز بشارتتان به بهشتهايى است كه در آن نهرها روان است » . ( الحديد : ۱۲ )
( 2.بحار الأنوار : ۷۲/۲۹۴/۱۸ )
عدّة الداعى :
جاءَ رجلٌ إلى النبيِّ صلى الله عليه و آله فقالَ :
إنّي أتَصَدَّقُ و أصِلُ الرَّحِمَ و لا أصنَعُ ذلكَ إلاّ للّه ِِ فَيُذكَرُ مِنّي و اُحمَدُ علَيهِ فَيَسُرُّني ذلكَ و اُعجَبُ بهِ .
فَسَكَتَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله و لم يَقُلْ شيئا ،
فَنَزَلَ قوله تعالى: «··· فَمَنْ كانَ يَرجُو لقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعمَلْ عَمَلاً صالحا و لا يُشرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أحَدا » ( الكهف : ۱۱۰ )
مردى خدمت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد :
من صدقه مى دهم و صله رحم به جا مى آورم و اين كارها را جز براى خدا نمى كنم ، اما مردم به سبب اين اعمال مرا مى ستايند و من خوشم مى آيد و خوشحال مى شوم .
رسول خدا صلى الله عليه و آله سكوت كرد و چيزى نفرمود ؛
پس اين آيه نازل شد : « هركه اميد ديدار پروردگارش را دارد بايد كار شايسته كند و در عبادت پروردگارش هيچ كس را شريك نكند » .
(عدّة الداعي : ۲۰۹ )
عدّة الداعى :
امام باقر عليه السلام ـ
لمّا سَألَهُ زرارةُ عن الرَّجُلِ يَعمَلُ الشيءَ مِن الخَيرِ فَيَراهُ إنسانٌ فَيَسُرُّهُ ذلكَ ـ : لا بَأسَ ما مِن أحدٍ إلاّ و هُـو يُحِبُّ أن يَظهَرَ لَهُ في الناسِ الخَيرُ ، إذا لَـم يَكُـن صَنَعَ ذلكَ لذلكَ .
در پاسخ زراره كه درباره شخصى پرسيد كه كار خوبى انجام مى دهد و انسانى او را مى بيند و او خوشحال مى شود ـ فرمود : اشكالى ندارد . همه دوست دارند كار نيكشان در ميان مردم نمايان شود، به شرط آن كه كار خوب را به اين منظور انجام نداده باشد .
( الكافي : ۲/۲۹۷/۱۸ )
امام صادق عليه السلام ـ
لَمَّا سَألَهُ عُبيدٌ عن الرجُلِ يَدخُلُ في الصلاةِ فَيُجَوِّدُ صلاتَهُ و يُحَسِّنُها رجاءَ أن يَستَجِرَّ بعضَ مَن يَراهُ إلى هَواهُ ؟ ـ : لَيسَ هو مِن الرياءِ .
آنگاه كه عبيد از ايشان درباره كسى كه نمازش را با قرائت زيبا و نيكو به جا مى آورد، به آن اميد كه بيننده را به اين كار ( نماز درست و با قرائت ) بكشاند، پرسيد ـ فرمود : اين كار ريا نيست .
( بحار الأنوار : ۷۲/۳۰۱/۳۹ )
وسوسه ريا داشتن :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إذا أتَى الشيطانُ أحَدَكُم و هُو في صلاتِهِ فقالَ : إنّكَ مُراءٍ فَليُطِلْ صلاتَهُ ما بَدا لَهُ ما لَم يَفُتهُ وَقتُ فَريضَةٍ ، و إذا كانَ على شيءٍ مِن أمرِ الآخِرَةِ فَلْيَتَمَكَّثْ ما بَدا لَهُ ، و إذا كانَ على شَيءٍ مِن أمرِ الدنيا فَلْيَبرَحْ .
هرگاه يكى از شما مشغول نماز بود و شيطان به سراغش آمد و گفت : « تو رياكار هستى » ، تا جايى كه مى تواند نمازش را طول دهد، به شرط آن كه وقت فريضه فوت نشود و اگر مشغول به كارى آخرتى بود ، تا جايى كه مى تواند آن را به درازا كشاند و اگر سرگرم كارى دنيوى بود آن را رها كند .
( قرب الإسناد: ۸۶/۲۸۱ )
امام على عليه السلام :
قُلنا : يا رسولَ اللّه ِ ، الرَّجُلُ مِنَّا يَصومُ و يُصَلِّي فَيَأتِيهِ الشيطانُ فيقولُ : إنّكَ مُراءٍ ! فقال رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : فَلْيَقُلْ أحَدُكُم عندَ ذلكَ : أعُوذُ بكَ أن اُشرِكَ بِكَ شَيئا ، و أنا أعلَمُ و أستَغفِرُكَ لِما لا أعلَمُ
عرض كرديم : اى رسول خدا! كسى از ما با زبان روزه مشغول خواندن نماز مى شود و شيطان به سراغش مى آيد و مى گويد : تو رياكارى . رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : آن كس در چنين حالتى بگويد : خدايا! به تو پناه مى برم كه دانسته چيزى را شريك تو قرار دهم و اگر ندانسته چنين مى كنم ، از تو آمرزش مى خواهم .
( بحار الأنوار : ۷۲/۳۰۳/۴۸ )
ياد كردنِ كارهاى نيك و رياكارى :
الكافى : امام باقر عليه السلام فرمود :
الإبقاءُ عَلى العَمَلِ أشَدُّ مِن العَمَلِ ، قالَ : و ما الإبقاءُ على العَمَلِ ؟ قالَ : يَصِلُ الرَّجُلُ بِصِلَةٍ و يُنفِقُ نَفَقَةً للّه ِِ وَحدَهُ لا شريكَ لهُ فَكُتِبَ لَهُ سِرّا ، ثُمّ يَذكُرُها فَتُمحى فَتُكتَبُ لَهُ عَلانِيَةً ، ثُمّ يَذكُرُها فَتُمحى و تُكتَبُ لَهُ رياءً
نگهدارى عمل، از خود عمل دشوارتر است . عرض شد : منظور از نگهدارى عمل چيست؟ حضرت فرمود : آدمى براى خداى يگانه بى انباز بخشش و انفاقى مى كند و اين عمل پنهانى برايش نوشته مى شود، اما سپس كارش را به زبان مى آورد كه در نتيجه آن ، ثواب نهانى [كه بيشتر است] پاك مى شود و برايش [ثواب عملِ ]آشكار مى نويسند ، بار ديگر آن را به زبان مى آورد، كه در اين بار عملش پاك مى شود و عمل ريايى نوشته مى شود .
( الكافي : ۲/۲۹۶/۱۶ )
امام صادق عليه السلام :
مَن عَمِلَ حَسَنَةً سِرّا كُتِبَت لَهُ سِرّا ، فإذا أقَرَّ بها مُحِيَتْ و كُتِبَت جَهرا ، فإذا أقَرَّ بها ثانيا مُحِيَت و كُتِبَت رياءً .
هر كه در نهان كار نيك انجام دهد ، برايش نهانى نوشته مى شود و چون آن را به زبان آورد ، آن عمل نهانى پاك مى شود و عملى آشكار نوشته مى گردد و اگر براى دومين بار به زبان آورد عمل آشكار هم پاك مى شود و برايش عمل رياكارانه مى نويسند.
(عدّة الداعي : ۲۲۱ )
عظمت عبادت پنهانى :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أعظَمُ العِبادَةِ أجرا أخفاها .
عبادتى اجرش بزرگتر است كه مخفيانه تر باشد .
( قرب الإسناد: ۱۳۵/۴۷۵)
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
السِّرُّ أفضَلُ مِن العَلانِيَةِ ، و العلانِيَةُ لِمَن أرادَ الاقتِداءَ
[ عبادت و حسنه ] نهانى بهتر از آشكار است . انجام آشكار [اين كارها ] براى كسى [خوب ] است كه بخواهد الگو قرار گيرد .
( كنز العمّال : ۵۲۷۳ )
امام على عليه السلام :
مِن كُنُوزِ البِرِّ : إخفاءُ العَمَلِ ، و الصبرُ على الرَّزايا ، و كِتمانُ المَصائبِ .
مخفى داشتن عمل و شكيبايى در برابر ناملايمات و نهان داشتن مصيبتها و گرفتاريها، از گنجهاى نيكوكارى است .
( عيون أخبار الرِّضا : ۲/۳۸/۱۰۵ )
امام صادق عليه السلام :
ما كانَ مِن الصَّدقةِ و الصلاةِ و الصومِ و أعمالِ البِرِّ كُلِّها تَطَـوُّعا فَأفضَلُهُ ما كان سِرّا ، و ما كانَ مِن ذلكَ واجبا مَفروضا فَأفضَلُهُ أن يُعلَنَ بهِ .
صدقه و نماز و روزه و همه كارهاى خوب، اگر مستحبى باشد، بهتر است پنهانى صورت گيرد و اگر واجب و فريضه باشد ، بهتر است كه آشكارا انجام پذيرد.
( دعائم الإسلام : ۱/۲۴۱)
امام صادق عليه السلام :
إذا كانَ يومُ القيامةِ نَظَرَ رضوانُ خازِنُ الجِنانِ إلى قَومٍ لَم يَمُرُّوا بهِ فيقولُ : مَن أنتُم؟ و مِن أينَ دَخَلتُم ؟ ! قالَ : يقولونَ : إيّاكَ عنّا ، فإنَّا قَومٌ عَبَدنا اللّه َ سِرّا فَأدخَلَنا اللّه ُ الجَنَّةَ سِرّا .
در روز رستاخيز ، رضوان ( فرشته نگهبان بهشت ) گروهى را [ در بهشت ] مى بيند كه از برابرش نگذشته بودند . به آنها مى گويد : شما كيستيد و از كجا وارد شديد؟! مى گويند : از ما دور شو كه ما گروهى هستيم كه خداوند را مخفيانه پرستيديم و او نيز ما را مخفيانه به بهشت در آورد .
( فلاح السائل : ۹۲/۲۷)
امام رضا عليه السلام :
المُستَتِرُ بالحَسَنةِ تَعدِلُ سَبعينَ حَسَنةً .
يك كار نيك پنهانى، با هفتاد كار نيك [ علنى ] برابرى مى كند .
( ثواب الأعمال : ۲۱۳/۱ )
عدّة الداعى :
كانَ عيسى عليه السلام يقولُ لِلحَوارِيِّينَ : إذا صامَ صَوما أحَدُكُم فَلْيَدهُنْ رَأسَهُ و لِحيَتَهُ ، و يَمسَحْ شَفَتَيهِ بِالزَّيتِ لئلاَّ يَرَى الناسُ أنّهُ صائمٌ ، و إذا أعطى بيَمينِهِ فَلْيُخفِ عن شِمالِهِ ، و إذا صَلَّى فَلْيُرخِ سِترَ بابِهِ ، فإنّ اللّه َ يُقَسِّمُ الثناءَ كما يُقَسِّمُ الرِّزقَ .
عيسى عليه السلام به حواريان مى فرمود : هرگاه يكى از شما روزه گيرد، سر و ريش خود را خوش بو كند و لبهايش را روغن مالد تا مردم پى نبرند كه روزه دارد و هرگاه با دست راست خود بخشش كرد آن را از دست چپ خود مخفى بدارد ، و چون نماز خوانَد پرده درِ اتاقش را بيندازد ؛ زيرا خداوند است كه ستايش [ خلق از كسى ] را تقسيم مى كند ، چنانكه همو روزى را تقسيم مى كند .
(عدّة الداعي : ۲۲۰ )
گوناگون :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ اللّه َ تعالى حَرَّمَ الجَنَّةَ على كُلِّ مُراءٍ .
خداوند متعال بهشت را بر هر رياكارى حرام كرده است .
( الجامع الصغير : ۱/۲۶۳/۱۷۲۵ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنّ الجَنَّةَ تَكَلَّمَتْ و قالَت : إنّي حَرامٌ على كُلِّ بَخيلٍ و مُراءٍ .
بهشت به سخن در آمد و گفت: من بر هر بخيل و رياكارى، حرام هستم .
( بحار الأنوار : ۷۲/۳۰۵/۵۲ )
امام على عليه السلام ـ در وصف مؤمن ـ فرمود :
لا يَعمَلُ شيئا مِن الخَيرِ رياءً ، و لا يَترُكُهُ حَياءً .
هيچ كار خوبى را به خاطر ريا انجام نمى دهد و از روى شرم هم آن را فرو نمى گذارد .
( مطالب السؤول : ۵۳ )
امام على عليه السلام ـ آنگاه كه به ايشان عرض شد : كدام انسان كوردل است؟ ـ فرمود :
الذي عَمِلَ لِغَيرِ اللّه ِ يَطلُبُ بِعَمَلِهِ الثوابَ مِن عنـدِ اللّه ِ عزّ و جلّ .
كسى كه براى غير خدا كار كند و ثواب عمل خود را از خداوند عزّ و جلّ بخواهد .
( الأمالي للصدوق : ۴۷۹/۶۴۴ )
امام على عليه السلام :
كُلُّ حَسَنَةٍ لا يُرادُ بها وجهُ اللّه ِ تعالى ، فعلَيها قُبحُ الرياءِ و ثَمَرَتُها قُبحُ الجَزاءِ
هر كار نيكويى كه براى رضاى خداوند متعال انجام نگيرد ، زشتى ريا بر آن است و ميوه اش، زشتى كيفر باشد .
(غرر الحكم : ۶۹۱۹ )
امام صادق عليه السلام :
الرياءُ معَ المُنافِقِ في دارِهِ عِبادَةٌ ، و مَع المؤمنِ شِركٌ
رياكارى با آدم منافق در خانه اش عبادت است و با مؤمن، شرك .
( بحار الأنوار : ۷۵/۴۲۱/۷۹ )
میزان الحکمه،جلد چهارم.