وسوسه از نظر احادیث
۰۱ مرداد ۱۳۹۴ 0 معارفوسوسه در عقايد
كنز العمّال ـ به نقل از ابن مسعود ـ :
سألنا رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله عنِ الرّجُلِ يَجِدُ الشّيءَ لَو خَرَّ مِن السّماءِ فتَخطَفُهُ الطَّيرُ كانَ أحَبَّ إلَيهِ مِن أن يَتَكلَّمَ بهِ ، قالَ : ذاكَ مَحضُ الإيمانِ ، أو صَريحُ الإيمانِ
از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله سؤال كرديم كه گاهى اوقات چيزهايى از ذهن انسان مى گذرد كه اگر از آسمان سقوط كند و در وسط آسمان پرنده او را بربايد برايش خوشتر است تا اينكه آن خطورات ذهنى را به زبانش آورد حضرت فرمود : اين ايمان محض است، يا ايمان ناب است.
كنز العمّال ـ به نقل از زهرى ـ :
إنّ اُناسا من أصحابِ رسولِ اللّه صلى الله عليه و آله أتَوا رسولَ اللّه ِ فَقالوا لرَسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله: أ رأيتَ شيئا نَجِدُها في صُدورِنا وَسوَسَةَ الشَّيطانِ ، لَأن يَقعَ أحَدُنا مِن الثُّرَيّا أحَبُّ إلَيهِ مِن أن يَتَكلَّمَ بِها ! فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : أ قَد وَجَدتُم ذلكَ ؟ قالوا : نَعَم ، قالَ : ذلكَ صَريحُ الإيمانِ . إنَّ الشَّيطانَ يُريدُ العَبدَ فيما دُونَ ذلكَ ، فإذا عُصِمَ العَبدُ مِنهُ وقَعَ فيما هُنالِكَ
عدّه اى از اصحاب خدمت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمدند و عرض كردند : [گاهى اوقات ]در سينه هاى خود وسوسه شيطان مى يابيم كه اگر هر يك از ما از ستاره ثريّا سقوط كند، برايش خوشتر از آن است كه آن وسوسه ذهنى را به زبان آورد. حضرت فرمود: آيا براستى چنين احساسى (ترس از اظهار آن) مى يابيد؟ عرض كردند: آرى. حضرت فرمود: اين ايمان ناب است. شيطان در بالاتر از اين چيزها قصد [منحرف ساختن] بنده مى كند و هرگاه بنده از [خطر] او مصون ماند، با اين گونه وسوسه ها به سراغ او مى آيد.
امام على عليه السلام ـ در وصف فرشتگان ـ فرمود:
و لَم تَطمَعْ فيهِمُ الوَساوِسُ فَتقتَرِعَ بِرَينِها على فِكرِهِم
و وسوسه ها در آنان طمع نكرده است تا در نتيجه، چرك ها و آلودگى هايش را بر انديشه هاى آنان بكوبد.
امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ به مردى كه به ايشان نامه نوشته و در آن از وسوسه هايى كه به ذهنش خطور مى كند شكايت كرده بود ـ نوشت :
إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ إن شاءَ ثَبّتَكَ فلا يَجعَلُ لإبليسَ علَيكَ طَريقا ، قد شَكا قَومٌ إلَى النَّبيِّ صلى الله عليه و آله لَمَما يَعرِضُ لَهُم لَأن تَهوي بِهِمُ الرِّيحُ . «أو تهوي به الريح» أي عصفت به حتى هوت به في المطارح البعيدة أو يُقَطَّعوا أحَبُّ إلَيهِم مِن أن يَتَكلَّموا بهِ ، فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : أ تَجِدونَ ذلكَ ؟ قالوا : نَعَم ، فقالَ : و الّذي نَفسي بِيَدِهِ إنَّ ذلكَ لَصَريحُ الإيمانِ ، فإذا وَجَدتُموهُ فقُولوا : آمَنّا باللّه ِ و رسولِهِ و لا حَولَ و لا قُوَّةَ إلاّ باللّه ِ
اگر خداوند عزّ و جلّ بخواهد، تو را ثبات [عقيده ]مى بخشد و راه نفوذ شيطان را در تو مى بندد. به پيامبر صلى الله عليه و آله نيز عدّه اى از وسوسه هاى ذهنى خود شكايت كردند، وسوسه هايى كه دوست داشتند باد آنان را به جاهاى دور دست پرتاب كند و يا قطعه قطعه شوند اما آنها را به زبان نياورند. اما رسول خدا صلى الله عليه و آله به ايشان فرمود: سوگند به آنكه جانم در دست اوست، اين همان ايمان ناب است. هرگاه با اين وسوسه ها رو به رو شديد بگوييد: آمنّا باللّه و رسوله و لا حول و لا قوّة الاّ باللّه .
امام باقر عليه السلام :
إنَّ رجُلاً أتى رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ إنّني نافِقتُ ، فقال : و اللّه ِ، ما نافَقتَ و لو نافَقتَ ما أتَيتَني تُعلِمُني، ما الّذي رابَكَ ؟ أظُنُّ العَدُوَّ الحاضِرَ أتاكَ فقالَ لَكَ : مَن خَلَقَكَ ؟ فقُلتَ : اللّه ُ خَلَقَني ، فقالَ لَكَ : مَن خَلَقَ اللّه َ؟ قالَ : إي و الّذي بَعَثَكَ بِالحَقِّ لَكانَ كَذا فقالَ : إنّ الشَّيطانَ أتاكُم مِن قِبَلِ الأعمالِ فلَم يَقوَ علَيكُم ، فأتاكُم مِن هذا الوَجهِ لِكَي يَستَزِلَّكُم ، فإذا كانَ كذلكَ فلْيَذكُرْ أحَدُكُم اللّه َ وَحدَهُ
مردى خدمت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد : من دچار نفاق شده ام . حضرت فرمود : به خدا سوگند ، تو منافق نشده اى. اگر منافق بودى نزد من نمى آمدى، تا مرا از آن آگاه كنى. چه چيز تو را به ترديد افكنده است؟ گمان مى كنم آن دشمن حاضر [در همه جا، يعنى شيطان] به سراغت آمده و به تو گفته است: چه كسى تو را آفريده است؟ و تو گفته اى: خدا مرا خلق كرده است و او به تو گفته است: چه كسى خدا را آفريده است؟ مرد عرض كرد: آرى، سوگند به آنكه تو را به حق برانگيخت، همين گونه است
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: شيطان از طريق اعمال و كردارهايتان نزد شما آمد و نتوانست بر شما چيره شود. حالا از اين راه [يعنى راه عقايد ]به سراغتان آمده است تا شما را بلغزاند. هرگاه چنين چيزى براى يكى از شما پيش آمد، خدا را به يگانگى ياد كند.
الكافى ـ به نقل از ابن ابى عمير از محمّد بن مسلم ـ :
جاءَ رجُلٌ إلَى النَّبيِّ صلى الله عليه و آله فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ، هَلَكتُ ! فقالَ لَهُ صلى الله عليه و آله : أتاكَ الخَبيثُ فقالَ لَكَ : مَن خَلَقَكَ ؟ فقُلتَ : اللّه ُ ، فقالَ لَكَ : اللّه ُ مَن خَلَقَهُ ؟ فقالَ : إي و الّذي بَعَثَكَ بِالحَقِّ لَكانَ كَذا ، فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : ذاكَ و اللّه ِ مَحضُ الإيمانِ قالَ ابنُ أبي عُمَيرٍ : فحَدَّثتُ بذلكَ عَبدَ الرّحمنِ بنَ الحَجّاجِ فقالَ : حَدَّثَني أبي عن أبي عبدِ اللّه ِ عليه السلام أنّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله إنّما عَنى بقولِهِ : «هذا و اللّه ِ مَحضُ الإيمانِ» خَوفَهُ أن يَكونَ قَد هَلَكَ حَيثُ عَرَضَ لَهُ ذلكَ في قَلبِهِ
امام صادق عليه السلام فرمود : مردى خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد: اى رسول خدا! هلاك شدم. پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: آن خبيث (شيطان) به سراغ تو آمد و گفت: چه كسى تو را آفريده است؟ و تو گفتى: خدا و او گفت: خدا را چه كسى آفريده است؟ مرد عرض كرد: آرى، سوگند به آنكه تو را به حق برانگيخت، مطلب همين گونه است [كه مى فرماييد]. رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: به خدا سوگند كه اين ايمان محض است ابن ابى عمير مى گويد: من اين را براى عبد الرحمان بن حجّاج گفتم. او گفت: پدرم از حضرت صادق عليه السلام برايم كرد كه فرمود: مقصود رسول خدا صلى الله عليه و آله از اينكه فرمود: «به خدا سوگند كه اين ايمان محض است» همان ترس او از اين است كه نكند با خطور آن افكار در ذهنش، به هلاكت افتاده باشد.
پرهيز از وسواس در وضو و نماز
الكافى ـ به نقل از عبد اللّه بن سنان ـ :
ذكرتُ لأبي عبدِ اللّه ِ عليه السلام رجُلاً مُبتَلىً بِالوُضوءِ و الصَّلاةِ ، و قلتُ : هو رجُلٌ عاقِلٌ ، فقالَ أبو عبدِ اللّه عليه السلام : و أيُّ عَقلٍ لَهُ و هُو يُطيعُ الشَّيطانَ ؟ !فقلتُ لَهُ : و كيفَ يُطيعُ الشَّيطانَ ؟ فقالَ : سَلهُ هذا الّذي يَأتِيهِ مِن أيِّ شَيءٍ هُو؟ فإنّهُ يَقولُ لَك: مِن عَمَلِ الشَّيطانِ .
از مردى نزد امام صادق عليه السلام ياد كردم كه در وضو و نمازش گرفتار وسواس است و گفتم كه او مردى عاقل است . حضرت فرمود : چه عقلى دارد كه فرمانبرى شيطان مى كند؟ عرض كردم: چگونه فرمانبرى شيطان مى كند؟ فرمود: از او بپرس وسوسه اى كه به وى دست مى دهد از چيست؟ قطعاً به تو خواهد گفت: كار شيطان است.
الكافى ـ به نقل از زراره و ابو بصير ـ : به امام صادق عليه السلام گفتيم:
الرَّجُلُ يشُكّ كثيرا في صلاتِهِ حتّى لا يدري كم صلّي و لا ما بَقِيَ علَيهِ قالَ : يُعيدُ ، قُلنا لَهُ : فإنّهُ يَكثُرُ علَيهِ ذلكَ كُلّما عادَ شَكَّ ؟ قالَ : يَمضي في شَكِّهِ ثُمّ قالَ : لا تُعَوِّدوا الخَبيثَ مِن أنفُسِكُم بِنَقضِ الصَّلاةِ فتُطمِعوهُ ؛ فإنَّ الشَّيطانَ خَبيثٌ يَعتادُ لِما عُوِّدَ ، فلْيَمضِ أحَدُكُم في الوَهمِ ، و لا يُكثِرَنَّ نَقضَ الصَّلاةِ ، فإنّهُ إذا فَعَلَ ذلكَ مَرّاتٍ لَم يَعُدْ إلَيهِ الشَّكُّ قالَ زُرارَةُ : ثُمّ قالَ : إنّما يُريدُ الخَبيثُ أن يُطاعَ ، فإذا عُصِيَ لَم يَعُدْ إلى أحَدِكُم .
مردى در تعداد ركعات نمازش زياد شكّ مى كند به طورى كه اصلاً نمى داند چند ركعت خوانده و چند ركعت باقى مانده است. حضرت فرمود : بايد نمازش را اعاده كند. عرض كرديم: زياد شكّ مى كند، به طورى كه هرچه هم اعاده كند باز شك مى كند. فرمود: به شكّ خود اعتنايى نكند [و به نمازش ادامه دهد]سپس فرمود: با شكستن نماز، شيطان پليد را به خودتان عادت ندهيد كه با اين كار او را به طمع مى اندازيد [كه هر لحظه به سر وقت شما بيايد و وسوسه تان كند]؛ زيرا شيطانْ خبيث است و بدانچه عادتش دهند، عادت مى كند. پس، هر يك از شما [كه كثير الشكّ باشد] به شكّ خود اعتنا نكند و نمازش را زياد نشكند؛ چون اگر چند مرتبه به شكّ خود اعتنا نكرد، ديگر دچار شكّ نخواهد شدزراره مى گويد: حضرت سپس فرمود: شيطان پليد مى خواهد مطاع باشد، لذا اگر نافرمانى شود ديگر به سراغ كسى از شما نمى آيد.
علاج وسواس
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنّ لِلوَسواسِ خَطما كخَطمِ الطّائرِ ، فإذا غَفَلَ ابنُ آدَمَ وَضَعَ ذلكَ المِنقارَ في اُذُنِ القَلبِ يُوَسوِسُ ، فإنِ ابنُ آدمَ ذَكَرَ اللّه َ عَزَّ و جلَّ نَكَصَ و خَنَسَ ، فذلكَ سُمِّيَ الوَسواسَ .
وسواس، منقارى چون منقار پرنده دارد و هرگاه آدمى دچار غفلت شود، آن منقار را در گوش دل او مى گذارد و وسوسه مى كند. در اين هنگام اگر آدمى خداوند عزّ و جلّ را ياد كند، وسواس منصرف مى شود و كنار مى رود. به همين دليل شيطان را وسواس گفته اند.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ إبليسَ لَهُ خُرطُومٌ كخُرطُومِ الكَلبِ واضِعُهُ على قَلبِ ابنِ آدمَ يُذَكِّرُهُ الشَّهَواتِ و اللَّذّاتِ ، و يأتِيهِ بِالأمانيّ ، و يَأتِيهِ بِالوَسوَسَةِ على قَلبِهِ ليُشَكِّكَهُ في ربِّهِ ، فإذا قالَ العَبدُ : «أعوذُ باللّه ِ السَّميعِ العَليمِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيمِ و أعوذُ باللّه ِ أن يَحضُرونِ إنّ اللّه َ هُوَ السَّميعُ العَليمُ» خَنَسَ الخُرطُومُ عَنِ القَلبِ .
شيطان پوزه اى مانند پوزه سگ دارد كه آن را بر روى دل آدمى مى گذارد و شهوت ها و لذّت ها را به او يادآورى مى كند و آرزوها را به سراغش مى آورد و در دلش وسوسه مى كند، تا او را درباره پروردگارش به شكّ اندازد، در اين هنگام اگر آدمى بگويد: «اعوذ باللّه السميع العليم من الشيطان الرجيم و اعوذ باللّه اَن يحضرون ان اللّه هو السميع العليم» پوزه اش را از روى دل كنار مى برد.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن وَجَدَ مِن هذا الوَسواسِ فلْيَقُلْ : آمَنتُ باللّه ِ و رَسولِهِ ثلاثا ، فإنّ ذلكَ يَذهَبُ عَنهُ .
هر كس از اين وسوسه چيزى در خود ديد، سه مرتبه بگويد: «به خدا و پيامبرش ايمان آوردم»، وسوسه اش از بين مى رود.
امام على عليه السلام :
صَومُ ثَلاثَةِ أيّامٍ مِن كُلِّ شَهرٍ ـ أربَعاءُ بَينَ خَميسَينِ ـ و صَومُ شَعبانَ يَذهَبُ بوَسواسِ الصَّدرِ ، و بَلابِلِ القَلبِ .
روزه گرفتن در سه روز از هر ماه ـ پنجشنبه اول و آخر ماه و چهار شنبه وسط آن و روزه ماه شعبان ـ وسواس سينه و پريشانى هاى دل را از بين مى برد.
امام على عليه السلام :
صِيامُ شَهرِ الصَّبرِ و ثَلاثَةِ أيّامٍ في كُلِّ شَهرٍ يُذهِبنَ بِبَلابِلِ الصَّدرِ .
روزه دارىِ ماه رمضان و سه روز از هر ماه، وسوسه هاى سينه را از بين مى برد.
امام على عليه السلام :
ذِكرُنا أهلَ البَيتِ شِفاءٌ مِن الوَعكِ و الأسقامِ و وَسواسِ الرّيبِ .
ياد ما اهل بيت، شفابخش هر ناخوشى و بيمارى و وسوسه ترديد آور است.
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از وسوسه زياد ـ فرمود:
لا شيءَ فيها ، تقولُ : لا إلهَ إلاّ اللّه ُ .
اشكالى ندارد. مى گويى: «لا اله الاّ اللّه ».
امام صادق عليه السلام :
لقد لَقيتُ مِن وسوَسَةِ صدري شِدَّةً و أنا رجلٌ مُعيلٌ مَدينٌ مَحُوجٌ فقالَ لهُ : كرِّرْ هذهِ الكلِماتِ «تَوَكّلتُ علَى الحَيِّ الذي لا يَموتُ ، و الحَمدُ للّه ِ الّذي لَم يَتَّخِذْ صاحِبَةً و لا وَلَدا ، و لَم يَكُن لَهُ شَريكٌ في المُلكِ ، و لَم يَكُن لَهُ وَليٌّ مِن الذُّلِّ و كَبِّرْهُ تَكبيرا» فلَم يَلبَثِ الرّجُلُ أن عادَ إلَيهِ ، فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ، أذهَبَ اللّه ُ عَنّي وَسوَسَةَ صَدري ، و قَضى دَيني و وَسَّعَ رِزقي .
مردى خدمت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد : در دلم وسوسه شديدى افتاده در حالى كه من مردى عيالوار و بدهكار و نيازمند هستم. حضرت فرمود : اين جملات را تكرار كن: «توكّلت على الحىّ الذى لا يموت و الحمد للّه الذى لم يتّخذ صاحبة و لا ولداً و لم يكن له شريك فى الملك و لم يكن له ولىّ من الذلّ و كبّره تكبيراً ؛ توكّل مى كنم بر زنده اى كه نمى ميرد و ستايش براى خداوندى است كه همراهى و فرزندى اختيار نكرده است و در جهاندارى انبازى ندارد و از سر ذلت يارى نگرفته است و او را بسيار بزرگ بشمار». ديرى نگذشت كه آن مرد نزد پيامبر صلى الله عليه و آله بازگشت و عرض كرد: اى رسول خدا! خداوند وسوسه سينه ام را از بين برد و بدهى مرا ادا كرد و روزيم را وسعت بخشيد.
الكافى ـ به نقل از ابن ابى عمير از جميل بن درّاج ـ :
عن ابنِ أبي عمير عن جميل بنِ درّاجٍ عن الإمام الصّادقِ عليه السلام : قلتُ لهُ : إنَّه يقَعُ في قلبي أمرٌ عظيمٌ ، فقالَ : قلْ : لا إلهَ إلاّ اللّه ُ . قالَ جَميلٌ : فكُلَّما وَقَعَ في قَلبي شَيءٌ قلتُ : لا إلهَ إلاّ اللّه ُ فيَذهَبُ عَنّي .
به امام صادق عليه السلام عرض كردم : در قلبم وسوسه افتاده است. حضرت به او فرمود : بگو: «لا اله الاّ اللّه ». جميل مى گويد: هر وقت در دلم چيزى [از وسوسه ها و تشكيكات ذهنى ]مى افتاد، مى گفتم: «لا اله الاّ اللّه ». آن چيز از دلم بيرون مى رفت.
گذشت خداوند از وسوسه
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
تَجاوَزَ اللّه ُ لاُمَّتي عَمّا حَدَّثَت بهِ أنفُسَها ما لَم تَنطِقْ بهِ أو تَعمَلْ .
خداوند از وسوسه ها وتشکیکات ذهنی امّت من تا زمانى كه آنها را به زبان يا به مرحله عمل نياورده باشند، گذشت كرده است.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
وُضِعَ عن اُمَّتي تِسعُ خِصالٍ : الخَطأُ ، و النِّسيانُ ، و ما لا يَعلَمونَ ، و ما لا يُطيقونَ ، و ما اضطُرُّوا إلَيهِ ، و ما استُكرِهوا علَيهِ ، و الطِّيَرَةُ ، و الوَسوَسَةُ في التَّفكُّرِ في الخَلقِ ، و الحَسَدُ ما لَم يَظهَرْ بِلسانٍ أو يَدٍ .
مجازات نه چيز از امّت من برداشته شده است: خطا، فراموشى، آنچه ندانند، آنچه نتوانند، آنچه بدان مضطرّ شوند، آنچه به زور به آن وا داشته شوند، فال بد زدن، وسوسه در تفكر در آفرينش و رشك بردن در صورتى كه به زبان يا دست آشكار نشود.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لِكُلِّ قَلبٍ وَسواسٌ ، فإذا فَتَقَ الوَسواسُ حِجابَ القَلبِ نَطَقَ بهِ اللِّسانُ و اُخِذَ بهِ العَبدُ ، و إذا لَم يَفتُقِ القَلبَ و لَم يَنطِقْ بهِ اللِّسانُ فلا حَرَجَ .
هر دلى وسواس دارد. پس هرگاه اين وسواس پرده دل را بِدَرَد و به زبان آورده شود، بنده به سبب آن مؤاخذه گردد، اما اگر پرده دل را ندرد و زبان به آن گويا نشود، گناهى صورت نگرفته است.
بحار الأنوار ـ به نقل از فقه الرضا عليه السلام ـ :
أروي أنّهُ سُئلَ العالِمُ عليه السلام عَن حَديثِ النَّفسِ ، فقالَ : مَن يُطيقُ ألاَّ تُحَدِّثَ نَفسُهُ ؟!···و نَروي [عن رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ] أنَّ اللّه َ تباركَ و تعالى عَفا لاُمَّتي عَن وَساوِسِ الصَّدرِ
و نرَوي عنهُ [ صلى الله عليه و آله ] أنَّ اللّه َ تَجاَوَزَ لاُمَّتي عَمّا تُحَدِّثُ بهِ أنفُسُها إلاّ ما كانَ يُعقَدُ علَيهِ .
روايت مى كنم كه از امام كاظم عليه السلام درباره حديث نفْس (افكار و انديشه هايى كه در ذهن انسان مى گذرد) سؤال شد. فرمود: كيست كه نفْس او دچار افكار و انديشه نشود؟!···و [از رسول خدا صلى الله عليه و آله ] روايت مى كنيم كه : خداوند تبارك و تعالى از وسوسه هاى سينه امّت من گذشته است و [از همان حضرت] روايت مى كنيم كه : خداوند از حديث نفْس هاى امّت من مى گذرد، مگر آنچه به صورت اعتقاد در آيد.
میزان الحکمه،جلد سیزدهم.
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
