هدیه دادن از نظر احادیث

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 هديه دادن به زمامدار [گونه اى ]غلول . است.

( كنز العمّال : ۱۵۰۶۲)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

هدايايى كه به كارگزاران پيشكش مى شود، خيانت است.

(  كنز العمّال : ۱۵۰۶۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 هدايايى كه به كارگزاران داده مى شود، همگى حرام است.

( كنز العمّال : ۱۵۰۶۸ )

 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

هر كس براى برادر خود وساطتى بكند و او به خاطر آن وساطت برايش هديه اى ببرد و او آن هديه را بپذيرد، هر آينه به دَرِ بزرگى از درهاى ربا وارد شده است.

( کنز العمّال : ۱۵۰۷۰ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

اى على! بزودى مسلمانان به اموالشان مفتون خواهند شد و به خاطر دين (ديندارى) شان بر خدا منّت نهند و آرزوى رحمت او را كنند و از خشم او آسوده خاطر باشند و با شب اى دروغين و هوس هاى غفلت زا حرام او را حلال شمارند. پس، شراب را به نام نبيذ حلال مى كنند و رشوه را به نام هديه و ربا را به نام خريد و فروش.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۶ )

صحيح البخارى :

 پيامبر صلى الله عليه و آله مردى از بنى اسد به نام ابن اُتبيّه . را مأمور جمع آورى زكات كرد.چون اموال زكات را آورد، عرض كرد: اين براى شماست و اين هم به خود من هديه شده است. رسول خدا صلى الله عليه و آله بر منبر ايستاد··· و پس از حمد و ثناى خداوند، فرمود: چه شده است كه كارگزار را مى فرستيم و وقتى مى آيد مى گويد: اين از آنِ توست و اين از آنِ من؟! چرا در خانه پدر و مادرش نمى نشيند تا ببيند آيا باز هم براى او هديه مى آورند يا نه؟! سوگند به آنكه جان من در دست اوست [آن كارگزار ]هيچ چيز بر ندارد مگر اينكه روز قيامت آن را بر دوش خود همى كشد، اگر چه اشترى خروشان، يا گاوى نعره زن، يا گوسفندى بَعْ بَعْ كن باشد.

( صحيح البخاري : ۶/۲۶۲۴/۶۷۵۳  )

امام على عليه السلام ـ آنجا كه از ستمْ بيزارى مى جست ـ فرمود: 

و شگفت تر از اين، قصّه آن شخصى است كه شبانگاهى دَرِ خانه ما را كوبيد و در دستش ظرف سر پوشيده [پر از حلوايى لذيذ ]بود، چنان از آن مشمئز شدم كه گويى با آب دهان يا استفراغ مارى تهيه شده بود. به او گفتم: آيا اين صله است، يا زكات، يا صدقه؟ زيرا كه اينها بر ما خاندان حرام است! گفت: نه اين است و نه آن، بلكه هديه است. گفتم: زن فرزند مرده (مادرت) بر تو بگريد! آيا از طريق دين خدا وارد شده اى تا مرا بفريبى؟ ابله شده اى، يا ديوانه، و يا هذيان مى گويى؟! سوگند به خدا كه اگر هفت اقليم را با آنچه در زير افلاك آنهاست به من دهند تا با بيرون كشيدن يك پوست جو از دهان مورچه اى خدا را نافرمانى كنم، هرگز نخواهم كرد··· .

( نهج البلاغة : الخطبة ۲۲۴ )

امام على عليه السلام : 

هر حكمرانى كه به مردم امكان و اجازه ندهد تا مشكلات و نيازهاى خود را به گوش او برسانند، در روز قيامت خداوند نگذارد نيازهايش را به گوش او برساند و اگر[حكمرانى ]هديه اى بپذيرد آن خيانت باشد و اگر رشوه بگيرد مشرك است.

(  بحار الأنوار : ۷۵/۳۴۵/۴۲ )

امام على عليه السلام ـ درباره آيه «بسيار مال حرام مى خورند» (المائدة : ۴۲)ـ فرمود :

 مقصود كسى است كه مشكل برادر خود را برطرف كند و آنگاه هديه او را بپذيرد.

( جامع الأخبار : ۴۳۹/۱۲۳۴ )

شرح نهج البلاغة ـ به نقل از نصر بن مزاحم ـ : 

امام على عليه السلام هنگامى كه در مسير شام از انبار گذشت، زمين داران انبار به ديدار آن حضرت رفتند و در حالى كه با خود تعدادى اسب تاتارى داشتند، در ركاب ايشان شروع به دويدن كردند . حضرت فرمود : اين ستورانى كه با خود داريد براى چيست؟ و مقصودتان از اين كارى كه كرديد چه بود؟عرض كردند: اين كارى كه كرديم ، رسمى است كه اميران خود را با آن تعظيم و احترام مى كنيم و اين اسب ها را نيز براى شما هديه آورده ايم و براى مسلمانان نيز غذا تهيه كرده ايم و براى چهار پايانتان هم علوفه فراوانى آماده ساخته ايم حضرت فرمود: امّا اينكه گفتيد اين رسم شماست كه با آن اميران خود را تعظيم و احترام مى كنيد، [بدانيد كه] به خدا سوگند اين رفتار به اميران شما سودى نمى رساند و شما نيز با اين كار جسم و جان خويش را به رنج مى اندازيد. پس ديگر اين كار را تكرار نكنيد و اما اين ستوران شما، اگر دوست داريد آنها را از شما بپذيرم و به حساب خراجتان بگذارم آنها را از شما مى گيرم و اما غذايى كه براى ما تهيّه كرده ايد، ما خوش نداريم كه از اموال شما چيزى بخوريم مگر در قبال پرداخت بهايش عرض كردند: اى امير مؤمنان! ما آن را قيمت مى گذاريم و سپس بهايش را مى گيريم حضرت فرمود: در اين صورت شما قيمت واقعى آن را نمى گوييد، بنا بر اين، ما به همان آذوقه اى كه خود داريم بسنده مى كنيم عرض كردند: اى امير مؤمنان! ما در ميان عرب ها دوستان و آشنايانى داريم؛ آيا ما را از اينكه به آنان هم هديه دهيم يا آنان را از اينكه از ما هديه بپذيرند منع مى فرمايى؟!حضرت فرمود : همه عرب ها دوستان شما هستند و هيچ مسلمانى نبايد هديه شما را بپذيرد و چنانچه كسى از شما به زور گرفت به ما اطلاع دهيد عرض كردند: اى امير مؤمنان! ما دوست داريم كه شما هديه و بخشش ما را بپذيريد.حضرت فرمود: واى بر شما! ما از شما بى نيازتريم. پس آنان را ترك كرد و به راه خود ادامه داد.

( شرح نهج البلاغة : ۳/۲۰۳ و ص ۲۰۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما هديه هيچ مشركى را نمى پذيريم.

( كنز العمّال : ۱۴۴۷۵، ۱۴۴۷۹)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

ما پيشكش مشركان را نمى پذيريم.

(  كنز العمّال : ۱۵۱۰۴)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 من عطاى مشركان را خوش ندارم.

( كنز العمّال : ۱۵۱۰۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ 

به [جنگاورى به نام ]ملاعب اَسنّه (نيزه باز) كه هديه اى براى رسول خدا صلى الله عليه و آله آورد و پيامبر صلى الله عليه و آله پذيرش اسلام را به او پيشنهاد كرد اما وى از مسلمان شدن امتناع ورزيد ـ فرمود : من هم هديه مشركى را نمى پذيرم.

( كنز العمّال : ۱۴۴۸۵ )

 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به مردى كه پيش از مسلمان شدن اسبى را براى ايشان هديه آورد ـ فرمود : 

من عطاى مشركان را خوش ندارم.

( كنز العمّال : ۱۴۴۸۷)

كنز العمّال ـ به نقل از عياض بن حمار مجاشعى ـ :

 وقتى براى حضرت هديه اى يا شترى آورد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به او فرمود : مسلمان شده اى؟ عرض كرد: نه. پيامبر فرمود: من از پذيرفتن عطاى مشركان نهى شده ام.

 

( كنز العمّال : ۱۴۴۸۶)

كنز العمّال ـ به نقل از حكيم بن حزام ـ : 

به يمن مسافرت كردم و جامه اى ذويَزَنى خريدم و آن را در زمانى كه رابطه ميان رسول خدا صلى الله عليه و آله و قريش تيره بود به ايشان هديه كردم. پيامبر فرمود: من هديه هيچ مشركى را نمى پذيرم و ردّش كرد. من آن جامه را فروختم و پيامبر آن را خريد و پوشيد··· .

( كنز العمّال : ۱۴۴۷۳)

امام على عليه السلام : 

رسول خدا صلى الله عليه و آله از پذيرفتن عطاى مشركان نهى فرمود؛ منظورش هداياى حربيان بود.

( الجعفريّات : ۸۲ )

امام صادق عليه السلام : 

عياض در زمان جاهليت ، آدم مهم و پر منزلتى بود و براى اهل عُكاظ (بازار معروف و موسمى دوره جاهليت) داورى مى كرد. او هر وقت وارد مكّه مى شد، جامه هاى گناه آلود و پليد خود را از تنش در مى آورد و جامه هاى رسول خدا صلى الله عليه و آله را به خاطر اينكه پاك بود، مى گرفت و آنها را مى پوشيد و كعبه را طواف مى كرد و چون طوافش تمام مى شد به پيامبر صلى الله عليه و آله بر مى گرداندپس از آنكه رسول خدا صلى الله عليه و آله قدرت يافت، عياض هديه اى براى حضرت آورد. رسول خدا صلى الله عليه و آله از پذيرفتن آن سر باز زد و فرمود: اى عياض! اگر مسلمان شوى هديه ات را مى پذيرم.خداوند عزّ و جلّ خوش ندارد كه من عطاى مشركان را بپذيرم. بعدها عياض اسلام آورد و مسلمانى نيك و راستين شد و هديه اى به رسول خدا صلى الله عليه و آله تقديم كرد و پيامبر آن را از او پذيرفت.

( الكافي : ۵/۱۴۲/۳)

 

الكافى ـ به نقل از ابراهيم كرخى ـ : 

 از امام صادق عليه السلام پرسيدم: مردى مالك آبادى بزرگى است و چون روز [جشن ]مهرگان يا نوروز مى شود برزگران او هدايايى به او تقديم مى كنند كه البته مكلّف به اين كار نيستند، بلكه مى خواهند با اين كار خودشان را به او نزديك كنند [اين هدايا چه حكمى دارد؟] حضرت فرمود: مگر نه اينكه آنان (كشاورزان) نماز گزارند؟ عرض كردم:چرا. فرمود: پس هديه آنان را بپذيرد و متقابلاً به آنان هديه اى بدهد؛ چرا كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اگر [مسلمانى ]حتى پاچه گوسفندى برايم هديه بياورد، مى پذيرم و اين كار جزء دين است و اگر كافرى يا منافقى يك بار شتر هم به من هديه دهد نمى پذيرم و اين جزء دين است. خداوند عزّ و جلّ براى من رضا نداده است كه عطاى مشركان و منافقان و خوراك آنان را بپذيرم.

( الكافي : ۵/۱۴۱/۲)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

هديه بر سه گونه است: هديه جبرانى، هديه رشوه اى و تملّق آميز ، و هديه به خاطر خداوند عزّ و جلّ.

( الكافي : ۵/۱۴۱/۱)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 كسى كه بخشش خود را پس بگيرد، مانند كسى است كه استفراغش را بخورد.

( كنز العمّال : ۴۶۱۶۴ )

 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ 

به عمر بن خطّاب كه اسبى را به يكى از جنگجويان مسلمان بخشيده بود تا با آن در راه خدا جهاد كند و چون فكر مى كرد با قيمت ارزانى به او خواهد فروخت مى خواست دوباره آن را از او بخرد ـ فرمود : آن را نخر و به صدقه اى كه داده اى برنگرد، اگر چه آن را به يك درهم به تو بدهد؛ زيرا كسى كه صدقه خود را پس بگيرد، مانند كسى است كه استفراغش را بخورد.

( صحيح البخاري : ۲/۵۴۲/۱۴۱۹)

امام صادق عليه السلام :  

هر كس صدقه اى داد و سپس آن صدقه [به خودش ]برگردانده شد، آن را نه بفروشد و نه خودش استفاده كند؛ زيرا خداوند در هر چيزى كه براى او قرار داده شود (مختص او باشد) شريكى ندارد . آن صدقه در حقيقت به منزله بنده آزاد شده اى است كه بعد از اينكه او را آزاد كرد ديگر درست نيست آن را برگرداند.

(  بحار الأنوار : ۱۰۳/۱۸۹/۵ )

امام صادق عليه السلام ـ درباره مردى كه صدقه اى مى آورد تا به سائل بدهد، اما وقتى دَم در مى آيد مى بيند او رفته است ـ فرمود :

 بايد آن را به سائل ديگرى بدهد و به مالش برنگرداند.

( بحار الأنوار : ۱۰۳/۱۸۸/۴)

امام على عليه السلام : 

اگر حتّى دو رودخانه جارى از زر و سيم داشته باشم، كمترين چيزى به كعبه هديه نمى كنم؛ چون نصيب حاجبان (پرده داران و متوليان كعبه) مى شود نه مستمندان.

( علل الشرائع : ۴۰۸/۱)

علل الشرائع ـ به نقل از ياسين ـ :

 از امام باقر عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: گروهى از مصر آمدند و در اين بين يكى از آنها درگذشت؛ اما پيش از آنكه بميرد به مردى وصيت كرد از اموال او هزار درهم به كعبه تقديم كند. چون آن مرد وارد مكّه شد، در اين باره كه آن مبلغ را به چه كسى بايد بدهد پرس و جو كرد. بنى شيبه را به او معرفى كردند. آن مرد نزد بنى شيبه رفت و موضوع را به آنان گفت. بنى شيبه گفتند: تو وظيفه ات را انجام داده اى؛ درهم ها را به ما بده. امّا مرد برخاست و [دوباره ]از مردم جويا شد. [اين بار، مردم ]او را به ابو جعفر محمّد بن على عليهما السلام راهنمايى كردند. شنيدم حضرت باقر عليه السلام فرمود: آن مرد نزد من آمد و تكليف آن درهم ها را از من پرسيد. من به او گفتم: كعبه از اين چيزها بى نياز است. ببين چه كسى به زيارت اين خانه آمده و در راه مانده است، يا خرجى اش تمام شده، يا شترش را گم كرده، يا چيزى ندارد كه نزد خانواده اش برگردد، آن درهم ها را به اينهايى كه برايت اسم بردم بده آن مرد نزد بنى شيبه برگشت و گفته ابو جعفر عليه السلام را به اطلاع ايشان رساند. بنى شيبه گفتند: او آدم گمراه و بدعتگذارى است و اطلاعى ندارد و نبايد به حرف هايش گوش داد، و تو را به حقّ اين خانه و به حقّ چه و چه سوگند مى دهيم كه اين حرف ما را به اطلاع او برسانىآن مرد مى گويد: نزد ابو جعفر عليه السلام برگشتم و گفتم: من به ديدار بنى شيبه رفتم و گفته شما را به اطلاع ايشان رساندم، اما آنها گفتند كه شما چنين و چنان هستيد و چيزى بلد نيستيد و سپس مرا به خداى بزرگ سوگند دادند كه آنچه را گفتند به شما برسانم. حضرت باقر عليه السلام فرمود: من نيز تو را به همان چيزى كه آنان سوگند دادند سوگند مى دهم كه پيش آنها بروى و بگويى: من همين قدر مى دانم كه اگر زمام امرى از امور مسلمانان را به دست گيرم دست هاى آنان (بنى شيبه) را قطع خواهم كرد و به پرده هاى كعبه خواهم آويخت و آنگاه خودشان را روى سكّو مى ايستانم و سپس دستور مى دهم جارچى جار زند كه: هان! اينان دزدان [اموال ]خدايند، آنها را بشناسيد.

( علل الشرائع : ۴۰۹/۳)