مدارا کردن در احادیث

مدارا کردن :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أمَرَني رَبّي بِمُداراةِ النّاسِ كَما أمَرَني بِأداءِ الفَرائضِ .

 پروردگارم، همان گونه كه مرا به انجام واجبات فرمان داده ، به مدارا كردن با مردم نيز فرمان داده است .

 ( الكافي : ۲/۱۱۷/۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مُداراةُ النّاسِ نِصفُ الإيمانِ ، و الرِّفقُ بِهِم نِصفُ العَيشِ

مدارا كردن با مردم نصف ايمان است و نرمى و مهربانى كردن با آنان نصف زندگى است .

( الكافي : ۲/۱۱۷/۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ الأنبِياءَ إنّما فَضَّلَهُمُ اللّه ُ عَلى خَلْقِهِ بِشِدَّةِ مُداراتِهِم لِأعداءِ دِينِ اللّه ِ ، و حُسنِ تَقِيَّتِهِم لِأجلِ إخوانِهِم في اللّه ِ

خداوند از اين رو پيامبران را بر ديگر مردمان برترى داد كه با دشمنان دين خدا بسيار با مدارا رفتار مى كردند و براى حفظ برادران همكيش خود، نيكو تقيه مى كردند .

( بحار الأنوار : ۷۵/۴۰۱/۴۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ثَلاثٌ مَن لَم يَكُن فِيه لِمَ يَتِمَّ لَهُ عَمَلٌ :

وَرَعٌ يَحجُزُهُ عَن مَعاصِي اللّه ِ و خُلُقٌ يُدارِي بِهِ النّاسَ و حِلْمٌ يَرُدُّ بِهِ جَهلَ الجاهِلِ 

سه چيز است كه هر كس نداشته باشد هيچ عملى از او تمام و كامل نيست :

پاكدامنى و ورعى كه او را از نافرمانى خدا بازدارد و خويى كه به سبب آن با مردم مدارا كند و بردبارى و حلمى كه به وسيله آن رفتار جاهلانه نادان را دفع كند.

( الكافي : ۲/۱۱۶/۱ )

امام على عليه السلام :

المُداراةُ أحمَدُ الخِلالِ

مدارا كردن، پسنديده ترين خصلت است .

(غرر الحكم : ۱۳۱۳)

ثَمَرَةُ العَقلِ مُداراةُ النّاسِ

ميوه خرد مدارا كردن با مردم است .

( غرر الحكم : ۴۶۲۹ )

امام على عليه السلام :

رَأسُ الحِكمَةِ مُداراةُ النّاسِ

مدارا كردن با مردم، سرآمد حكمت است .

(غرر الحكم : ۵۲۵۲ )

امام على عليه السلام :

عُنوانُ العَقلِ مُداراةُ النّاسِ

مدارا كردن با مردم، سر لوحه خِرد است .

( غرر الحكم : ۶۳۲۱ )

امام على عليه السلام :

مُداراةُ الرِّجالِ مِن أفضَلِ الأعمالِ

مدارا كردن با مردمان، از بهترين كارهاست .

(غرر الحكم : ۹۷۸۶ )

امام على عليه السلام :

لَيسَ الحَكيمُ مَن لَم يُدارِ مَن لا يَجِدُ بُدّاً مِن مُداراتِهِ

فرزانه نيست آن كه مدارا نكند با كسى كه چاره اى جز مدارا كردن با او نيست .

( بحار الأنوار : ۷۸/۵۷/۱۲۱ )

امام حسن عليه السلام :

ـ عِندَ ما سُئلَ عن العَقلِ ـ :

التَّجَرُّعُ لِلغُصَّةِ ، و مُداهَنَةُ الأعداءِ

ـ در پاسخ به اين سؤال كه : عقل چيست؟ ـ

فرمود : جام اندوه را جرعه جرعه نوشيدن و سازش و نرمى با دشمنان .

( الأمالي للصدوق : ۷۷۰/۱۰۴۲ )

امام باقر عليه السلام:

فِي التَّوراةِ مَكْتوبٌ فيما ناجَى اللّه ُ عزّ و جلّ بِه موسَى بنَ عِمرانَ عليه السلام :

يا موسى ! اُكتُمْ مَكتومَ سِرّي في سَريرَتِكَ  و أظهِرْ في عَلانِيَتِكَ المُداراةَ عَنّي لِعَدُوّي و عَدُوِّكَ مِن خَلْقي

و لا تَستَسِبَّ لي عِندَهُم بِإظهارِ مَكتومِ سِرّي

فَتُشرِكَ عَدُوَّكَ و عَدُوّي في سَبّي .

از جمله نجواهاى خداوند عزّ و جلّ با موسى بن عمران كه در تورات نوشته شده است [ اين است كه ]  :

اى موسى! رازِ پنهانِ مرا در دل خويش نهان دار و در آشكار با دشمن من و دشمن خودت مدارا كن

و با فاش كردن رازِ نهان من، باعث ناسزاگويى آنان به من مشو

كه در آن صورت در ناسزاگويى به من، با دشمن من و دشمن خودت شريك گشته اى .

( الكافي : ۲/۱۱۷/۳ )

المحاسن   ـ به نقل از ابو بكر حضرمى ـ :

قالَ عَلقَمَةُ أخي لِأبي جَعفَرٍ عليه السلام : إنّ أبا بَكرٍ قالَ : يُقاتِلُ النّاسُ في عَليٍّ .

فَقالَ لي أبو جَعفَرٍ عليه السلام : إنّي أراكَ لَو سَمِعتَ إنسانا يَشتِمُ عَليّاً فاستَطَعتَ أن تَقطَعَ أنفَهُ فَعَلْتَ .

قُلتُ : نَعَم .  قالَ : فَلا تَفعَلْ .

ثُمَّ قالَ : إنّي لَأَسمَعُ الرَّجُلَ يَسُبُّ عَليّاً و أستَتِرُ مِنهُ بِالسّارِيَةِ ، فَإذا فَرَغَ أتَيتُهُ فَصافَحتُهُ .

برادرم علقمه به امام باقر عليه السلام عرض كرد كه من مى گويم : براى على، با مردم بايد جنگيد .

امام باقر عليه السلام به من فرمود : به نظرم اگر تو بشنوى كه كسى على عليه السلام را دشنام مى دهد و بتوانى بينى اش را قطع كنى  اين كار را مى كنى .

عرض كردم : آرى . حضرت فرمود : امّا اين كار را مكن . 

سپس فرمود : من مى شنوم كسى به على ناسزا مى گويد . از او در پناه ستونى پنهان مى شوم و چون ناسزا گوييهايش تمام شد  پيش او مى روم و با وى دست مى دهم .

( المحاسن : ۱/۴۰۵/۹۱۸ )

امام صادق عليه السلام :

جاءَ جَبرَئيلُ عليه السلام إلى النَّبيِّ صلى الله عليه و آله فَقالَ :

يا مُحمَّدُ !  رَبُّكَ يُقْرِئُكَ السَّلامَ وَ يَقولُ لكَ : دارِ خَلْقِي

جبرئيل عليه السلام نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت :

اى محمّد ! پروردگارت تو را سلام مى رساند و مى فرمايد : با بندگانم مدارا كن .

( الكافي : ۲/۱۱۶/۲ )

امام صادق عليه السلام   ـ درباره آيه : « و با مردم نيك سخن گوييد » ( البقرة : ۸۳ ) ـ فرمود :

أي للنّاسِ كُلِّهِم مُؤمِنِهِم و مُخالِفِهِم .

أمَّا المُؤمِنونَ فَيَبسُطُ لَهُم وَجهَهُ  و أمَّا المُخالِفونَ فَيُكَلِّمُهُم بالمُداراةِ لاِجتِذابِهِم إلى الإيمانِ

 فإنَّهُ بِأيسَرَ مِن ذلِكَ يَكُفُّ شُرورَهُم عَن نَفسِهِ  و عَن إخوانِهِ المُؤمِنِينَ

مقصود، همه مردمان اعم از مؤمن و مخالفان است .

اما با مؤمنان، بايد گشاده رو بود و اما با مخالفان بايد به نرمى و مدارا سخن گفت  تا به سوى ايمان كشيده شوند 

و كمترين ثمرش اين است كه خود و برادران مؤمنش را از گزند آنان مصون مى دارد .

( بحار الأنوار : ۷۵/۴۰۱/۴۲)

امام صادق عليه السلام :

إنَّ مُداراةَ أعداءِ اللّه ِ مِن أفضَلِ صَدَقَةِ المَرءِ عَلى نَفسِهِ و إخوانِهِ

مدارا كردن با دشمنان خدا از بهترينِ صدقه هايى است كه انسان براى خود و برادرانش مى دهد .

( التفسير المنسوب إلى الإمام العسكريّ عليه السلام : ۳۵۴/۲۴۱ )

امام رضا عليه السلام   ـ در پاسخ به اين سؤال كه عقل چيست ـ فرمود :

التَّجَرُّعُ لِلغُصَّةِ  و مُداهَنَةُ الأعداءِ  و مُداراةُ الأصدِقاءِ

جام اندوه را جرعه جرعه نوشيدن  و  با دشمنان مسامحه كردن و با دوستان مدارا نمودن .

( الأمالي للصدوق: ۳۵۸/۴۴۱ )

ثمره مدارا کردن :

امام على عليه السلام :

دَارِ النّاسَ تَستَمتِعْ بِإخائهِم

و القَهُم بِالبِشرِ تَمُتْ أضْغانُهُم

با مردم مدارا كن  تا از برادرى آنان بهره مند شوى

و با روى خوش با آنان برخورد كن، تا كينه هايشان بميرد .

(غرر الحكم : ۵۱۲۹ )

دَارِ النّاسَ تَأمَنْ غوائلَهُم و تَسلَمْ مِن مَكائدِهِم

با مردم مدارا كن  تا از گزندهايشان ايمن شوى و از نيرنگهايشان سالم مانى .

(غرر الحكم : ۵۱۲۸ )

امام على عليه السلام :

سَلامَةُ الدِّينِ وَ الدُّنيا في مُداراةِ النّاسِ

سلامت دين و دنيا ، در مدارا كردن با مردم است .

(غرر الحكم : ۵۶۱۰ )

امام على عليه السلام :

مَن دَارى أضدادَهُ أمِنَ المُحارِبَ .

هر كه با دشمنان خود مدارا كند ، از جنگجو در امان ماند .

(غرر الحكم : ۸۵۳۹ )

الخصال به نقل از حذيفة بن منصور : شنيدم امام صادق عليه السلام فرمود :

إنَّ قَوما مِن قُرَيشٍ قَلَّتْ مُداراتُهُم لِلنّاسِ فَنُفُوا مِن قُرَيشٍ  و ايْمُ اللّه . ما كانَ بِأحسابِهِم بَأسٌ .

و إنَّ قَوما مِن غَيرِهِم حَسُنَت مُداراتُهُم فَاُلحِقوا بِالبَيتِ الرَّفيعِ
 

قال : ثُمَّ قالَ : مَن كَفَّ يَدَهُ عَنِ النّاسِ فَإنّما يَكُفُّ عَنهُم يَدا واحِدَةً ، و يَكُفُّونَ عَنه أيادِيَ كَثِيرَةً

گروهى از قريش با مردم كمتر راه مدارا پيش گرفتند و از اين رو از قريش رانده شدند . حال آن كه به خدا سوگند  از نظر نژاد مشكلى نداشتند .

اما گروهى از غير قريش با مردم  نيكو مدارا كردند و در نتيجه به خاندان بلند پايه پيوستند .

سپس فرمود : كسى كه دست [ آزارِ ] خود را از مردم باز دارد ، تنها يك دست از آنها بازداشته است، ولى مردم دستهاى بسيارى را از او باز مى دارند .

( الخصال : ۱۷/۶۰ )

فرجام کسی که با مدارا اصلاح نشود .

امام على عليه السلام :

مَن لَم يُصلِحْهُ حُسنُ المُداراةِ أصلَحَهُ سُوءُ المُكافاةِ .

 كسى كه حُسن مدارا اصلاحش نكند   مكافات بد او را درست گرداند .

(غرر الحكم : ۸۲۰۲ )

امام على عليه السلام ـ در سخنان خويش در سرزنش اصحابش ـ فرمود :

كَم اُداريكُم كَما تُدارَى البِكارُ العَمِدَةُ  وَ الثِّيابُ المُتَداعِيَةُ ؟

 كُلَّما حِيصَت مِن جانِبٍ تَهَتَّكتْ مِن آخَرَ ···

و إنّي لَعالِمٌ بِما يُصلِحُكُم و يُقِيمُ أوَدَكُم

 و لكِنّي لا أرى إصلاحَكُم بِإِفسادِ نَفْسي  . 

 تا چند با شما مانند شتران جوان زخمين پشت و جامه هاى پوسيده مدارا كنم ؟

جامه هايى كه چون از يك سو آنها را مى دوزند از سوى ديگر پاره مى شود . . .

من مى دانم كه چه چيز شما را اصلاح مى كند و كجى و انحراف شما را راست مى گرداند .

 اما من اصلاح شما را با تباه كردن خودم روا نمى دانم .

( نهج البلاغة : الخطبة ۶۹ )

امام على عليه السلام ـ در سخنان خويش در سحرگاه روزى كه ضربت خورد ـ فرمود :

مَلَكَتْني عَيْني و أنا جالِسٌ  فَسَنَحَ لي رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله .

فَقُلتُ : يا رسولَ اللّه ! ما ذا لَقِيتَ مِن اُمَّتِكَ مِن الأوَدِ و اللَّدَدِ ؟

فَقالَ : اُدْعُ عَلَيهِم .

فَقُلتُ : أبدَلَنِي اللّه ُ بِهِم خَيرا مِنهُم   و أبدَلَهُم بي شَرّاً لَهُم مِنّي

 نشسته بودم كه خواب چشمانم را رُبود و در اين هنگام پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بر من آشكار گشت .

عرض كردم : اى رسول خدا! از امّت تو چه كژيها و دشمنيها كه نديدم ؟

فرمود : نفرينشان كن .

من گفتم : خداوند به جاى آنها، بهترين افراد را به من دهاد و به جاى من بدترين كس را بر آنان مسلّط كناد .

( نهج البلاغة : الخطبة ۷۰ )

میزان الحکمه،جلد چهارم.