«زمان» در انجام كارها، نقش مهمّي دارد؛ به‌خصوص زمان «بين الطّلوعين» كه در اوقات شبانه روز، هيچ زماني مقدّستر از آن نيست. در روایات تأکید شده است که در اين زمان بيدار باشيم، حتّي اگر عبادت هم نكنيم. خداوند در قرآن شریف، در دو جا به اين زمان قسم خورده است: یکی در آیات اوّلیه‌ی سوره‌ی «فجر»:
﴿وَالْفَجْر، وَلَيَالٍ عَشْرٍ﴾(۱)
قسم به فجر و شب‌هاي ده‌گانه (همان ده شب اوّل ماه ذي الحجّه).
دیگری در آیه‌ی اوّل سوره‌ی «فلق»:
﴿ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ ، مِن شَرِّ مَا خَلَقَ﴾(۲)
بگو به پروردگار سپيده دم پناه مىبرم. از شرّ آن‌چه آفريد.
«فلق»، زمانی است كه ظلمتها از بين مي رود و روشنايي ها به طرف ما مي آيد و مقدّمه‌اي براي روز می‌شود كه از شعاع خورشيد استفاده كنيم. در حديث است كه در اين زمان، «ارزاق» تعيين مي شود.(۳)در آن موقع، يعني وقت طلوع فجر تا طلوع آفتاب که بسیاری در خوابند، ملائكه مأمور تقسيم ارزاق هستند. در روایات آمده است: شيطان نیز براي خود اعوان، انصار و مأمورين و سربازاني دارد و به هركدام پستي مي دهد، كه به آنها «عفاريت الجنّ» مي گويند؛ مثلاً يكي مأمور مسجد، يكي مأمور بازار و... است. شيطان در دو وقت، پستها را بین مأمورين خود تقسيم مي كند: یکی هنگام صبح و دیگری در زمان غروب آفتاب. پس در این دو وقت، باید بسیار به یاد خدا باشیم تا دچار غفلت نگردیم.(۴)
در روايات، بسيار تأكيد شده كه در وقت «طلوع فجر»، بيدار باشيد و ذكر خدا را بگوييد. برای این زمان، دعاهاي مخصوصي، مانند «دعاي صباح» امير المؤمنين وارد شده است. دعای صباح، از دعاهاي بسيار جالب و پرمايه است:
«يَا مَن دَلَعَ لِسَانَ الصَّبَاحِ بِنُطقِ تَبَلُّجِهِ ... »(۵)
ای خدایی که صبح را با نطق فصیح و زبان گویای نور هویدا ساختی....
در مشعر، در زمان بين الطّلوعين، بايد وقوف داشته و به ياد خداوند باشيم. وقتي به ياد خدا افتاديم، اوّلين كاري كه به ما دستور مي دهند، اين است كه: براي مبارزه با شيطان، «اسلحه» جمع كنيم. باید اوّل اين دشمن را از سر راه برداريم، تا بتوانيم به‌هدف خود، یعنی «قرب الهی» برسيم.
اين درس، در زندگي روزمرّه‌ی ما نیز هست؛ مثلاً وقتی مي خواهيم نماز بخوانيم، شيطان وسوسه مي كند تا اين دو ركعت نماز با حضور قلب انجام نگيرد! دستور داريم بعد از گفتن تکبیرة الاحرام و قبل از شروع قرائت سوره‌ی حمد، «اَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشّيطانِ الرَّجيِم» بگوييم، تا اين شيطان ملعون، كه ميخواهد بين ما و خدا فاصله بيندازد، رانده شود و ما به وسيله‌ی نماز، به خداوند تقرّب بجویيم. یا وقتی ميخواهيم قرآن بخوانيم، دستور داده‌اند:
﴿فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ﴾(۶)
شيطان نمي گذارد با آيات قرآن آشنا شويد و مفاهيم آن‌را درك كنيد؛ بنابر این، موقع خواندن قرآن، «اَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشّيطانِ الرَّجيِم» بگوييد، تا بين قرآن و دل، مانعي نباشد. انسان هرجایی را که بخواهد فتح كند، اوّل بايد دشمنان سر راه را بردارد.
در حج، بايد دوره و كلاس این مبارزه را طی نماييم؛ چون هر عبادتي را خواستيم انجام دهيم، اين دشمن بزرگ سدّ راه ماست و بايد اوّل او را دور كنيم. مثلاً وقتی شما ميخواهيد انفاق كنيد، دست در جيب كرده تا پولي درآوريد و به فقير دهيد و به ثواب برسيد، هفتاد شيطان مچِ دست شما را ميگيرند و به شما القاء ميكنند که با این‌کار، «فقیر» می‌شوید:
﴿الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْر﴾(۷)
شیاطین، این‌گونه انسان را از اين عبادت بزرگ، محروم می‌کنند. مبارزهي با شيطان، كار مشكلي است؛ ولي با تمرين، می‌توان او را شکست داد. اگر انسان در زندگی تمرين و مُمارست نداشته باشد، نميتواند موفّق شود.
پی نوشت ها:
(۱)فجر:۱و۲
(۲)فلق:۱−۲
(۳) من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 504: «وَ قَالَ الرِّضَا فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿فَالْمُقَسِّماتِ أَمْراً﴾ قَالَ: الْمَلَائِكَةُ تُقَسِّمُ أَرْزَاقَ بَنِي آدَمَ مَا بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ فَمَنْ يَنَامُ فِيمَا بَيْنَهُمَا يَنَامُ عَنْ رِزْقِه.»
(۴)مكارم الأخلاق، ص 305: «عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ قَالَ إِنَّ إِبْلِيسَ إِنَّمَا يَبُثُّ جُنُودَ اللَّيْلِ مِنْ حِينِ تَغِيبُ الشَّمْسُ إِلَى وَقْتِ الشَّفَقِ وَ يَبُثُّ جُنُودَ النَّهَارِ مِنْ حِينِ يَطْلُعُ الْفَجْرُ إِلَى مَطْلِعِ الشَّمْسِ وَ ذَكَرَ أَنَّ النَّبِيَّ كَانَ يَقُولُ: أَكْثِرُوا ذِكْرَ اللَّهِ فِي هَاتَيْنِ السَّاعَتَيْنِ فَإِنَّهُمَا سَاعَتَا غَفْلَة.»
(۵)مفاتيح الجنان، دعاي صباح.
(۶)نحل / 98: «پس آنگاه كه قرآن بخوانى، از شيطان مطرود به خدا پناه بر.»
(۷)بقره / 268: «شيطان شما را از تهيدستى مىترساند.»
منبع
- سلسه مباحث تفسیری حکمت بندگی:آیت الله سید حسن فقیه امامی (جلد اول)ص۱۵۷−۱۵۹
