حکمت وقوف در عرفات (۱)

در این دعا، از خداوند می‌خواهیم كه: خدايا! خودت را به ما معرّفي كن. يعني، دل ما مي­ خواهد تو را شناسايي كنيم. به قول طلبه ­ها: «معرِّف بايد أجلي باشد»؛ معرّفي‌كردن خداوند  كار همه كس نيست. ما اگر بخواهيم نسبت به پروردگار هستی شناخت پيدا كنيم، چه كسي را پيدا كنيم كه به اندازه‌ی خدا، خدا را بشناسد؟ حتّي پيامبر اسلام(ص) موقعي كه با خداوند مناجات مي­كنند، می‌فرمایند:

 

 ما انسان­ها آن طوري كه بايد و شايد، تو را نشناخته­ ايم. (۲)

 

خدا را چه كسي بايد معرّفي كند؟ عرفا، فلاسفه و متكلّمين، هركدام از ديدگاهي خدا را شناسايي كرده­­اند؛ ولي ما معتقد هستيم اگر بخواهيم خدا را آن­طوري كه هست، بشناسيم، هيچ كس بهتر از خود خدا نمي­تواند خودش را به ما معرّفي كند؛ پس در این دعا، از خداوند مي­خواهيم كه خودش را به ما معرّفي نماید. آن خدايي كه انسان‌ها معرّفي مي  ­كنند، غالباً كمبودهايي دارد؛ زیرا هر انسانی متناسب با فکر خود به‌ معرّفی خدا می‌پردازد. ولي خداوند متعال، در سوره­ی توحيد، كه «شناسنامه­ ي خداوند» است، خود را این‌گونه معرّفي مي  ­كند:

 

به نام خداوند هستى بخش مهربان‏. بگو حق اين است كه خدا يگانه است. خدايى كه همه، نياز بدو برند. نزاده و زاده نشده است و او را هيچ همتايى نباشد.(۳)

 

اين سوره­ ي كوچك، خداوند را به‌ «يگانگي» معرّفي کرده و هشت نوع شرك را رد مي­كند. مسيحي­ ها مي ­گويند: «عيسي مسيح» پسر خداست! يهودي­ها مي­ گويند: «عزير» پسر خداست! زرتشتي­ها  معتقدند: دو خدا به نام «يزدان» و «اهريمن» وجود دارد و ... اين­ها را چه كسي معرّفي مي­كند؟ مردم وقتي از جانب خود خواستند خدا را معرّفي كنند، به اين اشتباهات برخورد كردند. ولی وقتی خداوند متعال خود را معرّفي می‌كند، مي‌فرمايد: ﴿لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ﴾؛ خداوند فرزند ندارد و از كسي زاييده نشده است. عيسي و عزير نمي ­توانند فرزندان خدا باشند، يزدان و اهريمن معنا ندارد؛ خداوند يكي است و شريك ندارد. خداوند همه­ ي اين اشتباهات را با يك سوره­ ي كوچك رد مي­ كند. به همین علّت، ما از خودِ خدا مي­ خواهيم و مي­ گوييم: خدايا هيچ‌كس به ذات و صفات تو آگاه‌تر و واقف­تر از خودت نيست، پس خودت را به ما معرّفي كن.

 

«فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي نَفْسَكَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّكَ»؛ خدايا تو اگر خودت را به ما معرّفي نكني، ما شناختي هم نسبت به پيامبرت پيدا نمي ­كنيم. چون پيغمبر(ص) وابسته به خداست و پيغام خدا را مي ­آورد. اگر ما خدا را نشناسيم، رسول او را هم نمي­ شناسيم؛ همان‌طوركه منصور بن حازم نزد امام صادق(ع)آمد و گفت: من فهميده­ ام كه خدايي هست و اين خدا نسبت به بعضي چيزها خشم و غضب دارد و نسبت به برخی چیزها رضايت؛ من‌ و هم‌چنين انسان­هايي كه در حدِّ من هستند، ارتباطي با خدا ندارند. از يك راهي ما بايد بفهميم كه خدا نسبت به چه چيزهايي غضب يا رضايت دارد؟ بنابراين نياز است كه خداوند نمايندگاني را بفرستد كه آن نمايندگان خدا را به ما معرّفي كنند و موارد غضب يا رضايت خدا را به ما بفهمانند...(۴) بنابراين خداوند بايد پيغمبرش را به ما معرّفي كند.