حکمت‌ های نماز طواف و سعی صفا و مروه (۱)

خداوند حکیم، راجع به نماز طواف در پشت مقام ابراهیم(ع)، در قرآن شریف می‌فرماید: 

 

 

حال که قرار است پس از طواف، نمازی خوانده شود، مصلّی و محلّ نمازتان را پشت مقام ابراهیم(ع) قرار دهید؛ این‌کار، به‌خاطر بزرگ‌داشت بنیان­گذار کعبه و قهرمان توحید، «حضرت ابراهیم(ع)» است. هدف حضرت ابراهیم(ع) این بود که کعبه و مسجدالحرام، محلّی برای اقامه­ ی نماز باشد. ایشان در دعای خود فرمودند: 

 

 

در جای دیگری، حضرت ابراهیم(ع) در دعایشان می ­فرمایند:

 

 

از آن طرف، قرآن شریف می‌فرماید:   

 

 

پروردگار متعال با ابراهیم و اسماعیل قرارداد بست که خانه­ی او را برای «طواف‌کنندگان»، «معتکفین» در مسجد و کسانی که »نماز می­خوانند» و در حال رکوع یا سجود هستند، تمیز کنند. ساختن بیت ­الله الحرام و نگه‌داری و تمیز نگه­داشتن آن به‌وسیله ­ی حضرت ابراهیم و فرزندش، به خاطر اقامه‌ی نماز است. حال که حاجی می­خواهد نماز بخواند، بسیار به‌جاست که از بنیان‌گذار این اساس، یاد کند، تا یاد و خاطره‌ی وی، برای همیشه، باقی بماند. 

یکی از صفات خداوند، «شاکر» است: ﴿فَإِنَّ اللَّهَ شاكِرٌ عَليم﴾(۵)؛ یعنی اگر کسی واقعاً برای خدا کاری انجام دهد، او را بی­اجر و مزد نمی­ گذارد و از او تجلیل و تقدیر می‌کند. حال­که حضرت ابراهیم(ع) با خلوص نیّت، این خانه را برای اقامه ­ی نماز بنا کرد و تمیز نگه داشت، خداوند می ­خواهد اسم او جاوید بماند؛ لذا زه زائرات و جاجیات خانه‌ی خود می­ فرماید: وقتی می­ خواهید نماز طواف بخوانید، برای اثبات استجابت دعای حضرت ابراهیم، و قدردانی و سپاس‌گذاری از ایشان، مصلّی و مکان دو رکعت نمازِ طواف را از مقام ابراهیم قرار دهید. مقام ابراهیم سنگی است که حضرت ابراهیم  برای بنای کعبه، روی آن می‌ایستادند و کعبه را می ­ساختند. این سنگ هم‌چنان مانده است و الآن در یک محفظه‌ی شیشه­ ای قرار دارد.

 

قرآن کریم در رابطه با سعی صفا و مروه می‌فرماید:

 

 

در این آیه‌ی شریفه، راجع به «سعی» صحبت شده است. سعی از کوه صفا شروع می‌شود و به مروه می ­رسد. فاصله‌ی این دو کوه، متجاوز از چهارصد متر است که حجّاج باید «هفت‌بار» آن را طی کنند و حج را به‌ این صورت ادامه دهند. 

در شأن نزول این آیه، بیان شده است:(۷)  دو بت به نام «اساف» و «نائله» بر سر کو‌های صفا و مروه نصب شده بود. این دو بت، مجسّمه­ های زن و مردی بود که خیانت کرده بودند و مردم می­ بایست آن‌ها را می­دیدند و متنبّه می­ شدند. پس از بعثت پیامبر اسلام(ص) و خراب کردن بت‌ها، چون این دو بت سر این کوها نصب شده بود، مردم فکر می­ کردند که نباید بین دو کوه صفا و مروه سعی کنند. پیامبر اکرم دستور دادند که آن بت­ها را نیز خراب کردند و آیه نازل شد:

 

 

اشکالی ندارد که بخواهید بین صفا و مروه طواف کنید. آن بت­ها نابود شدند و صفا و مروه، از شعائر الهی گردید:

 

 

(۷)مجمع البیان فی تفسیر قرآن -ج۱/ص۴۴۰