حکمت‌ های نماز طواف و سعی صفا و مروه (۳)

این­ مباحث، مقدّمه‌هایی بود که بفهمیم، صفا و مروه از «شعائر الهی» است، یعنی چه! شعائر مورد استفاده در حج، هرکدام مفهومی دارد که تمام آن‌ها، در رابطه با خداست و خدا را به یاد انسان می‌اندازد. در حقیقت، هر کدام از اعمال مناسک حج، پیامی الهی دارد. نمازهای یومیّه نیز ‌همین­گونه است: تکبیر، رکوع، سجود و ... هر کدام پیامی دارد و پیامش الهی است و در تمام این اعمال، «تواضع» در مقابل پرودگار آموزش داده می‌شود. 

عبادات، همگی شعائر الهی هستند؛ یعنی نشانه‌هایی می‌باشند که ما را با خدا ارتباط می­دهند. قرآن کریم می فرماید: 

 

 

احترام کردن، تعظیم و بزرگ‌دانستن هرچیزی که ما را به یاد خدا می‌اندازد، نشانه­ی «تقوای قلوب» ماست. ما اگر خدا را دوست داشته باشیم و ارتباط با او را بخواهیم، نشانه‌هایی که ما را به سوی خدا راهنمایی می‌کند را نیز دوست خواهیم داشت.

چیزهایی که در حج وجود دارد، یکی از «اشعار و تقلید» است. در قدیم که شترها را برای قربانی به مکّه می­ بردند، کفشی برگردن آن آویزان می­کردند، به این کار «تقلید» می­ گویند؛ یا این­که با چاقو جراحتی در کوهان او درست می‌کردند تا خون از آن جاری شود، هرکسی شتر‌ها را می‌دید، می‌فهمید که برای قربانی‌کردن است. دزدها و راهزنان، به این اموال تعرّض نمی­ کردند و احترام می­ گذاشتند و می­گفتند: این­ها برای خداست! به این کار «اشعار» می­ گویند که از ریشه‌ی «شعار» است و باعث می‌شود کسی جرأت تعرّض به آن‌ها را نداشته باشد. 

﴿وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ﴾: کسانی‌که به تمام شعائر الهی احترام می­گذارند، ﴿فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوب﴾، کار آنان، نشانه­ی تقوای آن‌هاست. حال وقتی می‌گوییم صفا و مروه از «شعائر الله» است، یعنی خدا این­ها را گذاشته و می­خواهد به‌وسیله­ی آن، به مردم درس دهد. خداوند به‌واسطه‌ی این عمل، به مردم می­گوید: بین صفا و مروه سعی کنید؛ یعنی بعد از این­که کارهای عبادی را انجام دادید و رابطه ­های خود را با خدا محکم نمودید، باید به فکر دنیایتان نیز باشید! انسان نباید فقط عبادت کند، بلکه باید دنیای خویش را نیز تأمین نماید؛ همان‌طور که خداوند به پیامبر گرامی(ص)می­فرماید: 

 

ای رسول ما! دنبال به‌دست آوردن آخرت باش؛ امّا یادت نرود که دنیا هم هست و باید نصیب و بهره­ی مورد نیاز خود را از دنیا ببری. نمی­شود انسان تارک دنیا باشد. «رهبانیّت» در اسلام ممنوع است! در حدّ ضرورت، از دنیا استفاده کنید.

بعد از این­که حاجی در پشت مقام ابراهیم نماز خواند، بلافاصله باید در سعی بیاید و بین صفا و مروه، شروع به سعی نماید. یعنی برای دنیایتان باید تلاش کنید. این نشانه­ی آن کاری است که «هاجر» انجام داد: هاجر وقتی دید خودش تشنه است و فرزندش نیز از تشنگی هلاک خواهد شد؛ لذا برای دست‌یابی به آب، این مسیر را هفت مرتبه طی نمود. خدای متعال می­توانست همان‌طور که بعداً آب زمزم را برای آن‌ها فراهم کرد، قبل از این‌که هاجر تلاش کند، آب بفرستد، تا هاجر به زحمت نیفتد. ولی خدا تا وقتی که هاجر تلاش کند و از صفا به مروه و از مروه به صفا برود و دنبال آب بگردد، صبر می‌کند، خوب که هاجر تلاش کرد، ناگهان نگاهش به مسجدالحرام می‌افتد و می­بیند که زیر پای حضرت اسماعیل چشمه­ای جاری شد! پس خودش را به او رسانید.

چاه زمزم که الان وجود دارد، یادگار حضرت اسماعیلو تلاش مادر اوست. 

قرآن شریف می­فرماید: 

 

 

وقتی خداوند می‌خواهد از موجودات مختلف نام ببرد، می‌فرماید: «دَابَّةٍ»، یعنی «جنبنده». یعنی آن­که می­خواهد از رزق خداوند استفاده کند، باید «جنبش، حرکت و کوشش» داشته باشد. خداوند در مکّه و در اعمال حج، این درس را به ما می­دهد. در پایان همه‌ی اعمال عبادی حج، خداوند دستور داده است که: «سعی» کنید! در روایات دستور داریم که بالای کوه صفا بنشینید و برای زندگی خودتان دعا کنید و هرچه می‌خواهید، طلب نمایید. 

در سعی بین صفا و مروه، ضمن آموختن درسِ «تلاش برای معاش»، حرکت ما، حرکتی از شرق به غرب خواهد بود. آن‌جا چون تلاش برای مسائل مادی مطرح است، محدودیّتی ندارد؛ در طواف، حتماً باید از مشرق به مغرب می­رفتیم و بازگشتی نداشتیم، امّا در سعی، تلاش ما برای امور دنیا، محدودیّتی ندارد و باید برای تأمین زندگی خود، مرتّباً تلاش نماییم. سعی صفا و مروه، عملاً درس «تلاش در امر معاش» را به ما تعلیم می‌دهد: ﴿إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ﴾ .